زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سـردرد و چگونگي برخورد با آن

سردرد مشكلی است گریبانگیر بشر از هزاران سال قبل و شاید به قدمت تاریخ بشریت همیشه سردرد مهم‌ترین و شایعترین بهانه برای مراجعه به پزشك و یا رفتن به سراغ دارو و درمان بوده است.  سردرد عارضه‌ای آشنا برای همه است، اما تفسیر و درك آن در هر فرد متفاوت است.  مثلاً بسیاری از اوقات كلمه سردرد به عنوان بیان مشكلی مطرح می‌گردد كه اصلاً ارتباطی نه به سر دارد و نه به درد. مثلاً گاه در مورد ابراز بی‌حوصلگی بكار می‌رود و گاه در بیان خستگی. به خصوص وقتی خانم‌ها دچار مشكلات روحی، اجتماعی و استرس‌های گوناگون می‌گردند یكی از بهانه‌های مراجعه به مطب‌های پزشكان همانا سردرد است. پس می‌توان نتیجه گرفت كه سردرد می‌توان بیان دردهای دیگر افراد است. لذا همیشه نباید به سردرد به عنوان خود سردرد نگاه كرد بلكه سردرد دریچه‌ای است كه ما را متوجه می‌كند كه مشكلات دیگری در پس آن نهفته است.

سردرد‌های ایجاد كننده علائم چشمی

میگرن چشمی: در این نوع میگرن كه اغلب در افراد مسن تر تظاهر می‌كند فرد مبتلا علائم چشمی میگرن را دارد اما به سردرد مبتلا نمی‌شود. علائم بینایی میگرن چشمی عبارتند از: دیدن لكه سیاهرنگ همراه با خطوط زیگزاگ براق رنگی لرزان، تاریك شدن یك سمت میدان بینایی، دوبینی گذرا، تنگ شدن تدریجی میدان بینایی از محیط به مركز بطوریكه فرد احساس می‌كند كه بیرون را از داخل یك سوراخ كوچك تماشا می‌كند. معمولاً شروع و خاتمه این علائم حالت تدریجی داشته و حداكثر پس از 60 دقیقه بطور كامل برطرف می‌شود. در صورتیكه این علائم بطور كامل بهبود نیابد لازم است بررسی كاملی برای مشخص شدن علت آن انجام گیرد چون گاهی اوقات بیماری های جدی مثل ناهنجاری های عروق مغزی می‌‌تواند علائم بینایی مشابه میگرن چشمی ایجاد كند اما در این بیماری‌‌ها نقائص بینایی ایجاد شده بطور كامل برطرف نمی‌شود.

میگرن شبكیه: میگرن شبكیه نوع خاص نادری از بیماری میگرن است كه در اثر انقباض موقت سرخرگ‌های شبكیه اتفاق می‌افتد و یك اختلال بینایی گذرا و برگشت پذیر ایجاد می‌‌كند. اختلال بینایی بصورت سیاه شدن بخشی از میدان بینایی در یك چشم یا حتی كوری كامل یك چشم تظاهر می‌كند كه كمتر از یك ساعت طول می‌كشد و بطور كامل بهبود می‌یابد. اختلال بینایی در میگرن شبكیه ممكن است با سردرد همراه باشد. البته از آنجا كه برخی از بیماری‌های جدی قلبی- عروقی هم می‌توانند علائم مشابهی در چشم ایجاد كنند در صورت بروز این علائم لازم است فرد مبتلا كاملاً از لحاظ سایر بیماری‌ها بررسی شود و تنها در صورتیكه هیچ بیماری دیگری یافت نشود می‌توان تشخیص میگرن شبكیه را مطرح كرد.

التهاب شریان گیجگاهی: این بیماری اغلب در افراد مسن بالاتر از 60 سال اتفاق می‌افتد گرچه این بیماری نادر است اما به علت آنكه می‌تواند منجر به كوری دائمی هر دو چشم شود تشخیص و درمان سریع آن اهمیت زیادی دارد. این بیماری بصورت سردرد، درد و حساسیت ناحیه پیشانی و گیجگاه، خستگی و درد مفصل فك، تب، كاهش وزن، درد منتشر عضلانی و خستگی و بی‌حالی تظاهر می‌كند.

در این بیماری واكنش‌های التهابی باعث بسته شدن شریان‌های سر می‌شود. اگر این اتفاق در سرخرگ‌های چشم بیفتد می‌تواند باعث كاهش دید دائمی شود. از دیگر علائم چشمی این بیماری می‌توان به آسیب عصب بینایی، كاهش گذرای دید ، دوبینی و فلج عضلات چشمی اشاره كرد. دوره این بیماری یكی دو سال است و پس از این مدت خودبخود برطرف می‌‌شود اما در طول دوره بیماری برای جلوگیری از بروز عوارض جدی مثل نابینایی، لازم است داروهای کورتن بصورت منظم و تحت نظر پزشك استفاده شود. نكته مهم آن است كه در تمام افراد مسن كه به علت انسداد شریان مركزی شبكیه دچار افت دید ناگهانی می‌شوند لازم است بررسی كامل از نظر احتمال وجود این بیماری انجام شود، چون در صورت وجود بیماری احتمال ابتلای چشم مقابل خیلی زیاد است. در صورت تشخیص بیماری گرچه نمی‌توان به برگشت دید در چشم مبتلا كمكی كرد، اما حداقل با تجویز داروهای کورتن خوراكی یا تزریقی می‌‌توان از ابتلای چشم سالم پیشگیری كرد و فرد را از كوری هر دو چشم نجات داد.

علل ناشایع سردرد همراه با علائم چشمی

 تومورهای مغزی: تومورهای مغزی اغلب با افزایش فشار داخل جمجمه باعث ایجاد سردرد نسبتاً شدید دائمی می‌‌شوند كه صبح‌ها بدتر است. این سردرد با حركاتی نظیر خم شدن، زور زدن، سرفه و حركت دادن سر بدتر می‌‌شود. سردرد ناشی از تومورهای مغزی معمولاً با استفراغ (گاهی بدون حالت تهوع) همراه است. علائم ناشی از تومورهای مغزی عبارتند از: فلج اعصاب چشم كه باعث انحراف چشم و دوبینی می‌‌گردد ،ورم سرعصب بینایی (كه در معاینه چشم پزشكی قابل مشاهده است)، تار شدن گذرای دید، تارشدن بخشی از میدان بینایی در یك یا هر دو چشم (در این حالت بررسی میدان بینایی می‌تواند به مشخص شدن محل تومور كمك كند)، ندرتاً ایجاد توهمات بینایی و در موارد تومورهای پیشرفته ایجاد نابینایی در یك یا هر دو چشم

خونریزی مغزی: خونریزی داخل جمجمه علاوه بر ایجاد سردرد شدید ممكن است با فلج عضلات چشم، دوبینی یا خونریزی در شبكیه و زجاجیه همراه باشد. به علاوه گاهی اوقات سكته‌های مغزی باعث ایجاد نقائصی در میدان بینایی می‌شوند كه با بررسی میدان بینایی قابل تشخیص است.

مننژیت: مننژیت یا التهاب پرده‌های مغزی نیز علاوه بر ایجاد سردرد می‌تواند باعث فلج عضلات چشمی و ایجاد انحراف چشم و دوبینی شود. به علاوه مننژیت گاهی باعث ترس از نور و درد در موقع حركات چشم می‌گردد.  هر چند بیماریهای فوق از علایم ناشایع سردرد همراه با علایم چشمی است ولی در صورت وجود از موارد بسیار خطر ناک بوده و بایست هر چه سریعتر توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) و یا با همکاری جراح مغز و اعصاب درمان شود.

 حالات متفرقه: گاهی اوقات دردهای ناحیه صورت ممكن است با درد چشم اشتباه شود. مثلاً درگیری اعصاب حسی صورت، بیماری های سینوس‌‌ها و ناراحتی دندان‌‌ها و فك فوقانی گاهی ممكن است با درد چشم اشتباه شود.

سردرد ناشی از قطره‌های چشمی: بطور كلی مصرف قطره‌های چشمی می‌تواند باعث سوزش و ناراحتی خفیف در اطراف چشم‌ها شود؛ اما قطره پیلوكارپین كه در برخی از بیماران مبتلا به گلوكوم مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌تواند باعث ایجاد درد در ناحیه جلوی سر و بخصوص درد ابروها شود. البته معمولاً پس از چند بار مصرف قطره شدت درد كمتر می‌شود و فرد با دارو سازگار می‌شود. اما به هر حال در صورت ایجاد سردرد مقاوم یا درد مقاوم ابرو لازم است در مورد  قطع دارو با پزشک مشاورت شود تا در صورت لزوم داروی دیگری جایگزین شود.

 سردردهای ناشی از آفتاب:  وقتی كسی در معرض نور شدید آفتاب قرار گیرد مردمك چشم‌ها تنگ می‌شود و فرد ناخودآگاه پلك‌ها را تا جایی كه امكان دارد تنگ می‌كند تا مقدار نور ورودی به چشم را محدود كند. انقباض مداوم مردمك و عضلات پلك می‌تواند باعث ایجاد سردرد (بخصوص در ناحیه پیشانی) شود. اگر فردی همیشه پس از قرار گرفتن در معرض آفتاب دچار سردرد می‌‌شود شاید لازم باشد از عینك آفتابی و كلاه لبه دار استفاده کند تا به رفع سردرد كمك كند.

نور هراسی:  نور هراسی یا ترس از نور نوعی احساس مرتبط با درد است كه در برخی از حالت‌های چشمی رخ می‌‌دهد. در این حالت فرد احساس می‌كند كه با نگاه كردن به نور دچار درد می‌شود به همین دلیل تمایل دارد كه پلك‌ها را در حالت نیمه بسته نگه دارد و در محیط نیمه تاریك قرار بگیرد. شایعترین علت‌های نور هراسی بیماری‌های قرنیه و التهاب‌های داخل چشمی (یووئیت) است. گاهی بیماری‌های دیگر مثل میگرن، مننژیت و خونریزی داخل جمجمه نیز می‌توانند نور هراسی ایجاد كنند.

دردهای تیر كشنده: گاهی فرد احساس می‌كند كه چشمش تیر می‌‌كشد. این حالت معمولاً چند ثانیه طول می‌‌كشد و به سرعت از بین می‌رود. اگر این حالت زیاد تكرار نشود و مدت آن كوتاه باشد معمولاً علت خاصی نداشته و نیاز به بررسی و درمان ندارد؛ اما در صورتی كه این حالت مرتباً تكرار شود یا با مشكلات چشمی یا عوارض عصبی دیگری همراه باشد ممكن است ناشی از تحت فشار قرار گرفتن اعصاب حسی توسط توده‌های عروقی یا تومورها باشد كه در این حالت بررسی برای یافتن علت عارضه و در صورت امكان درمان آن ضروری است.

انواع سردرد

به‌طور خلاصه اگر بخواهیم سردردها را طبقه‌بندی كنیم، می‌توان آنها را به دو طبقه كلی تقسیم كرد: 1- سردردهایی كه نشانه مشكلات دیگر جسمی هستند. 2- سردردهایی كه خودشان مشكل اصلی هستند و در واقع سردرد دو چندان بیماری سردرد مطرح است. متأسفانه چون بخش عمده‌ای از استرس‌ها و فشارهای روحی و اجتماعی به صورت سردرد بروز می‌كند مراجعه به مراكز پزشكی به علت سردرد بسیار زیاد است و با توجه به بالا رفتن اطلاعات علمی مردم نسبت به انواع سردرد و بیماری‌ها بطور كلی اكثر مراجعین و مبتلایان به سردرد نگران داشتن بیماری خطرناك، مثل تومور مغزی هستند و معمولاً اصرار به انجام اسكن مغزی و MRI دارند.

عوامل سردرد

چند نصیحت برای شما كه سردرد دارید به خصوص اگر سردرد مزمن دارید و مدت‌هاست آن را تحمل می‌كنید: سعی كنید زیاد از مسكن استفاده نكنید، زیرا یكی از عوامل مزمن و مقام شدن سردرد به درمان، استفاده بی‌رویه از مسكن‌هاست. اگر بندرت دچار سردرد می‌شوید و علت آن را می‌دانید و با استراحت یا مسكنی ساده خوب می‌شود، جای نگرانی نیست و شاید نیاز به درمان پزشكی هم نباشد؛ اما اگر مثلاً هر هفته سردرد دارید و زمانی طولانی طول می‌كشد تا تخفیف یابد و به نوعی كار و زندگی و روابط شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، حتما نیاز به درمان دارد. این عقیده كه سردرد، به خصوص سردردهای میگرنی، قابل درمان نیستند و تا آخر عمر با ما هستند، عقیده كاملاً باطلی است. متأسفانه خیلی از همكاران پزشك نیز به دلیل ضعف و ناتوانی در مهار و درمان سردردها برای بیماران فقط مسكن‌های عجیب و غریب تجویز می‌كنند و این خود در درمان سردردها مؤثر بوده است. وقتی درمان سردرد را شروع می‌كنید، با پزشك خود همكاری و در طول درمان از عوامل تشدید كننده آن دوری كنید. به هر حال سردرد ظاهراً جزء لاینفك زندگی انسان است، اما چگونگی نوع و شدت آن و همچنین چگونگی تحمل و برخورد و محیط زندگی فرد و مجموعه استرس‌هایمان در آن موثر است.

برخورد با سردرد 

اگر شما سردردی را تجربه می‌كنید كه قبلاً تجربه آن را نداشته‌اید، لازم است به پزشك مراجعه كنید. اگر سردرد شما مانند قبل با مسكن‌های معمولی و روش‌های تجربه شده قبلی آرام نمی‌گیرد، لازم است به مركز پزشكی مراجعه كنید. اگر همراه با سردرد مشكلات دیگری هم دارید، مانند تب، كم‌حواسی، استفراغ به دلیل پرورش اندام، اختلال دید، تغییر خلق و... باید مورد بررسی بیشتری قرار بگیرید. اگر شكل سردرد شما و یا شدت و محل آن تغییر كرده است نیز لازم است به پزشك مراجعه كنید. چند نكته كه نیاز به توجه دارد و دادن اطلاعات مربوط به آن تشخیص و درمان طبیب به شما كمك می‌كند.