زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

با دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده رییس مرکز تحقیقات پوست و سلول بنیادی، برگزیده 4 سال جشنواره رازی، مشاور معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، ریاست کار گروه طب باز ساختی کشور و رئیس انجمن متخصصین پوست ایران به گفتگو نشستیم.

1-همانگونه که مستحضرید ریزش مو یکی از شایعترین مشکلاتی است که اغلب آقایان با آن دست به گریبانند.

علت ریزش مو چیست و آیا واقعا درمان موثر و قطعی برای آن وجود دارد؟

به‌طور کلی بیماری ریزش مو یا آلوپسی دو نوع است. نوع اول alopecia scaring non- شامل دسته‌ای از ریزش‌های مو که سلول‌های بنیادی آنها آسیب ندیده است.

در این نوع ریزش مو، التهاب، سلول‌های پیش‌ساز را از بین برده ولی در عین حال سلول‌های بنیادی مو به‌طور پراکنده وجود دارند.

با از بین رفتن التهاب، دوباره، موها توسط سلول‌های بنیادی موجود رشد می‌کنند. در نوع دیگر آلوپسی، alopecia scaring، سلول‌های بنیادی مو از بین رفته و در نتیجه از دست رفتن موها دائمی است.

ولی شایع‌ترین علت ریزش مو در زن‌ها و مردها ارثی است. انسان‌ها، ژن ریزش مو را ممكن است از یكی از والدین یا اجداد خود به ارث ببرد.

وجود ژن ریزش مو به تنهایی اثرات خود را نمی‌تواند بروز دهد، مگر اینکه هورمون تستوسترون یا هورمون موسوم به هورمون مردانه افزایش یابد و به طور معمول افزایش هورمون در حوالی سن بلوغ و بعد از آن ظاهر می‌شود، و به مرور موهای ضخیم و پررنگ، به صورت کم‌رنگ‌تر، نازك‌تر و كم‌رشدتر درمی‌آیندو رفته رفته به موهای كركی كم رشد و كم‌رنگ تبدیل می‌شوند.

در حال حاضر راه‌حلی قطعی برای درمان این نوع ریزش موی ارثی وجود ندارد ولی می‌توان به‌وسیله دارو از آن جلوگیری كرد و یا آن را به تعویق انداخت.

سن شروع و میزان سرعت ریزش و طرح و شكل ریزش مو در هر فرد (زن و مرد) فرق می‌كند، عواملی مثل بیماری‌های شدید، سوء تغذیه یا كمبود ویتامین‌ها و املاح معدنی و بعضی اختلالات هورمونی می‌تواند در شروع یا تسریع در روند ریزش مو اثرگذار باشند.

عوامل دیگری مثل رنگ مو، نوع آب، شستشو و شامپو كردن روزانه و سشوار كردن نقشی در شروع ریزش موی نوع مردانه ندارند. گذاشتن كلاه و مقنعه هم نمی‌تواند از علل ریزش مو محسوب شود.

درمان‌هایی که در حال حاضر برای ریزش موی ارثی وجود دارد شامل درمان‌های دارویی و پیوند مو است.

بعضی داروها بصورت گذرا باعث افزایش رشد مو می‌‌شود ولی این شیوه درمانی تن‌ها جهت ریزش موی خفیف موثر است و در درمان ریزش موی شدید تاثیر قابل توجهی ندارد.

بعلاوه عوارض جانبی مصرف دراز مدت داروها را نیز باید مدنظر داشت. پیوند مو با تکنیک‌های مختلف از جمله FUE,FUT که با انتقال گرافت از پشت به جلوی سر انجام می‌شود روش درمانی دیگری است که در این متد تعداد موهای موجود تغییر پیدا نمی‌کند بلکه با تغییر توزیع آنها اثر درمانی خود را ایفا می‌‌کند.

2- ولی هر روزه اخبارهای جدید راجع به كشف راه‌های جدید یا داروهای جدید برای جلوگیری از ریزش مو و رشد مو, منتشر می‌شود و حتی افراد مشهور از مصرف این ترکیبات احساس رضایت می‌‌کنند. نظر شما چیست؟

اغلب اینگونه تبلیغات و اخبار بخصوص از طریق منابع غیر علمی مثل صفحات تبلیغات مجلات، آگهی یا از طریق ماهواره‌های تجاری و شبکه‌های اجتماعی به‌صورت محترمانه و شكل و شمای علمی به‌صورت مصاحبه و غیره تغییر شكل می‌دهند و منتشر می‌شود و متاسفانه اخیرا با سوء استفاده از جایگاه بازیگران و ورزشکاران اقدام به تبلیغ محصولات ضد ریزش مو به شکل اغوا کننده ای از طریق ارسال پیامک و دریافت محصول بدون نامی که تن‌ها از طریق یک سایت به فروش می‌‌رسد، دقیقاً جیب و پول و سلامتی مردم را نشانه گرفته‌اند و - تمام غیر خیرخواهانه- غیرعلمی و هدف كلی آنها سود شركت‌ها یا رسانه‌ها یا كانال‌های تبلیغ كننده و شخص یا دارو تبلیغ شونده می‌باشد چون هركسی كه پول بدهد می‌تواند از این طریق خود یا كالا یا دارو را تبلیغ كند و مسئولیتی در مقابل آسیب دیدن شما ندارد.

3-آیا كاشت مو واقعاً مؤثر است؟

بله، برای كاشتن مو از قسمتی از بدن كه دارای موهای دائمی است، مو برداشته شده و به قسمت دیگری كه نیاز است، منتقل می‌‌شود.

این موهای منتقل شده، بافت خارجی تلقی نشده و توسط بدن دفع نمی شوند. موهای كاشته شده صفات محل دهنده پیوند را حفظ می‌‌كند.

رنگ، جنس، سرعت رشد و حالت. زندگی موهای كاشته شده توسط جریان خون غنی پوست سر در محل گیرنده تأمین می‌‌شود.

در اوایل استفاده از این روش، گرافت‌های بزرگ دایره‌ای حاوی 20-15 مو كاشته می‌‌شدند كه ظاهری غیرطبیعی و قابل تشخیص داشتند.

طی سال‌ها وسائل و تکنیک‌ها پیشرفت كرده و به ما این امكان را می‌‌دهند كه با كاشتن گرافت‌های كوچك و نزدیك به هم منظره طبیعی داشته باشیم.

متوجه شده‌اند كه در پوست سر، موها در گروه‌‌های 3-2-1 موئی رشد می‌كنند. ما این گروه‌‌های فولیكول‌‌ها را، بعد از برداشتن بافت اضافه اطرافشان می‌‌كاریم.

این كار اجازه می‌‌دهد كه گرافت‌ها نزدیكتر كاشته شوند و منظره ای طبیعی تر و پرپشت تر حاصل شود برای كاشت مو در محل كم‌مو و یا طاس باید از مناطقی از بدن استفاده شود كه جزء موهای دائمی است و هورمون مردانه در ریزش آن نقش ندارد كه عمدتاً پشت سر بهترین محل است، اگر چه از مناطقی مثل زیر بغل، كشاله ران، روی سینه و پشت هم می‌توان استفاده كرد ولیكن باید توجه داشت كه این موهای برداشته شده باید با موهای مجاور محل كاشت از هر نظر مطابقت داشته باشد، چون موهای برداشته شده دارای صفات ارثی ماندگاری دائمی بودن دارند و در محلی كه كاشته می‌شود تا آخر عمر هم باقی می‌ماند.

4- آیا کاشت مو برای کسانی که کاملا طاس نشده اند و فقط تراکم موها کمتر شده است، قابل انجام است یا باید منتظر بمانند که طاس شوند؟

درکاشت مو ازطريق ايجاد يک شکاف بسيار ظريف يک گرافت وارد پوست می‌‌شود. اين سورخ (با اينکه بسيارظريف است) بهرحال فضايی را اشغال می‌‌کند.

اگرمنطقه ای که می‌‌خواهيم درآن کاشت مو انجام دهيم کاملاً طاس باشد هيچ مشکلی بوجود نخواهدآمد.

ولی اگربخواهيم درلابلای موهای موجود (بخصوص اگراين موهاضخيم و باکيفيت باشند) کاشت انجام دهيم لازم است که فضای کافی درلابلای موهای موجود وجود داشته باشد تا بتوان آن شکاف را ايجادنمود.

در حقيقت تا زمانی که حدود 40 – 50 درصداز تراکم موها کاسته نشده است، بدليل ناکافی بودن فضا (خالی ازمو) در بين موهای موجود فرد نمی توان در لابلای آنها شکاف ايجاد کرد و اگر هم به زور اين کار را انجام دهيم اولاً ممکن است به ريشه موهای اطراف آسيب وارد شود و ثانياً حتی اگرآسيبی به ريشه موهای اطراف وارد نشود اين ریشه‌ها مزاحم ريشه موی کاشته شده خواهند شد و لذا درحين درآمدن موی کاشته شده باحتمال زياد کيست مويی و جوش‌‌های چرکی بد فرم ايجادمی گردد. اين ضايعات موجب اختلال دربيرون آمدن موهای کاشته شده گرديده و نتايج کاشت مو را خراب می‌‌کنند.

بنابراين منطقی است که کاشت موی طبيعی را زمانی انجام دهيم که حداقل 50 – 40 درصد از موهای يک منطقه از سر دچار ريزش شده‌اند تا بتوان بدون مشکل کاشت مو را انجام داد و فرد هم از نتايج آن لذت ببرد.

5- امکان انجام کاشت مو تا چه تراکمی وجود دارد؟ آیا این تراکم مثل موی طبیعی خواهد شد؟

تعداد موهای كاشته شده در محل كم پشت بطورمستقیم با مساحت و تراكم مو در ناحیه برداشت مو یعنی پشت سر و مساحت ناحیه كم پشت كه محل كاشت مواست (شامل سر، ریش، سبیل و ابرو) ارتباط دارد.

هرچقدر تراكم مو و مساحت محل برداشت مو بیشتر و از طرف دیگر مساحت محل كاشت مو وكم پشتی موهای آن كمتر باشد نتیجه بهتری حاصل خواهد شد.

درکاشت موی طبيعی شکاف‌های بسيار ظريفی برای قراردادن گرافت‌ها در پوست منطقه طاس ايجادمی گردد. اگراين شکاف‌ها خيلی به همديگرنزديک باشند پوست بين آنها پاره شده و دو شکاف کوچک تبديل به يک شکاف بزرگ می‌‌شودکه امرمطلوبی نيست.

لذا مجبوريم يک فاصله حداقلی را رعايت کنيم. فاصله فوق حدود 3-2 برابرفاصله بين موهای با تراکم عادی بوده و به همين نسبت هميشه تراکم موهای کاشته شده درجلسه اول کمتراز تراکم موهای عادی است.

در جلسات بعدی می‌‌توان اين فاصله راکمتر و کمتر نمود (البته با توجه به محدوديت تعداد موهای قابل برداشت از پشت سر) ولی به هرحال هيچگاه از نظر فاصله بين موها مانند موهای طبيعی نخواهدشد و بالطبع تراکم کاملاً شبيه موهای طبيعی هم بوجود نخواهد آمد.

تراکمی که در جلسه اول کاشت مو می‌توان بطور معمول ايجادکرد 20 – 35 گرافت در هر سانتيمتر مربع است که آن را می‌‌توان در جلسات بعدی تا 40-50 افزايش داد.

تبليغاتی که در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی با این ادعا می‌‌شود که تراکمی شبيه تراکم موی عادی (و گاهی بيشتر از تراکم موی طبيعی!) بوجود می‌‌آيدفریبکاری بوده و صحت ندارد.

6- همانطور که فرمودید درمان‌های دارویی بصورت گذرا اثر می‌‌کنند. آیا می‌توان به راهکار بهتری در درمان ریزش مو امیدوار بود؟

برای ریزش موی با الگوی مردانه تن‌ها دو دارو وجود دارد که ماینوکسیدیل موضعی و فیناستراید خوراکی است. این دو دارو در بازگشت مجدد مو در نواحی‌ای که دچار ریزش شده‌اند موثر بوده ولی تاثیر این دو دارو تن‌ها در زمان استفاده از آنها است بنابراین بیماران به دنبال داروها یا درمان‌هایی هستند که سبب ایجاد مو به‌طور دائم می‌شوند.

مهمترین این روش‌ها پیوند سلول‌های درمال پاپیلا و یا سلول‌های اپیتلیالی مو است. مهم‌ترین مزیتی که برای این روش در نظر گرفته می‌شود این است که این سلول‌ها در آزمایشگاه کشت و تکثیر شده و از تعداد اندکی مو می‌توان تعداد زیادی سلول در آزمایشگاه ایجاد کرد.

7- آیا کاشت مو باعث تاثیر بر موهای کرکی (ظریف) موجود روی سر می‌‌شود؟

ریزش موی مردانه یک روند رو به جلو و دائمی است. برای تقویت موهای موجود فرد که در ارتباط با وضعیت هورمونی-ژنتیکی او هستند و امکان ریزش آنها در آینده وجود دارد راهی به جز استفاده از ماینوکسیدیل و فیناستراید نیست.

البته لازم به ذکر است که اگر کاشت مو توسط افراد فاقد صلاحیت علمی انجام شود احتمال آسیب رسیدن به موهای موجود فرد وجود داشته و ممکن است این موها بدلیل آسیب دچار ریزش شوند.

8- به عنوان رییس مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی و مجری پروژه سلول‌های بنیادی فولیکول مو در مورد روند این پروژه توضیح بفرمایید.

 تکنیک کاشت سلول‌های بنیادی فولیکول مو همزمان در آمریکا و در 2 مؤسسه  تحقیقاتی در حال انجام است که یکی از آنها ISHRS آمریکا (انجمن بین‌المللی  پیوند مو) است و با همکاری مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی دانشگاه  تهران و مؤسسه رویان در حال انجام این پروژه می‌‌باشیم.

این پروژه در سال 2011 موفق به کسب گرانت ISHRS گردید.

در پروژه پیوند سلول‌های درمال پاپیلای انسانی، نمونه کوچکی از فولیکول‌های مو در طول یک پروسه جراحی تحت بی‌حسی موضعی از پوست سر بیمار برداشته می‌‌شود. این سلول‌ها از بقایای فولیکول مو جدا می‌‌گردد. و در یک محیط کشت مناسب در طول 3 هفته تکثیر شده و به صورت سوسپانسیون استریل در یک محیط انتقال مخصوص تزریق می‌گردد.

تزریقات بصورت سطحی انجام شده و به دنبال این عمل، رویش موی جدید بعد از تقریباً 3 ماه اتفاق می‌‌افتد.

این پروژه در حال حاضر در فاز حیوانی با رویش موهای نازک در موش‌های بدون مو همراه بوده است و فاز انسانی آن پس از اخذ موافقت کمیته اخلاق بر روی 5 بیمار انجام شده است و امید است در آینده نزدیک بتوان تحولی در درمان ریزش مو ایجاد کرد.

9- تا آنجا که می‌دانیم از زمان شروع سلول درمانی توسط شما 10 سال می‌‌گذرد، دستاوردهایی که تاکنون در این زمینه داشتید چه بوده‌اند؟

از اولین تزریق سلول‌های بنیادی پوست (فیبروبلاست) به منظور جوانسازی پوست نزدیک به 10 سال می‌گذرد. انجام موفقیت‌آمیز این پروژه بر روی 44 بیمار و چاپ مقاله آن در ژورنال‌‌های معتبر خارجی در سال 2010 باعث شد تیم ما بیش از پیش به این درمان توجه کنند، کاربرد سلول‌های بنیادی ملانوسیت به روش ابداعی از دیگر دستاوردهای ما بود.

با گسترش تحقیقات در این زمینه به تدریج ازسلول‌های کراتینوسیت و فیبروبلاست در درمان سوختگی و اسکار سالک استفاده شد که نتایج آن در دو ژورنال خارجی چاپ شد.

سپس از کاربرد سلول بنیادی در درمان زخم پای دیابتی و زخم‌های مزمن بهبود نیافته بهره گرفته شد که همچنان در دست اجراست و باعث شد مرکز تحقیقاتی پوست و سلول بنیادی به عنوان مرکز پیشرو در سلول درمانی پوست شناخته شوند و برخی شرکت‌های دانش بنیان خارجی از جمله Bio Science Institute با استناد به مقالات ذکر شده اقدام به ساخت کیتهای سلولی پوست کنند. در همین راستا پروژه سلول‌‌های بنیادی فولیکول مو با همکاری ISHRS آمریکا و پژوهشکده رویان کلید خورد و در سال 2011 موفق به دریافت گرانت شد. در سال 2014 فاز حیوانی به اتمام رسید و در سال 2015 فاز انسانی آغاز گردید.

10- به گفته بیماران، برخی مراکز و کلینیک‌های ادعایی در مورد تزریق سلول‌های بنیادی یا کشت فولیکول‌های مو و انتقال مو به روش سلول‌های بنیادی داشته‌اند. آیا این موارد را واقعی می‌دانید؟

متاسفانه موفقیت کاربرد سلول‌های بنیادی در پزشکی و پیشرو بودن کشور ایران در این زمینه دست آویزی برای برخی افراد سود جو شده است کما اینکه مشاهده می‌کنیم برخی کلینیک‌ها با ادعای تزریق سلول‌های بنیادی برای جوانسازی یا درمان قطعی ریزش مو و اعلام کشت و تکثیر فولیکول‌های مو باعث گمراهی بیماران و دریافت هزینه‌های گزاف از بیماران می‌کنند در حالی‌که راه اندازی بخش سلول‌های بنیادی نیازمند تجهیزات و امکاناتی است که صرفا در قالب سیستم‌های دانشگاهی و تن‌ها با دریافت مجوز اخلاقی از مراجع ذیصلاح امکان‌پذیر است بعضی از این کلینیک‌ها با تبلیغات در رسانه‌های ماهواره‌ای اقدام به تبلیغات وسیع در این زمینه کرده‌اند و حتی در چند مورد با پیگیری و اقدام وزارت بهداشت و نظام پزشکی منجر به عدم فعالیت افراد متخلف شده است و همین‌جا از بیماران محترم تقاضا می‌کنیم در صورتی‌که با موارد مشابه مواجه شدند، به مراجع قانونی اعلام کنند.

11- آیا تجهیزات و امکانات لازم برای انجام پروژه‌‌های سلول بنیادی در مرکز شما وجود دارد؟

بله. راه اندازی اولین Clean Room پوست و بدنبال آن تاسیس دو اتاق پاک با بالاترین استانداردهای جهانی و همچنین گروه بالینی سلول درمانی در مرکز تحقیقات پوست و سلول‌‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان نماد آموزش عالی و مرجع تمامی مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی در کشور گام مؤثری در دستیابی به روش‌های درمانی نوین مشکلات پوست و مو می‌باشد.

با توجه به ظرفیت بالای اعضای هیات علمی رشته پوست کشور و امکان دست‌یابی به بالاترین سطح فن‌آوری به شرط ایجاد بسترهای حمایتی، پژوهشی و آزمایشگاهی نزدیک و قابل دسترس خواهد بود.

تیمی متشکل از اساتید، پژوهشگران و دانشجویان دکترای پژوهشی در دانشگاه علوم پزشکی تهران در قالب مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی آماده طراحی و اجرای عملیات این جهش بزرگ علمی بوده و به عنوان قطب تولید دانش در زمینه سلول درمانی در بیماری‌های پوستی در بخش‌های آزمایشگاهی، بالینی و اتاق تمیز می‌تواند ظرفیت‌های متعدد سایر مراکز داخل کشور و حتی منطقه خاورمیانه را در زمینه سلول درمانی در بیماری‌های پوستی هدایت و راهبری نماید.

12- با توجه به مواردی که ذکر نمودید چه بیماری‌های پوستی با بهره‌گیری از روش سلول بنیادی در مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی پذیرش می‌شوند؟

خدمات پزشکی مرکز سلول درمانی مرکز تحقیقات پوست و سلول‌‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران جهت درمان بیماری‌های پوست و مو در حال حاضر در موارد زیر قابل انجام است:

1- استفاده از سلول‌های ملانوسیت و کراتینوسیت در درمان بیماری‌های رنگدانه‌ای (ویتیلیگو، لک و درمای ناشی از سوختگی و...)

2- استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی بافت چربی و سلول‌‌های فیبروبلاست در جوانسازی پوست

3- استفاده از سلول‌های فیبروبلاست و کراتینوسیت در درمان زخم‌های مزمن و بهبود نیافته از جمله در بیماران دیابتی و بیماران سوختگی

4- بهبودی انواع زخم و اسکار با استفاده از مهندسی بافت