زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

لـکـه ها و تـغییرات رنگ پوست

رنگ پوست انسان به‌خصوص در نواحی غیر پوشیده مانند صورت و پشت دست‌ها نقش مهمی در ارتباطات اجتماعی فرد دارد و به‌خصوص لکه‌ها و تغییرات رنگ پوست می‌تواند سبب مشکلات روحی، اجتماعی و حتی افسردگی در افراد درگیر شود. لذا شناخت علل تغییرات رنگ پوست و پیشگیری و درمان آنها اهمیت ویژه‌ای دارد و باید به آن توجه نمود. رنگ پوست انسان توسط سه رنگدانه موجود در پوست شامل هموگلوبین، کاروتنوئید و ملانین تعیین می‌شود. هموگلوبین قرمز و در عروق پوست است. کاروتنوئید نیز یک رنگدانه زردرنگ می‌باشد که از طریق غذا‌ها وارد بدن می‌شود و در لایه‌های سطحی پوست و بافت چربی وجود دارد.

اما رنگدانه اصلی پوست در واقع همان ملانین است که توسط سلول‌های خاصی در پوست به نام ملانوسیت یا سلول رنگدانه‌ساز تولید و به سایر سلول‌های پوست منتقل و توزیع می‌شود. فعالیت این سلول‌ها و میزان رنگدانه ملانین تولیدی توسط آنها تحت تأثیر عوامل مختلفی است. اصلی‌ترین عامل، ژنتیک است که میزان و اندازه رنگدانه ملانین را در انسان تعیین می‌کند و سبب تفاوت رنگ پوست در نژادهای مختلف پوست می‌شود؛ به‌طوری که در سفیدپوستان کمترین میزان ملانین و در سیاهپوستان و نژاد آفریقایی حداکثر میزان ملانین را داریم. در نژاد زردپوست و ایرانی میزان متوسطی از رنگدانه ملانین وجود دارد. بر این اساس انواع مختلف رنگ پوست را به شش دسته تقسیم می‌کنند. تیپ یک، پوستی روشن دارند و از آنجا که رنگدانه ملانین نقش محافظتی را در برابر نور آفتاب به عهده دارد، افراد با این تیپ پوستی به آسانی در برابر تابش نور آفتاب می‌سوزند و به ترتیب در تیپ‌های دو، سه و چهار که به سمت تیره‌تر شدن می‌روند میزان سوختگی کمتر است و بیشتر با نور آفتاب برنزه می‌شوند و در نهایت در تیپ‌های پنج و شش پوستی، یعنی سیاهپوستان با حداکثر ملانین به‌ندرت دچار سوختگی پوست در برابر نور آفتاب می‌شوند.

ملاسما یا لک حاملگی

 یکی از شایع‌ترین علل لک‌های پوستی است که به صورت لکه‌های قهوه‌ای کمرنگ تا تیره در صورت و نواحی در معرض نور بروز می‌کند. اصطلاح لک حاملگی به این دلیل است که این لک‌ها در بارداری تشدید یا ایجاد می‌شوند، اما صرفاً به این معنا نیست که تنها در زنان باردار ایجاد می‌گردد؛ بلکه می‌تواند در خانم‌های مجرد یا حتی در آقایان هم ایجاد شود. 90درصد مبتلایان به ملاسما خانم و 10درصد مرد هستند. بروز این لکه‌ها به صورت تدریجی و به صورت قرینه در نواحی برجسته صورت مانند پیشانی، گونه‌ها، پشت لب‌ها و چانه بروز می‌کند. رنگ لکه‌ها از قهوه‌ای کمرنگ تا پررنگ و مشکی و خاکستری متغیر است. این لکه‌ها برای اولین بار معمولاً در سنین جوانی و باروری ایجاد می‌شوند.

علت اصلی ایجاد ملاسما به‌طور قطع مشخص نیست، اما عوامل مختلفی در ایجاد آن تأثیر دارند. مهم‌ترین این عوامل نور آفتاب است. این لکه‌ها معمولاًدر فصول آفتابی و در مواجهه بیشتر با آفتاب تیره‌تر می‌شوند، اما از آنجا که بروز آنها تدریجی و موذیانه است، بسیاری از مبتلایان متوجه ارتباط با نور آفتاب نمی‌شوند و این ارتباط را انکار می‌کنند. اما مهم‌ترین بخش درمان ملاسما پرهیز از نور آفتاب است و بدون آن بسیاری از درمان‌ها بی‌تأثیر خواهد بود. نقش ژنتیک نیز در ایجاد ملاسما مطرح است؛ به‌طوری که ملاسما  بیشتر در نژاد تیره‌پوست و آسیایی نسبت به سفیدپوستان رخ می‌دهد.

عامل بعدی هورمون‌ها و به‌خصوص هورمون زنانه استروژن است که در دوران بارداری به میزان بیشتری تولید شده و لکه‌ها تیره‌تر می‌شوند. با مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری هم ملاسما تشدید می‌شود. سایر عوامل مطرح‌شده در ایجاد ملاسما داروهای ضد تشنج و بیماری‌های خودایمنی تیروئیدی است. اما نکته مهم در علل لک حاملگی آن است که این بیماری هیچ ارتباط شناخته‌ شده‌ای با بیماری‌های کبدی ندارد و این ارتباط یک باور غلط است و مبتلایان هرگز نباید نگران مشکلات کبدی باشند. جهت درمان این لکه‌ها، در درجه اول بایستی از مواجهه مستقیم با نور آفتاب پرهیز کرد.

استفاده مکرر هر سه ساعت یکبار از ضد آفتاب با فاکتور محافظتی مناسب (حداقل SPF 30 و بالاتر) و پوشش کافی مانند کلاه لبه‌دار، به‌خصوص  در فصول آفتابی و ساعات ظهر توصیه می‌شود.

بهتر است در ساعات با حداکثر تابش نور آفتاب (12ظهر تا 3 بعدازظهر) بیمار از منزل خارج نشود. داروهای موضعی ضدلک به توصیه پزشکان متخصص پوست برای بیماران تجویز می‌گردد که بایستی حتماً به دفعات و دوره توصیه‌شده توسط پزشک مصرف شوند. پایه اکثر این کرم‌های درمانی داروی هیدروکینون است که با غلظت‌های 2-4درصد برای بیماران تجویز می‌شوند. مصرف بی‌رویه و طولانی هیدروکینون به‌خصوص با غلظت‌های بالا و بدون تجویز پزشک در مواردی می‌تواند حتی لکه‌های پوستی بیمار را بدتر کند، لذا ضروری است فرد در طول درمان زیر نظر پزشک متخصص پوست باشد. نکته مهم در مصرف کرم‌های ضد لک آن است که برای ایجاد تغییرات واضح در روشن شدن لکه‌ها حداقل به مصرف دو ماه دارو نیاز است و نیز ضروری است که فرد تا شش ماه داروها را مصرف کند. لذا نبایستی افراد مبتلا انتظار تغییرات فوری و سریع را در روشن شدن لک ملاسما داشته باشند. سایر درمان‌ها استفاده از لیزر، میکرودرم ابریژن و مزوتراپی می‌باشد که بسته به نوع پوست فرد و نوع ملاسمای آن در موارد خاصی قابل انجام است. در مورد لیزر بایستی توجه داشت که برای همه افراد با لک ملاسما مناسب نیست و ضمناً به جلسات متعدد درمانی به فاصله 1-2 هفته نیاز دارد.

عوامل محیطی

عوامل محیطی مانند نورآفتاب، هورمون‌ها، داروها، عفونت‌ها و کمبودهای تغذیه‌ای و سایر عوامل محیطی می‌توانند روی فعالیت سلول‌های ملانوسیتی تأثیر گذاشته و سبب افزایش یا کاهش تولید و توزیع رنگدانه ملانین و در نتیجه سبب تغییرات رنگ پوست شوند. به‌طور مثال، مواجهه طولانی با نورآفتاب سبب افزایش تولید رنگدانه ملانین به صورت یک فرایند محافظتی شده و لذا سبب تیرگی پوست و لک‌های پوستی می‌گردد. در این مبحث به تعدادی از شایع‌ترین بیماری‌های رنگ پوست و درمان آنها اشاره می‌شود:

کک و مک

شامل لکه‌های ریز و متعدد در نواحی در معرض نور صورت و گردن و بالای سینه می‌باشد که معمولاً در سنین کودکی برای اولین بار ظاهر می‌شوند. لکه‌ها به رنگ قهوه‌ای کمرنگ و به صورت سر سوزنی و گرد و تا قطر 4 میلی‌متر و دارای تغییرات فصلی هستند. به این صورت که در تابستان و مواجهه با آفتاب کک‌ومک‌ها تیره‌تر و مشخص‌تر می‌شوند و در زمستان کمتر و حتی محو می‌گردند.

کک‌ومک معمولاً در نژاد پوست روشن و موهای بور ظاهر می‌شود و ارتباط مستقیمی با تابش نور آفتاب دارد. کک‌ومک به خودی خود مشکل خاصی ندارد و به راحتی می‌توان آن را با انجام لیزرهای پوستی یا پیلینگ ، فریز یا الکتروکوتر برطرف کرد. البته به دلیل استعداد ژنتیکی افراد درگیر در ایجاد کک‌ومک با مواجهه مجدد شدید و مستقیم با نور آفتاب، حتی بعد از درمان هم ممکن است کک‌ومک دوباره بروز کند. لذا ضروری است بیماران کاملاً از آفتاب پرهیز کرده و از ضدآفتاب و پوشش مناسب مانند کلاه لبه‌دار استفاده کنند. نکته حائز اهمیت در کک‌ومک آن است که بروز شدید و وسیع آن به‌خصوص در نواحی پوشیده مانند تنه، می‌تواند نشانه‌هایی از بعضی بیماری‌های سندرمی پوست باشد که با مراجعه به پزشک متخصص و معاینه بیمار می‌توان آنها را تشخیص داد.

 ویتیلیگو

 یک بیماری شایع پوستی به صورت ایجاد نواحی سفیدرنگ و بدون رنگ در نقاط مختلف پوست می‌باشد. معمولاً در نژاد پوست تیره‌تر دیده می‌شود و شیوعی حدود 1درصد جمعیت را دارد.

30-40 درصد مبتلایان سابقه این بیماری را در سایر افراد فامیل دارند. اغلب موارد شروع بیماری قبل از 20 سالگی است که به شکل مناطقی به رنگ سفید یخچالی با حاشیه مشخص و اغلب قرینه در روی اندام‌ها به‌خصوص آرنج، مچ دست‌ها و زانو و پشت پاها و نیز در صورت مانند دور چشم و دهان و نواحی دیگر تنه ایجاد می‌شود. علت دقیق ایجاد ویتیلیگو مشخص نیست، اما نظریه‌های مختلفی برای آن مطرح می‌شود که پایه اغلب آنها وجود یک بیماری خودایمنی را مطرح می‌کند که طی آن بدن علیه سلول‌های رنگدانه‌ساز (ملانوسیت‌ها) عمل کرده و سبب تخریب آنها در مناطق درگیر می‌شود.  سیر بیماری ویتیلیگو مشخص نیست. این بیماری می‌تواند ثابت بماند و یا پیشرفت کرده و اکثر نقاط بدن را درگیر کند. نکته مهم در مورد این بیماری آن است که هرگز واگیردار نبوده و هیچ خطری برای سلامتی فرد مبتلا ندارد. البته مناطق سفید بدون رنگدانه بیشتر مستعد آفتاب سوختگی هستند و ضروری است فرد از پوشش مناسب و ضد آفتاب استفاده کند.

در مواردی نیز این بیماری با سایر اختلالات خود ایمنی در غدد درون‌ریز همراهی دارد که بسته به نظر پزشک آزمایش‌هایی برای بررسی تیروئید و قند خون فرد ممکن است انجام شود. درمان‌های مختلفی برای این بیماری وجود دارد اما هیچ درمانی که اثرات قابل پیش‌بینی در همه بیماران داشته باشد، شناخته نشده است و پاسخ درمانی در افراد مختلف، متغیر است. درمان‌های موضعی شامل استفاده از داروهای کورتونی، داروهای تنظیم‌کننده ایمنی موضعی و سایر کرم‌های موضعی می‌باشد که با تجویز پزشک متخصص پوست به دفعات و مدت مشخص مصرف می‌شود. نیز می‌توان در مواردی از نور درمانی در کابین‌های مخصوص سه روز در هفته و برای چند ماه در مراکز درمانی بیمارستانی و کلینیک‌های پوست استفاده کرد. در بیمارانی که سطح وسیعی از بدن درگیر شده باشد، با استفاده از کرم 20درصد مونو بنزیل اتر هیدروکینون سایر نقاط با پوست طبیعی را می‌توان سفید کرد تا پوست به‌طور یکدست سفید شود. سایر درمان‌ها استفاده از لیزر و نیز روش‌های جراحی و گرافت است که در موارد خاصی استفاده می‌شوند.