تغييـرات پوست در دوران بارداری
بارداری دوره‌ای از تغییرات هورمونی و متابولیک عمیق است که بدن آن را برای مدت نسبتاً کوتاهی تحمل می‌کند و در طی آن تغییرات متعددی در پوست، ناخن و موها بروز می‌کند. بثورات و تغییرات پوستی در طول بارداری فوق‌العاده شایع هستند. بعلت شرایط خاص روحی و روانی زنان باردار،این تغییرات می‌تواند سبب بروز نگرانی‌هایی شود که ممکن است مربوط به زیبایی ظاهری، امکان عود در بارداری‌های بعدی، اثرات بالقوه برروی جنین و یا مجموعه‌ای از آنها باشد. بثوراتی که در دوران بارداری مشاهده می‌شوند همگی از اهمیت یکسانی برخوردار نیستند. برخی از آنها تغییرات پوستی شایعی هستند که تقریباً در تمام زنان باردار دیده مي‌شوند. البته تعدادی از بیماری‌های پوستی نیز وجود دارند که اختصاصاً با حاملگی همراه هستند. همچنین حاملگی می‌تواند سبب تشدید یا تخفیف بسیاری از بیماری‌های پوستی شود که اختصاص به‌این دوران ندارند. در این بخش با تغییرات طبیعی پوست در دوران بارداری و نیز بیماری‌های شایعی که اختصاص به دوران بارداری دارند، آشنا می‌شوید.
تیره شدن پوست (هیپرپيگمانتاسیون)
درجات مختلفی از افزایش رنگدانه در پوست که منجر به تیره شدن آن می‌شود و در 90 درصد زنان باردار در فاصله هفته‌های اول تا چهاردهم بارداری اتفاق می‌افتد. این تغییر در خانم‌های با موی تیره و پوست سبزه بیشتر از زنان با موی روشن و پوست سفید دیده می‌شود. نواحی از بدن که بطور طبیعی تیره‌تر هستند تیرگی بیشتری پیدا می‌کنند مخصوصاً نوک سینه‌ها و هاله اطراف آنها، نواحی تناسلی و خط میانی دیواره شکم که در این زمان اصطلاحاً به آن «خط سیاه» گفته مي‌شود. همچنین گاهی تغییر مشابه در زیر بغل و کشاله ران‌ها نیز مشهود است. این تغییر رنگ معمولاً بعد از حاملگی از بین می‌رود ولي ممكن است درجاتی از آن باقی بماند.
خال‌های تیره
همچنین در طول بارداری ممکن است خال‌هاي تیره بزرگتر و یا تیره‌تر شده و خال‌هایی که قبلاً مورد توجه قرار نگرفته‌اند، مشخص گردند. باید توجه داشت که تغییرات ذکر شده در خال‌ها بطور کم‌وبیش یکسان و متناسب در تمام خال‌های بدن صورت می‌گیرد، ولی چنانچه یکی از خال‌ها تغییرات واضح در اندازه و یا رنگ پیدا کند و یا دچار علائمی نظیر خارش، سوزش و یا احیاناً خونریزی گردد، حتماً باید توسط متخصص پوست بررسی شود. یک طرح مشخص از تیره شدن پوست که در حدود 70 درصد زنان باردار مخصوصاً سبزه‌ها در نیمه دوم حاملگی دیده می‌شود، ماسک حاملگی یا ملاسما یا کلواسما است که در نواحی مختلف صورت ظاهر می‌شود. این تیرگی عموماً لب بالا، گونه‌ها، پیشانی و چانه را گرفتار می‌کند و بدنبال تماس با آفتاب نیز تشدید می‌شود. این نواحی تیرگی عموماً به رنگ قهوه‌ای و اغلب دو طرفه و قرینه هستند. تغییر رنگ مشابه ماسک حاملگی در زنان غیرباردار که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند و یا گاهی حتی در مردان نیز دیده می‌شود. ماسک حاملگی بعد از زایمان ممکن است از بین برود و یا بدرجاتی پایدار باقی بماند.
ناخن‌ها
خانم‌های باردار اغلب از شکنندگی ناخن‌ها و ایجاد شیارهای عرضی در آنها شکایت می‌کنند و در مواردی نیز امکان دارد که صفحه ناخن از بستر آن جدا گردد. این تغییرات ناخنی نیز به تغییرات هورمونی در بدن نسبت داده می‌شود، ولی از آن جايي كه ارتباط اين تغييرات با حاملگی نامشخص است، جهت بررسی سایر علل بایستی مورد معاینه قرار بگیرند. همچنین خطوط طولی تیره رنگی ممکن است در طول حاملگی در ناخن‌ها دیده شوند.
مو
بیشتر زنان در دوران بارداری به درجاتی از پر مویی دچار می‌شوند که معمولاً در صورت مشخص‌تر از سایر نواحی است. با این وجود، احتمال گرفتاری بازو، ساق و پشت پا نیز وجود دارد. این موی اضافی که بعلت افزایش در نسبت موهای در حال رشد در مناطق مختلف بدن است، تحت تاثیر عوامل هورمونی بوده و در عرض6 ماه پس از زایمان غالباً از بین می‌رود. همچنین بعلت مشابه یعنی افزایش در نسبت موهای در حال رشد، موهای سر نیز پرپشت‌تر از حالت طبیعی شده و ریزش طبیعی موها نیز بطور قابل ملاحظه‌ای کاسته می‌شود.
به همین دلیل اغلب خانمها از موهای خود در طی دوران بارداری اظهار رضایت می‌کنند. بدنبال زایمان و برگشت وضعیت هورمونی بدن به حالت عادی، این افزایش نسبت موهای در حال رشد نیز بحالت طبیعی برگشت پیدا مي‌کند که این حالت با ریزش موی نسبتاً شدیدی در فاصله 3 الي 5 ماه پس از زايمان مشخص مي‌شود. اکثر افراد بطور طبیعی روزانه حدود 50 الي 70 تار مو از دست می‌دهند، ولی ریزش مو پس از زایمان به بیش از 100 مو در روز می‌شود. اگر چه داشتن زایمان سخت و طولانی خصوصاً اگر همراه با خونریزی شدید باشد، در تشدید‌این حالت مؤثر است. اما برخلاف عقیده عموم شیر دادن به نوزاد تأثیري در روند آن ندارد. این حالت نیاز به درمان خاص نداشته و رشد مجدد طبیعی مو در عرض 6 ماه الی 1 سال کامل می‌شود و تراکم موها به حالت پیش از بارداری برمی‌گردد.
بندرت در پایان حاملگی درجه خفیفی از پس نشینی خط رویش مو در ناحیه پیشانی و شقیقه‌ها بروز می‌کند که احتمال دارد به حالت طبیعی بازگشت نموده و یا بصورت غیرطبیعی باقی بماند. همچنین بندرت ممکن است افزایش در موهای تیپ مردانه در ناحیه صورت خصوصا چانه، گردن و پشت در نیمه دوم حاملگي صورت گیرد.این حالت ممكن است ناشی از افزایش ترشح هورمون‌های مردانه از تخمدان‌ها و یا ناشی از یک تومور ترشح کننده آنها باشد و لذ ا‌این بیماران بایستی بدقت توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرند. در صورتی که علت ايجاد کننده پرمویی تومور نباشد، این مشکل در حاملگی‌های بعدی تکرار می‌شود و این حالت از پرمویی ممکن است بین حاملگی‌ها پسرفت پیدا کند اما همیشه کامل نیست.
مهم ترين تغييرات دوران بارداري
آنژیوم عنكبوتی: به شکل یک برجستگی قرمز رنگ به اندازه سر سنجاق که دارای یک قسمت مرکزی است و از اطراف آن عروق خونی متسع بشکل شعاعی خارج می‌شود. این ضایعه در افراد طبیعی نیز دیده می‌شود، اما شیوع آن در حاملگي افزایش می‌یابد به گونه‌ای که در 70 درصد زنان باردار بروز می‌کند. پیدایش آنها بین ماه‌های دوم تا پنجم حاملگی بوده و بطور عمده در نیمه فوقانی بدن ظاهر شده و بیشتر در زنان سفید پوست مشهود است. این ضایعات معمولاً در طی 3ماه پس از زایمان از بین می‌روند.
* قرمزی کف دست: در 40 درصد زنان سفید پوست و 30 درصد زنان تیره پوست باردار دیده می‌شود که ممکن است بصورت نقطه نقطه‌های منتشر در تمام کف دست باشد و یا فقط در برجستگي‌هاي کف دست ظاهر شود.
* وریدهای واریسی: در پاها و هموروئید (بواسیر) از عوارض شايع حاملگی است. بسیاری از خانم‌های حامله دچار تورم در صورت، پلک‌ها، دست‌ها و پاها می‌شوند.این تورم، صبحها بیشتر است و بتدریج در طول روز از بین می‌رود. با توجه به‌اینکه مشکلات قلبی، کلیوی و عوارض ناشی از حاملگی می‌توانند نمای مشابهی ایجاد کنند، مشورت با پزشک در‌این خصوص الزامی است.
لثه‌ها: حدود 80 درصد زنان باردار دچار قرمزی و تورم در لثه‌ها می‌شوند که مخصوصاً اگر بهداشت دهان خوب نباشد، می‌تواند به دردناک و زخمی شدن آنها منجر شود. گاهی نیز ضایعات عروقی کوچکی ممکن است در لثه‌ها ایجاد شوند که بدنبال تماس (مواد غذایی، مسواك و...) دچار خونریزی می‌شوند. این تغییرات بعد از زایمان از بین می‌روند. توجه به بهداشت در دوران بارداري از اهميت بسياري برخورداراست.
خطوط کشش یا استريا: پیدایش استریا یک یافته شايع و مشخص در اکثر حاملگی‌هاست. این خطوط در 90 درصد زنان باردار در ماه‌های ششم و هفتم حاملگی ابتدا در دیواره شکم ظاهر شده و بعداً به میزان کمتری برروی سینه‌ها نیز نمایان می‌شوند و با شیوع و شدت کمتر ممکن است در سایر نواحی بدن نیز دیده شوند. علت پیدایش این خطوط را به مجموعه‌ای از تغییرات هورمونی، کشش بیش از اندازه پوست و پارگی برخی الیاف بافت نگاهدارنده آن نسبت می‌دهند. طول این خطوط چند سانتیمتر بوده و پهنای آنها از 1تا 10 میلیمتر متغیر و به رنگ صورتی تا ارغوانی و گاهی همراه با خارش مختصر ظاهر می‌شوند. رنگ این خطوط معمولاً مدتی پس از خاتمه بارداری تبدیل به رنگ پوست شده، مختصری فرو رفته و سرانجام چروکیده می‌شوند. استریا معمولاً یک مشکل ظاهری است ولیکن در برخی موارد مخصوصاً اگر وسيع باشد ممكن است زخمي شده و یا در جريان حوادث به‌سادگی پاره شود. باید بخاطر داشت که استریا در دوران بلوغ و در ارتباط با افزایش سریع‌ترحجم بدن نسبت به رشد پوست، در هر دو جنس و بطور عمده در نواحی ران‌ها، باسن، کمر و سینه ممکن است ایجاد شود.
همچنین احتمال دارد ضایعات مشابه در جریان برخی از بیماری‌ها و یا همزمان با مصرف انواعی از داروهای موضعی یا سیستمیک خصوصاً ترکیبات کورتون‌دار ایجاد شود.
آویزهای پوستی: ضایعاتی هستند که در ماه‌هاي آخر حاملگي ظاهر گشته و بطور نسبي يا كامل پس از زایمان ناپدید می‌شوند. اندازه آنها از سر یک سوزن تا یک نخود متفاوت بوده و به‌صورت زواید برجسته به رنگ پوست یا کمی تیره‌تر در طرفین صورت، گردن، قسمت فوقانی سینه و زير سينه‌ها دیده می‌شوند. بخاطر شباهت آنها به بعضی از انواع زگیل گاهي بيماران اين زائده‌های پوستی را با زگیل اشتباه می‌گیرند.
عروق پوست
تغییرات متعددی در ساختمان و کارکرد عروق پوست در طی بارداری ممکن است رخ دهد. از آن جا که‌این تغییرات منحصر به حاملگی نبوده و ممکن است در سایر حالات نیز دیده شود توجه به آنها و در میان گذاشتن آنها با پزشک متخصص ضروری است.
غدد چربی
میزان ترشح غدد چربی پوست در حین حاملگي افزايش يافته و پس از زایمان بحالت طبیعی برمی‌گردد. همچنین در دوران بارداری غدد چربی روی هاله نوک سينه بزرگ شده و بصورت برجستگی‌های کوچك قهوه‌ای رنگ ظاهر می‌شوند. این پدیده بیشتر در سه ماه دوم و سوم حاملگی مشخص شده و گاهی در زنان غیرحامله نیز د یده می‌شود.
غدد عرق
در بدن دو نوع کلی از غدد عرق وجود دارد. یک نوع که به آن غدد «اكراين» گفته می‌شود، بطور پراكنده در تمام بدن و مخصوصاً کف دست‌ها و پاها یافت می‌شود. منشأ تعریقی که بطور طبیعی در نتیجه افزایش درجه حرارت محیط و یا فعالیت فیزیکی ایجاد مي‌شود این غدد هستند. نوع دیگر که به آنها غدد عرق «آپوکرین» گفته مي‌شود بطور عمده در زیر بغل‌ها و نواحی تناسلی یافت می‌شود و ترشحات حاصل از آنها در ايجاد بوي بدن دخالت دارند. در طی بارداری فعالیت و میزان ترشح غدد عرق اکراین بطور قابل ملاحظه در تمام بدن بجز کف دست و پا افزایش می‌یابد، که این افزایش تعریق احتمالاً منجر به افزایش شیوع جوش‌های عرق سوز نیز می‌شود. در مقابل، فعالیت غدد عرق آپوکرین کاهش یافته و سبب می‌شود تا برخی از بيماري‌هاي مربوط به آنها نظیر عرق جوش غدد آپوکرین در طی بارداری تخفیف پیدا کنند.
بيماري‌های شايع خاص دوران بارداری
یک خانم حامله علاوه بر احتمال گرفتاری به انواع بیماری‌های پوست نظیر افراد دیگر، در معرض ابتلا به برخی بیماری‌ها نیز قرار دارد که اختصاص به دوران بارداری دارد.
خارش حاملگی: حدود 20 درصد زنان باردار به درجاتی دچار خارش می‌شوند که در اکثر موارد ناشي از يک بیماری شناخته شده نظیر کهیر، اگزما، حساسیت‌هاي دارويي و يا ابتلا به عفونت‌هاي انگلي نظير گال است. اما گروه کوچكی از خانم‌های حامله تنها مبتلا به یک خارش شدید هستند که ضایعه پوستی مشخصی همراهی ندارد و به این حالت خارش حاملگی اطلاق می‌شود. این خارش که در سه مامه سوم حاملگي شروع شده و اغلب محدود به شكم است (اگرچه ممکن است کاملاً پراكنده باشد) ناشی از اختلال در ترشح صفرا در کبد (کلستاز) است. این خارش معمولاً بعد از زایمان از بین می‌رود ولیکن در حاملگی‌های بعدی و یا هنگام مصرف قرص‌های ضد بارداری عود می‌کند. این حالت عموماً تاثیری بر سرنوشت حاملگی و یا سلامت جنین نداشته و تنها خطر بالقوه آن این است که احتمال بروز سنگ‌های صفراوی در زنان مبتلا به این عارضه بیشتر است.
بثورات کهیری دوران حاملگي: این اختلال که در 5/0 درصد تمام حاملگی‌ها بروز می‌کند، بصورت پیدایش ضایعات کهیری است که در سه ماهه سوم حاملگی ظاهر می‌شوند. این بیماری عموماً در بارداری اول تظاهر می‌کند و بندرت در حاملگی‌های بعدي تکرار می‌شود و چنانچه عود داشته باشد شدت آن کمتر است. علت بیماری دقیقاً معلوم نیست و به افزایش غیرطبیعی وزن در مادر و جنین نسبت داده شده است. علامت بیماری شامل پیدایش بثورات کهیری است شدیداً خارش‌دار بوده و اغلب بیمار قادر به خوابیدن در شب نیست. این بثورات معمولاً از ناحيه شكم شروع شده و بیشتر محدود به خطوط استریا می‌باشند. اما گاهی قسمت فوقانی بازوها و ران‌ها نیز ممکن است گرفتار شود. در اغلب موارد ضایعات در عرض 2 تا 3 هفته پس از زایمان از بین می‌روند. اما ممكن است تشدید قابل توجهی بلافاصله پس از زایمان مشاهده گردد. این بیماری تاثیری بر روند حاملگی و سلامت جنین نداشته و حتی نوزادان متولد شده بزرگتر از حالت طبیعی هستند.
