به قلم : محمدرضا دژکام ؛ روانشناس، روان درمانگر و مشاور خانواده
تحریریه زندگی آنلاین : بدون تردید جامعه ای که در آن زندگی می کنیم می دانید که رو به سالمندی است! با بالا رفتن سن، پیدایش پدیده سالمندی امری طبیعی در هر جامعه ای است و رویکرد و نحوه صحیح برخورد با این سن و سال و پیامدهای پیش روی یکی از دغدغه ها و چالش های انسان امروزی است.بحث تخصصی درباره مقوله سالمندی بی شک نیاز به یک یا چند عنوان کتاب دارد که از حوصله شما عزیزان جان و خوبان خارج است.اما آنچه که در مورد این موضوع می توانم بگویم را سعی میکنم در این نوشتار به آگاهی شما برسانم. باشد که مورد پسند واقع شود.
تعریف سالنمدی
سالمندی، حقیقتی است که همه ما آن را از بدو تولد آغاز می کنیم.این فرایند متوقف یا معکوس نمی شود! اما می تواند به وسیله مراقبت صحیح به تاخیر بیافتد.به عبارت دیگر، نقص و ناتوانی ناشی از سالمندی می تواند به وسیله مراقبت با روش های مناسب به حداقل برسد یا ازآن پیشگیری شود. در واقع تمام‌افراد سالمند با هم تفاوت دارند.سالمندی یک تجربه منحصر به فرد است که فرد در آن در معرض تهدید های گوناگونی از جمله افزایش خطر ابتلا به بیماری های مزمن جسمانی و روانی و اجتماعی، انزوا طلبی، تنهایی،عدم حمایت اجتماعی قرار می گیرد. در بسیاری از موارد، استقلال فردی و اجتماعی به دلیل ناتوانی های جسمانی و روانی به خطر می افتد.اولویت مسائل بهداشتی و درمانی و پزشکی و سلامت روان در هر جامعه ای با افزایش سن جمعیت آن جامعه تغییر کرده و مشکلات و چالش های فراوان مربوط به دوران سالمندی و پیری در کشور اهمیت ویژه ای پیدا می کند. اکنون نسبت به سالیان قبل، به لطف بهبود شرایط زندگی فردی و اجتماعی و مراقبت های پزشکی و بهداشتی و درمانی افراد عمر بیشتری برای زندگی کردن دارند .در حالی که رسیدن به سن سالمندی چیزی است که باید برای آن شکر گزار بود اما بسیاری از جهات مختلف چالش های فراوان در پیش روی سالمندان عزیز بوده و هست و خواهد بود که همه ما باید به آنها توجه بیشتری داشته باشیم. بیشتر ما تا زمانی که خودمان به سن سالمندی و پیری نرسیده ایم، یا یکی از بستگان و اطرافیان و عزیزان مان‌را در حال پیری و دوران سالمندی نبینیم، متوجه مشکلات و چالش های فراوان آنان نمی شویم! اما به عنوان یک انسان ما می توانیم کارهای بیشتری برای آسان نمودن زندگی جمعیت سالمند کشورمان انجام دهیم.
به چه کسی سالمند می گویند؟
باید اذعان داشت که افراد سالمند با یکدیگر فرق دارند. گزارش هایی وجود دارد که نشان می دهد در برخی از کشورها، افراد بالای ۱۰۰ سال و حتی بیشتر زندگی می کنند. بر این اساس سن تقویمی، شاخص پیری زیست شناختی نیست.نقاشان بزرگ، مجسمه سازان ،فلاسفه و دانشمندان آثار برجسته خود را در دهه ۷۰ و ۸۰ زندگی شان خلق کرده اند. مانند :" میکل آنژ، پیکاسو، گوته،پاستور و..."
از طرف دیگر، برخی افراد حتی در ۶۰ سالگی هم احساس سالمندی می کنند.از این رو در بیشتر جوامع می توان جمعیت سالمندان‌را به دو دسته تقسیم بندی کرد: ۱) سالمندان جوان : این دسته معمولا در سن ۶۰ تا ۷۵سالگی قرار دارند و از لحاظ جسمانی فعال و از لحاظ روانی نیز هوشیار هستند و در صورت دادن فرصت به آنها از نظر اقتصادی می توانند مانند افراد ۴۵ سال تا ۶۰ سال فعال باشند....۲) سالمندان پیر: این دسته معمولا بالای ۷۵ سال هستند و از نظر جسمانی نحیف و دارای انواع مختلفی از نقص ها مانند ضعف بینایی، شنوایی، حرکتی و انواع مختلف بیماری های روانی از جمله: " آلزایمر، افسردگی، اختلال شخصیتی دارند.
نگاهی به چگونگی ارتباط خانواده ها با سالمندان و روش های مراقبت از آنها از رویکرد روان شناختی!
باید بگویم که بیشتر سالمندان با فرزندان خود با اشکال گوناگون در ارتباط هستند، در حالی که امروزه همه می گویند جامعه موبایلی ما تماس رو در رو با بزرگسالان و والدین پسرشان را محدود کرده است.مطالعات زیادی گزارش می دهند که تماس هفتگی منظم بین سالمندان، حتی در میان سالخوردگان با فرزندان شان یک هنجار محسوب می شود. بیشتر سالمندان یعنی در حدود ۸۰ درصد، پدر بزرگ و مادر بزرگ ها هستند و ۹۵ درصد از سالمندانی که فرزندان بزرگتر از ۴۰ سال دارند، دارای نوه هم هستند.انچه مهم و حیاتی است این که باید به پدر و مادر بزرگ ها اجازه داده شود که در فعالیت های اجتماعی شرکت کنند.از آن جمله می توانند در اجتماعی کردن اعضای خانواده ، در تعریض اجناس و خدمات درون خانواده و کمک به فرزندان خود در موقعیت های بحرانی مانند طلاق، بیماری جسمانی شدید و.. مشارکت داشته باشند.یکی از رویکردهایی که درباره سالمندان وجود دارد این است که تصور برخی از عموم مردم بر این دیدگاه می باشد که فرزندان و نوه ها از یک سالمند نحیف در خانه شان نگه داری می کنند و این تصور درست است.در واقع یکی از کارکردهای مهم روان شناختی خانواده به قول معروف بده بستان مراقبت در همه سنین از جمله فرزندان از پدر و مادر سالمند و بر عکس سالمندان از فرزندان و نوه های شان است.اما باید به این نکته نیز اشاره کنم و آن این که این رویکرد از خانواده های سالمندی، برای یک دوره زمانی کوتاهی است که معمولا در اواخر عمر سالمندان شکل می گیرد.
خانواده ها چگونه در مقوله مراقبت از سالمندان نقش آفرینی می کنند
در پاسخ به این پرسش باید بگویم که بیشتر خانواده ها به جز مراقبت از سالمندان نحیف و افراد ناتوان، کارکرد های دیگری هم دارند.همان طور که در هر سنی صدق می کند، روابط خانوادگی می تواند از رشد اعضای خانواده به اشکال گوناگونی حمایت کند.خانواده ها باید در اغلب مراحل مهم رشدی سالمندان ،آنان را درک نمایند.جشن گرفتن برای سالمندان، دور کردن استرس های آسیب زا از افکار و زندگی سالمندان، آموزش روش های مقابله با اضطراب و افسردگی و تنش و مدیریت کردن آنها، کمک کردن به سالمندان برای تصمیم گیری های زندگی و آینده شان،آموزش رویداد های آخر عمر و مباحث خودمختاری ،وابستگی ،ارتباط ها و جدایی و کنار آمدن با این قبیل موضوع ها در سرلوحه کار خانواده ها در قبال سالمندان شان بایستی قرار گیرد آن هم‌به روش منطقی و ریز بینانه!
توصیه های روان شناس
باید بگویم که بیشتر خانواده ها یا به عبارتی خانواده هایی که سالمند دارند باید به این نکته توجه داشته باشند که سالمند در روند زندگی اش نیازمند به حمایت همه جانبه از طرف شماست.خانواده ها باید یاد بگیرند که یک بافت بین فردی فعال و قوی برای سالمندان به وجود آورند.باید یاد بگیرند که یک تماس خانوادگی بایستی با سالمندان شان‌همیشگی و با معنا باشد.باید یاد بگیرند که نیاز های فردی و اجتماعی سالمندان را به درستی درک کرده و درصدد رفع آنها باشند.خانواده ها باید یاد بگیرند که در مقابل تاثیرات پر از تلاطم دوران سالمندی، با رویکردی روان شناختی از آنان حمایت کنند.خانواده ها باید یاد بگیرند که سالمندان با توجه به شرایط جسمانی و روانی شان بسیار آسیب پذیر هستند،پس نحوه درست برخورد با چالش های فراوان آنان را از روان شناسان و روان پزشکان بیاموزند.به امید روزی که تمام خانواده ها نسبت به مقوله مراقبت از سالمندان همه و هر آنچه را که لازم است به درستی انجام دهند تا باعث آرامش خاطر پدر و مادر بزرگ‌ها که به عبارتی همان‌سالمندان خانه و خانواده شان هستند ،گردند که اگر این چنین شود خداوند عالمیان نیز از عملکردشان راضی و خشنود خواهد شد.با آرزوی سلامتی و آرامش برای تمام سالمندان عزیز و نازنین ایران زمین!
