زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : اعظم میرحاج؛ مسئول آموزش انجمن آلزایمر ایران

تحریریه زندگی آنلاین : با شروع فصل تابستان بیماری‌های مربوط به گرما از جمله «گرمازدگی» شایع می‌شود كه یكی از اورژانس‌های پزشكی محسوب می‌گردد؛ زیرا در صورت عدم اقدامات صحیح و بموقع حتی می‌تواند منجر به مرگ شود.خوشبختانه آسیب‌های ناشی از عوامل محیطی قابل پیشگیری هستند. سیستم تنظیم درجه حرارت بدن در مغز از طریق تعادل در تولید و دفع گرما دمای بدن را ثابت نگه می‌دارد. دمای بدن انسان در محدوده 5/38- 5/36 درجه سانتی‌گراد طبیعی است و تغییرات بیشتر از دو درجه كمتر یا بیشتر از این محدوده می‌تواند اختلالات شدید عملكرد در دستگاه‌های بدن و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد. دمای بدن انسان ناشی از تعادل میان تولید و جذب حرارت از یك‌سو و دفع آن از سوی دیگر است. تولید گرما در اثر فعالیت‌های بدنی و سوخت‌وساز سلولی. جذب محیطی گرما به دنبال حضور طولانی در برابر آفتاب یا هر منبع گرمایی دیگر. دفع گرما از طریق گشاد شدن عروق سطحی پوست (البته تا زمانی كه دمای محیط از دمای بدن پایین‌تر است). دفع گرما به‌ وسیله تعریق و تبخیر آن از سطح پوست كه به مقدار رطوبت و جریان باد محیط نیز بستگی دارد (هرچه مقدار رطوبت كمتر و جریان باد بیشتر باشد دفع گرما بهتر و بیشتر انجام می‌شود). اگر به هر دلیل میزان تولید بیش از دفع باشد و سیستم تنظیم‌كننده هم نتواند تعادل ایجاد نماید، آسیب‌های مربوط به گرما بروز می‌كند.

بیشتربخوانید:

راهکارهای طب سنتی برای پیشگیری و رفع گرمازدگی

عوامل افزایش تولید گرما در بدن

1- فعالیت و ورزش 2- پركاری تیروئید 3- مصرف برخی داروها 4- تب

علل كاهش دفع گرما از بدن

1- گرما و رطوبت بیش از حد هوا

2- بیماری‌های قلبی - عروقی 3- مصرف برخی داروها 4- ضایعات پوستی وسیع

5- ضایعات مغزی 6- مصرف الكل 7- سن بالا

معمولا فعالیت بدنی شدید و طولانی و نیز آب و هوای گرم و مرطوب و عدم تامین آب و نمك از دست رفته موجب بیماری‌های مربوط به گرما می‌شود. بدن انسان به‌طور طبیعی از طریق منبسط كردن عروق سطحی پوست و نیز عمل تعریق،‌ دمای افزایش یافته بدن را كاسته و گرمای بدن را تنظیم و كنترل می‌كند.

بیشتربخوانید:

برای پیشگیری از گرمازدگی آب زیاد بنوشید

علائم زدگی یا حمله گرمایی

1- سردرد 1- سرگیجه 2- بی‌قراری 3- دمای بالای 40 درجه سانتیگراد 4- پوست خشك و قرمز 5- نبض تند و ضعیف 6- تندی تنفس 7- حالت تهوع و استفراغ 8- كاهش شدید فشارخون و حتی كاهش سطح هوشیاری.

3- گرفتگی عضلات: نوعی آسیب‌ ناشی از گرماست كه معمولا پس از فعالیت شدید بدنی در هوای گرم ایجاد می‌شود. علت این حالت از دست رفتن مقادیر زیاد نمك در اثر تعریق فراوان و مصرف آب زیاد توسط فرد گرمازده می‌باشد. عمدتاً گرفتگی در عضلات بازو، ساق پا و شكم رخ می‌دهد. آنچه در بروز این آسیب مهم است، هوای بسیار گرم نیست، بلكه اختلال در تعادل آب و نمك بدن است.

4- سنكوپ گرما: نوعی غش خفیف با علائم مشابه گرمازدگی خفیف می‌باشد كه به‌دنبال فعالیت شدید در آب‌وهوای گرم ایجاد می‌گردد.

بدن در تلاش برای افزایش دفع گرما، عروق سطحی پوست را منبسط می‌كند. اما وقتی كه این عمل به سرعت انجام می‌گیرد سبب كاهش خونرسانی به مغز شده و حالت غش ایجاد می‌شود.

5- عرق‌سوز: آسیب پوستی ناشی از گرما و تعریق بالا است كه معمولاً در نواحی پوشیده شده توسط لباس با علائمی مثل خارش و قرمزی و سوزش بروز می‌كند.

ورزشكاران، كارگران كوره‌پزخانه‌ها، نانوایان، بیماران قلبی عروقی، افراد چاق، كودكان و سالمندان بیشتر در خطر گرمازدگی قرار دارند. به گفته پژوهشگران افراد سالمند بیشتر از دیگران در معرض آسیب‌های ناشی از گرما قرار دارند.

اول اینكه به‌دلیل تغییرات جسمی  ناشی از بدن:

 دمای بدن آن‌ها با سرعت لازم پایین نمی‌آید.

 گرمای زیاد هوا را خوب احساس نمی‌كنند.

 حتی زمانی هم كه آب از دست می‌دهند، تمایل به خوردن آب ندارند.

 دفع گرما كمتر و كندتر است.

دوم اینكه، بخشی از قشر مغز كه با میل تشنگی ارتباط دارد، با تمایل به نوشیدن آب سعی می‌كند مقدار آب بدن را در مقدار طبیعی حفظ كند؛ اما در افراد سالمند با نوشیدن مقادیر اندكی آب غیر فعال می‌شود و این موجب می‌گردد تا فرد تمایلی به نوشیدن آب نداشته باشد؛ در حالی كه بدنش به آب نیازمند است.

سوم اینكه، اغلب سالمندان داروهای مختلف مصرف می‌كنند كه ممكن است در شرایط معمول مشكلی ایجاد نكند، اما در آب‌وهوای گرم می‌تواند آنها را در معرض خطر كم‌آبی و افزایش دمای بدن قرار دهد. برخی داروها عملكرد مغز را در ایجاد تعادل دمای بدن دچار مشكل می‌كنند، بنابراین برخی دیگر باعث می‌شوند آنچنان كه باید تعریق انجام نشود و برخی نیز آگاهی فرد را نسبت به گرما كم می‌كنند...

در فصل گرما بهتر است در مورد مقدار مصرف داروها و نوشیدنی‌های مجاز حتما با پزشك مشورت شود. چهارم اینكه، گرمای شدید علاوه بر افزایش درجه حرارت بدن ممكن است باعث كاهش قندخون، كاهش پتاسیم و نیز كاهش فشارخون شود كه این تغییرات به‌خصوص در مورد افراد سالمند می‌تواند خطرساز باشد. این عوامل نشان می‌دهد كه گرمای شدید مشكلات جدی را برای سالمندان ممكن است به‌وجود آورد و خطر مرگ ناشی از آسیب‌های گرما نیز در این قشر بالاتر است.

بیماری‌های ناشی از گرما عبارتند از

1- گرما‌زدگی خفیف

اصطلاحاً به آن خستگی گرمایی هم گفته می‌شود و شایع‌ترین شكل آسیب‌ ناشی از گرماست. در نتیجه تعریق فراوان و از دست رفتن آب و نمك، حجم خون كاهش یافته و علائم كم‌آبی و خونرسانی ناكافی به مغز و قلب و ریه‌ها در فرد بروز می‌كند؛ مثل سردرد، سرگیجه، ضعف شدید، تهوع و گاهی استفراغ، تعریق شدید، بی‌اشتهایی، خستگی، نبض تند و ضعیف، تندی نفس، تحریك پذیری، رنگ پریدگی و سردی پوست. در صورت عدم تشخیص و درمان صحیح خستگی گرمایی، امكان بروز حمله گرمایی وجود دارد.

2- گرمازدگی شدید

تحت عنوان حمله گرمایی و یك موقعیت اورژانسی تهدیدكننده زندگی شناخته می‌شود. در این حالت معمولاً افزایش درجه حرارت بدن به بیشتر از 40 درجه سانتیگراد می‌رسد كه می‌تواند منجر به آسیب سلول‌های مغزی و در صورت عدم اقدامات بموقع و مناسب حتی منجر به مرگ شود. حمله گرمایی معمولا در هوای بسیار گرم همراه با رطوبت بالا ایجاد می‌گردد.

در شرایط تولید بیشتر و جذب محیطی بالا، و تعریق كم، دمای بدن به شدت بالا می‌رود. و حتی اگر فرد مایعات هم به اندازه كافی نوشیده باشد، باز هم دمای بدنش بالا خواهد رفت. فعالیت شدید در هوای گرم و بخصوص مرطوب، حتی در فردی كه مایعات فراوان نوشیده می‌تواند منجر به گرمازدگی شود.

بیشتر بخوانید:

گرمازدگی در یک نگاه

راهكارهای  پیشگیری از آسیب‌های ناشی از گرما در سالمندان

 از رفتن به محیط بیرون، به‌ویژه در طول گرم‌ترین ساعات روز خودداری كنید.

در صورت لزوم فعالیت خارج از منزل بهتر است برای ساعات پیش از 10 صبح و بعد از 6 بعدازظهر برنامه‌ریزی شود.

در صورت اجبار به حضور در محیط گرم بیرون حتماً در سایه قرار بگیرید یا حداقل سر خود را بپوشانید (بهتر است هنگام راه رفتن از یك سایبان مثل چتر یا كلاه و یا نقاب استفاده كنید).

از انجام فعالیت بدنی و ورزش در هوای گرم بپرهیزید.

در صورت اجبار به انجام فعالیت در فواصل زمانی معین ترجیحاً در محل خنكی استراحت كنید.

در وسیله نقلیه پارك‌شده و خاموش به مدت طولانی نمانید.

از پوشیدن لباس‌های سنگین و نفوذناپذیر به شدت بپرهیزید. در عوض از لباس‌های سبك، گشاد و به رنگ روشن از جنس الیاف طبیعی استفاده كنید كه به خنك شدن پوست و تبخیر عرق كمك می‌كند.

آب یا آبمیوه طبیعی به قدر كافی بنوشید؛ اما از مصرف نوشیدنی‌های شیرین خودداری كنید.

دمای محل سكونت خود را با دستگاه‌های تهویه و خنك كننده در حد مناسب نگه‌دارید. (پنكه‌های برقی ممكن است كمك‌كننده باشند، اما در هوای خیلی گرم مفید نیستند، چون كل فضا را یكنواخت خنك نمی‌كنند).

در طول روز پنجره‌ها را بسته و با كشیدن پرده یا كركره جلوی ورود گرما را بگیرید.

به میزان كافی خواب و استراحت داشته باشید.

میوه‌ها و سبزیجات را به مقدار كافی در برنامه غذایی بگنجانید.

بهتر است تنها نباشید. در شرایط گرم آب‌وهوایی در صورت بیرون رفتن حتماً كسی را همراه خود ببرید.

در مواجهه با گرما و تعریق زیاد در اسرع وقت لباس‌های خیس را درآورده، در صورت امكان استحمام نموده یا حداقل دست‌ها و پاها را شست‌و‌شو نمایید.

از نوشیدن مایعات خیلی سرد یا استحمام با آب خیلی سرد خودداری كنید.

تشنگی شاخص دقیقی برای نشان دادن گرمازدگی نیست، اگر ادرارتان كمرنگ یا پررنگ شده است، یعنی به مصرف آب و مایعات بیشتری نیاز دارید.

در صورت ابتلا به بیماری‌های قلبی، فشارخون و دیابت و مصرف هرگونه دارو حتما با پزشك مشورت نمایید.

هنگام خروج از منزل حتما بطری كوچك آب، كلاه یا نقاب و بادبزن دستی همراه داشته باشید.

 در صورت احساس ناخوشی و بروز علائمی مثل سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، تنفس و نبض تند حتما درخواست كمك كنید.

سالمند مشكوك به گرمازدگی حتما باید به مراكز درمانی مراجعه كند؛ حتی اگر پس از اقدامات اولیه حالش بهتر شده باشد. در صورت بروز كوچك‌ترین آسیب‌ گرمایی، توقف هرگونه فعالیت، دوری از فضای گرم و انتقال به محیط مناسب، استراحت و دراز كشیدن، مصرف مایعات، تعویض لباس‌ها، شست‌وشوی بدن یا حداقل دست‌ها و پاها از جمله اقدامات ساده و كمك‌كننده است.