دكتر محسن نراقی؛ فوق‌تخصص راینولوژی و جراحی اندوسكوپیك بینی و سینوس؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی
انواع نئوپلاسم‌های خوش‌خیم
توروس‌های دهانی
توروس‌ها رشد استخوانی متعدد یا منفرد در كام سخت (توروس پالاتینوس) یا مندیبل (توروس مندیبولاریس) هستند. این حالت بسیار شایع است و به درمان خاصی نیاز ندارد. مگر اینكه در جفت شدن دندان‌های مصنوعی مشكل ایجاد كند.
كیست‌های حفره دهانی
این كیست‌ها شامل دو دسته‌اند: با منشا دندانی و غیر از بافت دندانی.
رانولا
رانولا، كیست كاذب كف دهان ناشی از انسداد مجرای غده زیر زبانی است. این ضایعه به صورت توده‌ای بدون درد در كف دهان به نظر می‌رسد. درمان شامل باز نگاه داشتن كیست به حفره دهان یا برداشت جراحی آن به همراه غده زیر زبانی منشا است.
كیست‌های احتباسی موكوس
این كیست‌ها شایع‌ترین كیست‌های حفره دهانی را تشكیل می‌دهند و اغلب در سطح مخاطی لب‌ها به‌ویژه لب پایین دیده می‌شوند. معمولا بدون علامت‌اند، ولی در صورت بزرگی بیش از حد ممكن است موجب اختلال عملكرد حفره دهانی شوند و برداشتن از طریق جراحی ضرورت پیدا كند.
نئوپلاسم‌های بدخیم و پیش بدخیم
لكوپلاكی و اریتروپلازی
لكوپلاكی و اریتروپلازی از جمله ضایعات مخاطی است كه به دلیل امكان بدخیمی، موجب نگرانی پزشكان می‌شود. لكوپلاكی، لكه یا پلاك‌هایی سفیدرنگی در حفره دهان است كه می‌تواند به صورت هیپركراتوز، پاراكراتوز، آكانتوز، دیس پلازی و كارسینوم درجا یا كارسینوم مهاجم نمایان شود.
ضایعات به صورت صاف یا زگیلی است و ممكن است با سیگار كشیدن یا ترومای مكانیكی مرتبط باشد. اریتروپلازی اساسا به‌صورت لكه قرمز مخملی است. این ضایعه معمولا هم‌سطح با مخاط احاطه‌كننده‌اش است یا در آن فرو رفته است. هر چند لكوپلاكی شایع‌تر است، اریتروپلازی خطر بیشتری را از نظر بدخیمی به همراه دارد.
به علت احتمال نئوپلاسم مهاجم، وجود هرگونه ضایعات مخاطی سفید یا قرمزرنگ به نمونه‌برداری برای بررسی میكروسكوپی نیاز دارد. برداشت جراحی با وسایل رایج یا لیزر، كم و بیش مفید است. رتینوئیدها نیز برای مهار ضایعات به كار برده شده‌اند.
سرطان حفره دهان
حفره دهان دومین محل شایع بدخیمی در سر و گردن است. سیگار كشیدن و مصرف الكل از عوامل اصلی خطرآفرین محیطی به‌شمار می‌آیند. در هند جویدن تنبول و سیگار كشیدن وارونه نیز از عوامل خطرساز دیگر محسوب می‌شود. اكثر تومورهای بدخیم این ناحیه از نوع اسكواموس سل كارسینوما هستند.
این تومور به صورت اگزوفیتیك یا زخم‌های التیام نیابنده است كه ممكن است گسترش ارتشاحی زیر مخاطی قابل توجهی داشته باشد. تشخیص با نمونه‌برداری مسلم می‌شود. شایع‌ترین محل سرطان‌های حفره دهان، لب‌ها به‌ویژه لب پایینی است كه بیشتر در معرض نور خورشید است.
سرطان زبان دومین سرطان شایع حفره دهانی است و بیشتر در لبه‌های خارجی یا سطح تحتانی رخ می‌دهد. احتمال گسترش به‌ویژه در سرطان‌های قاعده زبان كه بافت لنفاوی غنی دارد، زیاد است. كف دهان منطقه‌ای است كه ممكن است علایم سرطان در آن از نظر دور بماند و در معاینه معمولی نیز مورد توجه قرار نگیرد.
مخاط بوكال شایع‌ترین محل كارسینوم وروكوز است كه به صورت ضایعات اگزوفیتیك زگیل مانند دیده می‌شود و پیش‌آگهی بهتری نسبت به اسكواموس سل كارسینوما دارد. باید به منظور تشخیص وجود متاستاز، غدد لنفاوی ناحیه به دقت لمس شود. معاینه اندوسكوپی- تحت بیهوشی- جهت مرحله‌بندی دقیق بیماری و رد كردن ضایعات اولیه همزمان در مجرای هوایی- گوارشی فوقانی باید انجام شود.
انواع درمان شامل درمان جراحی، پرتودرمانی یا هر دو است، نقش شیمی‌درمانی در برخی آزمایش‌های بالینی در حال بررسی است. تومورهای دیگری- با شیوع كمتر- زبان و حفره دهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بسیاری، منشا گرفته از غده بزاقی‌اند، نظیر آدنوئید سیستیك كارسینوما، آدنوكار سینوما و موكواپیدرموئید كارسینوما. برخی از انواع ساركوم‌ها نیز در این ناحیه پدیدار می‌شوند. لنفوم، ملانوم بدخیم و ساركوم كاپوزی گهگاهی وجود دارند.
خطوط راهنما جهت ارجاع به متخصص گوش، گلو و بینی
1) توده‌ها یا زخم‌های التیام‌نیابنده. 2) عفونتی كه ظرف مدت یك ماه به درمان رایج پاسخ ندهد.
3) هر ضایعه دهانی كه منجر به اختلال بلع با ریزش بزاق شود. 4) هر ضایعه دهانی كه منجر به مشكل تنفسی شود. 5) ضایعات مادرزادی علامت‌دار.
6) توده‌ها یا كیست‌هایی كه نیاز به برداشتن دارند.
