دکتر جعفر فره‌وش؛ فوق تخصص گوارش
سرطان کولون یا سرطان‌های روده بزرگ یکی از شایعترین سرطان‌های انسان درحال حاضر می‌‌باشد، بطوریکه سومین سرطان شایع در جهان را تشکیل میدهد و بیشتر در کشورهای پیشرفته بروز می‌‌کند و در ایران در حال افزایش است.
در مردان شایع‌تر از زنان است. این سرطان از رشد غیر عادی سلول‌هایی که توانایی رشد بیش از حد و غیر قابل کنترل و همچنین خاصیت تهاجم و گسترش به قسمت‌های مختلف بدن را دارند ایجاد میشود.
علائم بیماری وجود خون در مدفوع، تغییر اجابت مزاج، کاهش خون و کم خونی و احساس خستگی و ضعف می‌‌باشد.
بیشتر سرطان‌های کولون در اثر کهولت سن و شیوه زندگی و عوامل محیطی ایجاد میشود و ژنتیک نقش کمتری در ایجاد آن دارد.
برخی از عوامل خطر ایجاد سرطان روده عبارتند از تغذیه، چاقی، سیگار، عدم فعالیت فیزیکی و تحرک می‌‌باشد.
از عوامل تغذیه ای موثر می‌توان از مصرف گوشت قرمز، گوشت‌های فراوری شده (سوسیس و کالباس) و الکل نام برد.
بیماریهای التهابی روده، برخی بیماریهای پولیپی و غیر پولیپی فامیلی از عوامل موثر دیگر در ایجاد سرطان کولون می‌‌باشند.
سرطان روده اغلب از توده سلولی خوش خیم، اغلب به شکل پولیپ ایجاد میشود که به مرور زمان ممکن است سرطانی شود.
تشخیص سرطان کولون با انجام کولونوسکوپی و گرفتن نمونه انجام میشود. در این نوع سرطان غربالگری با کولونوسکوپی در افراد بدون علامت موجب تشخیص زودرس و طولانی شدن عمر بیماران میشود.
گسترش بیماری با انجام سونوگرافی، سی تی اسکن و MRI ارزیابی میشود.
سلول‌های سرطانی به طور دائم در بدن ما تشکیل می‌شوند. این سلول‌ها کدی را که جلوی رشد سلول را در حالت عادی می‌گیرد از دست می‌دهند.
در واقع ژنهایی در بدن وجود دارد که بازدارنده هستند و جلوی رشد سلول‌هایی را که به طور اتفاقی در اثر عوامل محیطی یا جهش‌هایی که رخ می‌دهند، به وجود می‌آیند می‌گیرد و آنها را از بین می‌برد.
در افرادی که این ژنها ضعیف می‌شوند، سلول‌های اضافی شروع به رشد و تکثیر در مخاط روده می‌کنند.
در ابتدا این مشکل خود را به شکل پولیپ یا برجستگی‌های گوشتی یا قارچ‌مانند نشان میدهد اما به تدریج بزرگ و برخی از آنها سرطانی می‌شوند.
از آنجا که سلول‌های سرطانی از جنس خود بدن هستند معمولا در ابتدا علامتی ایجاد نمی‌کنند اما بعد از مدتی باعث به‌وجود آمدن علائمی مانند وجود خون در مدفوع، دل‌درد و تغییر در اجابت مزاج به شکل اسهال یا یبوست می‌شوند.
متاسفانه سرطان روده بزرگ علائم چندانی ندارد، وقتی علامتدار میشود که بزرگ شده و ایجاد خون‌ریزی یا تنگی و درد کند. بنابراین این زمان، زمان مناسبی برای درمان نیست و بیماری پیشرفته شده است.
به همین دلیل هدف ما این است که بتوانیم بیماری را در مراحل ابتدایی‌تر و قابل درمان‌تر تشخیص دهیم.
برای مواردی که هنوز علامتدار نشده و بیماری در بدن پنهان است از چند روش در کشورهای مختلف استفاده میشود که دقیق‌ترین آنها انجام کولونوسکوپی یا دیدن روده بزرگ است.
این کار در بسیاری از کشورها و در سن بالای 50 سال هر 5 - 10 سال یک بار انجام میشود.
روش دیگر دیدن قسمت کوتاهی از روده شامل رکتوم و سیگمویید است که به طور سرپایی انجام شده و بیمار خیلی احساس ناراحتی نمی‌کند.
روش دیگر تشخیص سرطان کولون از طریق بررسی خون مخفی در مدفوع است. در این روش نیز طی یک‌سال 3 نمونه مدفوع از فرد گرفته و به آزمایشگاه فرستاده میشود.
زیرا ممکن است فرد به سرطان مبتلا شده باشد اما خون موجود در مدفوع‌اش واضح نبوده و بیمار نتواند آن را ببیند.
متاسفانه حساسیت این تست‌ها پایین است یعنی ممکن است در زمان آزمایش، روده خون‌ریزی نکند و در نتیجه خونی هم در مدفوع دیده نشود.
بنابراین حساسیت این آزمایش، فقط 10 - 15 درصد است یا در مورد دیدن قسمت کوتاهی از روده یا سیگوییدسکوپی ممکن است ضایعه مقداری بالاتر از قسمت مشاهده شده باشد.
بنابراین بهترین و دقیق‌ترین راه تشخیصی، انجام کولونوسکوپی است که تمام روده بزرگ دیده میشود و اگر پولیپی هم دیده شود توسط همان کولونوسکوپی برداشته میشود و نیازی به جراحی ندارد.
زیرا بسیاری از سرطان‌ها از همین پولیپ‌های ریز تشکیل می‌شوند و به تدریج با گذشت زمان بزرگ‌تر شده و تغییرات‌شان صورت می‌گیرد.
بنابراین برای پیشگیری از سرطان‌های دستگاه گوارش لازم است که از غذاهای تازه، میوه‌ها و سبزی‌ها استفاده کرده و حتی‌الامکان از سرخ کردن و کبابی کردن غذاها خودداری کرد.
نکته‌ای که در مورد سرطان روده بزرگ وجود دارد میزان مصرف گوشت قرمز است.
ولی افرادی که زمینه خانوادگی سرطان روده بزرگ را دارندباید سعی کنند بیشتر از گوشت ماهی و پرندگان و به مقدار بسیار کمتر از گوشت قرمز آن هم به شکل آب‌پز و کم‌چرب استفاده کنند.
وجود خون در مدفوع، تغییر اجابت مزاج، کاهش وزن، کم‌خونی، دل درد یا خستگی از شایعترین علائم ابتلا به سرطان روده است و فرد با ملاحظه حتی یکی از این علائم باید به پزشک مراجعه کند تا تحت معاینات اولیه و درمان قرار گیرد.
عوامل ژنتیک نیز در بروز این بیماری موثر است، اما تعداد مبتلایان این بیماری بر اثر این عامل بسیار کم است. نکته قابل توجه درباره بیماری‌هایی که منشأ ژنتیک دارند، آن است که بروز بیماری در یکی از اعضای خانواده به معنای ابتلای دیگران نیست، اما افراد خانواده باید 10 سال قبل از سن فرد مبتلا، تحت معاینات پزشکی قرار گیرند.
پولیپ‌ها توده‌های خوش‌خیمی هستند که در جدارهای روده تشکیل می‌شوند و سرطانی نیستند.
کولونوسکوپی بهترین روش بیماری‌یابی است که در 90 درصد مواقع، پولیپ‌هایی که زمان کولونوسکوپی مشاهده می‌شوند، با کمک پنس برداشته می‌شوند و مشکلی هم برای فرد به وجود نمی‌آید.
عوامل تاثیر گذار در شیوع بیماری
تحقیقات نشان میدهد، سن، جنس، نژاد و موقعیت جغرافیایی در ایجاد و شیوع بیماری‌ها ازجمله سرطان در جوامع نقش دارند.
سرطان روده بیماری شایع در کشورهای توسعه یافته بوده و سن ابتلا به این بیماری در این کشورها 50 - 75 سال است.
افراد سالم از 50 سالگی باید برای معاینات اولیه به پزشک مراجعه کنند و تا 75 سالگی این معاینات را هر سال یکبار انجام دهند.
بعد از این سن دیگر انجام معاینات بیماری‌یابی ضروری نیست و فقط فرد در صورت مشاهده علائم باید به پزشک مراجعه کند.
این بیماری در میان آقایان بیش از خانم‌ها دیده میشود، شیوع سبک زندگی غربی در میان ایرانی‌ها و ماشینی شدن زندگی در شهرهای بزرگ موجب افزایش آن شده است، به همین دلیل توصیه ما به هموطنانمان آن است که به سبک زندگی خود و اقدامات پیشگیرانه توجه بیشتری داشته باشند.
مصرف آسپیرین و برخی داروها خطر ابتلا به سرطان روده را کاهش میدهد ولی با توجه به عوارض آنها مصرف آنان برای عموم توصیه نمی‌شود.
درمان بیمار، جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی و گاهی ترکیب آنها بسته به پیشرفت تومور در لایه‌های دیواره روده انجام میشود.
درصورتیکه ضایعه در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود جراحی می‌‌تواند موجب بهبودی کامل بیمار شود و این بیماران بطور متوسط بیش از 65 درصد پس از 5 سال زنده می‌‌مانند که البته بستگی به مرحله بیماری در زمان تشخیص دارد.
خوشبختانه سرطان روده بزرگ، جزو بهترین سرطان‌های دستگاه گوارش است به طوری که به خوبی قابل درمان است.
حتی اگر پخش شده و به کبد بزند باز به داروهای شیمی‌درمانی و روشهای دیگر به خوبی جواب میدهد.
به همین دلیل بسیاری از بیمارانی که حتی در مراحل پیشرفته بیماری تشخیص داده می‌شوند عمر طولانی و نزدیک به طبیعی دارند.
