زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

افسانه ارجمندیان؛ کارشناس ارشد زبان شناسی همگانی

زبان پریشی یا آفازی (Aphasia) به اختلال در تولید و درک گفتار اطلاق می شود. در حقیقت زبان پریشی نوعی وضعیت خاص در مغز است که بر اثر عوامل متفاوتی از جمله خونریزی مغزی ، تومور مغزی ، غش ، میگرن و جنون رخ می دهد.

اما مهمترین عامل پدید آورنده زبان پریشی ضربه مغزی می باشد زیرا مطابق تحقیقات بعمل آمده ، 20درصد از افرادی که ضربه مغزی می شوند دچار زبان پریشی می گردند. با توجه به عامل پدید آورنده زبان پریشی ، این بیماری ممکن است به آهستگی یا به سرعت اتفاق بیافتد.

بطور کلی می توان گفت اگر عملکرد قسمت هایی از مغز که مربوط به درک و تولید گفتار می شود بر اثر صدمه به رشته های عصبی و رگ های خونی آن دچار اختلال گردد فرد دچار زبان پریشی می گردد. بخش هایی

از مغز که مربوط به قدرت زبان و گفتار است در نیمکره سمت چپ مغز واقع گردیده و مرکز اجرای تبدیل اطلاعات زبانی به عملکرد زبانی در نیمکره سمت راست واقع است. بنا بر بعضی تحقیقات صورت گرفته زبان پریشی در زنان کمتر اتفاق می افتد ، چرا که آنها دارای عملکرد زبانی دو جانبه بیشتری هستند.

بدنبال ابتلای فرد به زبان پریشی و اختلال در گفتار ، ارتباط جمعی و زندگی روزانه وی نیز تحت تاثیر قرار گرفته و علاوه بر مشکلات موجود ، فرد دچار ناامیدی ، تنهایی و افسردگی نیز می گردد. البته لازم به ذکر است که اکثر مردم درخصوص این بیماری چیزی نشنیده‌اند.

 یا اطلاع زیادی در مورد آن ندارند. سیستم های تقسیم بندی متفاوتی برای زبان پریشی وجود دارد . بعضی از متخصصین آن را بر اساس محل آسیب دیده و بعضی دیگر براساس رفتار فرد بیمار تقسیم بندی می کنند. انواع زبان پریشی های شناخته شده براساس محل آسیب عبارتند از :

زبان پریشی بروکا

در سال 1864 ، یک جراح فرانسوی به نام پاول بروکا بخش کوچکی از مغز را که در پشت گیجگاه سمت چپ مغز قرار دارد مشخص کرد و اذعان نمود که اگر این بخش از مغز که مسئول تولید گفتار است آسیب ببیند فرد در تولید ساختارهای کامل جمله در گفتار و نوشتار دچار مشکل می گردد.

به عبارتی فرد بیمار معمولاً می داند که چه می خواهد بگوید اما قادر به سازماندهی نحوی آن نیست. در گفتار این افراد از ضمایر ، حرف ربط و تعریف و بطور کلی واژه های کوتاه استفاده نمی شود و از اسامی بیشتر از افعال استفاده می گردد. بطور کلی گفتار این افراد غیر روان ، با تامل و بریده بریده است و عبارت های معنی دار با تلاش بسیار گفته می شود.

ضمناً از آنجائیکه لُب جلویی نیمکره سمت چپ مغز مسئول کنترل حرکات نیمه راست بدن نیز می باشد ، اغلب ، افراد مبتلا به این بیماری دچار ضعف یا فلج دست و پای سمت راست هستند.

زبان پریشی ورنیکه

کارل ورنیکه نوع دیگری از زبان پریشی را در سال 1874 مشخص کرد. وی بخشی از مغز را که در پشت گوش سمت چپ قرار دارد و مسئول درک گفتار است را شناسایی کرد. در زبان پریشی ورنیکه بیمار صدا را می شنود یا متن را می بیند اما درکی از لغات ندارد.

در این نوع زبان پریشی هر چند گفتار روان است اما با هدف ارائه عباراتی که حاوی اطلاعات باشند نیست. این نوع بیماران در بیان افکارشان به دیگران دچار مشکل اند. افراد مبتلا گرایش به اصلاح اسامی عام و ساخت و استفاده از واژگان ذهنی خود دارند و جملات از الگوهای دستوری مناسبی پیروی نمی کنند. هر چند گفتار آنها از نظر گرامری اشتباه است اما نمی توان آن را غیر گرامری دانست چرا که دارای فرم های نحوی بسیار پیچیده ای است. ضمناً بدلیل ناآگاهی این افراد از بیماریشان و عدم اقدام به درمان آن ، این نوع بیماری جزء بدترین نوع زبان پریشی قرار دارد.

زبان پریشی سراسری

سومین زبان پریشی عمده پس از ورنیکه و بروکا ، زبان پریشی سراسری می باشد. این نوع زبان پریشی  بدترین حالت زبان پریشی است به نحوی که همه توانمندیهای زبان بطور جدی دچار آسیب شده اند یعنی ناحیه های بروکا و ورنیکه آسیب دیده اند.

افرادی که دارای زبان پریشی سراسری هستند هم در بیان و هم در درک ارتباطات شفاهی و نوشتاری دچار مشکل هستند و برای گفتار از ژست و حرکات بدن استفاده می کنند. در زبان پریشی سراسری افراد دچار ضعف یا فلج دست و پای سمت راست نیز می باشند.

زبان پریشی آنومی

ناحیه آسیب دیده در این نوع بیماری ، غشای جلویی قسمت های پشتی و جانبی ، غشای گیجگاهی استخوانی پس سری ، تالاموس و گیجگاه قدامی سمت چپ مغز می باشد.  مشکل این بیماران در یافتن و استفاده درست از اسامی برای اشیاء ، مردم ، مکان ها و حوادث است. گرامر آنها بی عیب است . 

زبان پریشی آنومی ، می تواند بر اثر تومور مغزی ایجاد گردد ، هر چند که محل رشد تومور ممکن است از مرکز زبانی دور باشد. این بیماری در افرادی که دچار جنون هستند نیز ممکن است دیده شود.

زبان پریشی ارتباطی

این بیماری نسبتاً نادر است و حدود 10درصد از زبان پریشی ها ، زبان پریشی ارتباطی است. این بیماری بدلیل صدمه به نوار فیبرهای عصبی که در زیر چین حاشیه فوقانی لُب گیجگاهی واقع است و ناحیه بروکا و ورنیکه را به هم مرتبط می کند بوجود می آید.

بر اثر این آسیب دیدگی بین درک گفتار و تولید آن نقص ایجاد می شود. در این نوع زبان پریشی علیرغم زبان پریشی ورنیکه ، درک شنیداری نسبتاً خوب است و علیرغم زبان پریشی بروکا ، گفتار به  شیوه ای خوب و با آهنگی نرمال بیان می شود و از الگوهای نحوی نیز استفاده می گردد.

هر چند علیرغم روان بودن بیان شفاهی در این بیماری ،  اغلب درنگ و مکث برای یافتن لغات وجود دارد. ضمناً این بیماران تکواژ های گرامری مثل حرف اضافه و ربط را نمی توانند بفهمند زیرا اطلاعات ورودی از ورنیکه به بروکا  منتقل نمی شود.

زبان پریشی حسی بین غشایی

یک فرم بی نهایت نادر از انواع زبان پریشی ها ، زبان پریشی حسی بین غشایی است. این نوع  زبان پریشی مانند زبان پریشی ورنیکه است اما قدرت تکرار عبارات در این بیماران بی عیب باقی می ماند.

در این نوع زبان پریشی به محل جوش خوردگی اولین مهره گردنی با استخوان پس سری  که در پشت منطقه ورنیکه قرار دارد آسیب رسیده و بدلیل این بافت صدمه دیده و کمبود مجاری رگدار در آن ، منطقه زبانی مغز از بقیه قسمت های مغز جدا گردیده است. این نوع بیماری عموماً در بیماری آلزایمر یا جنون پیشرفته دیده می شود. این بیماران نمی توانند بخوانند و بنویسند. در حقیقت مریض قادر به تفکر است اما نمی تواند زبان را با اطلاعاتی که در مورد معنی در ذهن ذخیره کرده پیوند دهد.

زبان پریشی حرکتی بین غشایی

این نوع زبان پریشی مشابه زبان پریشی بروکاست. اما قدرت تکرار بی عیب باقی می ماند. در این نوع زبان پریشی ، لُب بالایی جلویی و سرخرگ مغزی قدامی صدمه دیده است. بیماران در این نوع زبان پریشی دارای فلج یا ضعف دست و پای سمت راست هستند.

زبان پریشی بین غشایی آمیخته

این نوع زبان پریشی مشابه زبان پریشی سراسری است اما تکرار عبارات در این بیماران بی عیب باقی می ماند. بیمار در این نوع زبان پریشی می تواند آنچه را که گفته شده تکرار کند اما نمی تواند تولید گفتار کند و گفتار را نیز بفهمد.

زبان پریشی زیر غشایی

محل آسیب در این نوع زبان پریشی ، تالاموس ، کپسول داخلی و غدد پایه ای مغز است. در این نوع زبان پریشی ، تولید گفتار روان است اما اگر به قسمت تالاموس صدمه وارد شود ممکن است به زبان پریشی سراسری تبدیل گردد. بطور کلی مشخصه این نوع بیماری به محل و اندازه محل آسیب دیدگی بستگی دارد.

زبان پریشی اکتسابی صرعی شکل

این نوع زبان پریشی نیز از نوع نادر آن است. این بیماری در کودکی آغاز می گردد و پیشرفت می نماید. البته این سندرم قابل درمان است.

روش های درمان :

عموماً نحوه درمان به سه شیوه است:

الف ) مصرف دارو ( در جهت ترمیم سلول های آسیب دیده و یا برطرف کردن عامل ایجاد کننده بیماری )

ب) ایجاد سهولت در گفتار ( از طریق گفتار درمانی مثل تکرار و تقلید صداها )

ج) یادگیری استفاده از توانمندیهای موجود از طریق :

 تصویرسازی در جهت درک بهتر

( این تصاویر می تواند بعنوان پلی بین دیدن ، شنیدن و ادراک عمل کند.)

 استفاده از سمبل ها در جهت افزایش مهارت های زبانی (مثلاً تصاویر  فنجان + گاو می تواند        نشان دهنده شیر خوراکی باشد.)

 بهره گیری از کامپیوتر برای درمان در راستای کمک به اصلاح و تولید صحیح افعال و . . .

توصیه ای مفید به اطرافیان بیمار

خانواده و دوستان بیمار بایستی بنابر اصل انسان دوستی به بیمار کمک کنند به این معنی که با آنها واضح و روشن سخن گویند ، در گفتگوهای خود آنها را نیز شریک نمایند ، از ژست ، نوشتن و ترسیم تصاویر برای روشن کردن موضوعات مورد بحث استفاده کنند و سعی نمایند هیچ گاه صحبت وی را قطع یا اصلاح نکنند.

چندین توصیه

اگرچه فرایند درمان زبان پریشی به عواملی همچون سلامت عمومی بدن ، سن بیمار ، علت ایجاد ، میزان آسیب وارده و میزان گسترش بیماری بستگی دارد اما بطور کلی اقدامات زیر جهت درمان و بهبود این بیماری توصیه می‌گردد.

1.به متخصص مغز و اعصاب مراجعه نمایید تا نوع زبان پریشی مشخص گردد.

2.سریعاً نسبت به نوع درمان و تمریناتی که پزشک مربوطه تجویز می نماید اقدام نمائید.

3.آرام باشید. زیرا ممکن است تمرینات تجویز شده به تمرین و ممارست فراوان نیاز داشته باشد.