محمدرضا دژکام ؛ روان شناس، روان درمانگر و مشاور ازدواج و خانواده
تحریریه زندگی آنلاین : بعضی مهارت‌ها برای کودک بسیار مهم است، چنین مهارت‌هایی باعث خواهند شد که کودک در زمینه‌های مختلف رفتارهای مناسب را اظهار نماید. مانند مهارت‌هایی چون غذا خوردن، لباس پوشیدن، حمام کردن، مسواک زدن، شانه کردن مو و یادگیری سرگرم کردن خود به وسیله اسباب‌بازی. همچنین بعضی مهارت‌ها وجود دارند که از اهمیت کمتری برخوردارند. برای مثال مهارت‌هایی که شخص را قادر می‌سازند به دیگران کمک نماید، مانند کمک کردن به والدین و کمک به همسالان و یا همکاری در بازی کردن. یادگیری بسیاری از این مهارت‌ها مستلزم این است که کودک برای آموختن کاملا رشد یافته باشد.
بیشتربخوانید:
چالش های آموزش آنلاین کودکان اوتیسمی در بحران کرونا
مهارت‌های غذا خوردن
در چهار یا پنج ماه اول غذا خوردن کامل کامل نیست. بدین معنی که غذا داخل دهان بدون جویدن بلعیده می‌شود، به همین دلیل بهتر است غذا به شکل مایع به آن‌ها داده شود. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کودک در کسب مهارت‌های کامل‌تر غذا خوردن این است که مایعات به جای مکیدن بلیعده شوند.
در ابتدا کودک به جای نوشیدن فقط می‌تواند میک بزند. هر چه کودک گرسنه‌‌تر باشد، احتمال قورت دادن مایعات با میک زدن همراه با هوا بیشتر می‌شود. اگر به تدریج در جریان تغذیه کودک به جای پستانک از یک فنجان جهت شیر دادن به کودک استفاده شود در یادگیری کودک موثر واقع خواهد شد، البته بهتر است در ابتدا از فنجان‌های مخصوص که سوراخ‌‌هایی در آن تعبیه شده است و مایعات میتوانند در یک زمان و به میزان کم از آن خارج شوند، استفاده نمود. بعد از آنکه کودک نوشیدن را یاد گرفت می‌توان از یک فنجان معمولی به جای فنجان مخصوص استفاده نمود.
به نظر می‌رسد گاز گرفتن یک شکل طبیعی از رفتار کودک است که حتی قبل از دندان در آوردن کودک انجام می‌گیرد. قبل از اینکه بتواند مواد غذایی را گاز بزند، باید یاد بگیرد که یک تکه نسبتا بزرگ را چگونه در دست بگیرد. اگر مادر یا مراقب، بعضی اوقات یک تکه سیب، نان برشته یا نان سوخاری را در دهان کودک نگه دارند، به آموزش او کمک خواهند نمود. به هر حال از آنجا که برای کودکان مهم است یاد بگیرند خودشان غذا بخورند، باید بتوانند و آموزش داده شوند که غذا را در مدتی در دست نگه دارند. پدر و مادر باید کاملا مراقب باشند تا کودک قسمت‌های کوچکی از مواد خوراکی را گاز بزند و قبل از آنکه این مواد راه گلوی کودک را مسدود نمایند، آن را از دهانش خارج کنند.
از آنجا که کودکان نمی‌دانند چگونه باید غذا بجوند، ممکن است تکه غذا را دو نیمه کنند یا آن را در دهان خود نگه دارند و یا فقط با دندان‌های جلو بجوند. به تدریج بر اثر تجربه و آزمایش یاد خواهند گرفت که لثه‌ها و زبان را با تعداد دندان‌های کمی که دارند، برای خیساندن و نرم کردن غذا به کار بندند. معمولا غذا خوردن توسط خود کودک ایجاد ریخت و پاش و نامرتبی میکند. لازم است والدین در این زمینه حوصله به خرج داده و رفتاری ملایم با کودک داشته باشند.
چنانکه کودک برای جویدن مواد غذایی مشکلات زیادی داشته باشد، بهتر است برای مدتی کوتاه به رژیم غذایی نرم برگردد.
همچنین کودکان باید یاد بگیرند که چگونه غذاهای جامد را بجوند و فرو دهند. بلعیدن واکنش طبیعی است، اما فرو بردن جامدات حتی بعد از جویدن باید یاد گرفته شود.
مهارت غذا خوردن توسط خود کودک
آمادگی کودکان جهت غذا خوردن توسط خودشان به وسیله سعی آن‌ها برای نگهداشتن شیشه شیر و به وسیله بردن قاشق به دهان‌شان حتی اگر خالی باشد نشان داده شده است.
از سن 6 تا 18 ماهگی دوره مهمی برای پیشرفت در مهارت‌های غذا خوردن توسط خود کودکان است، بچه‌ها در این دوره، علاقه زیادی دارند که خودشان غذا بخورند، از علائم مشخصه آن خوردن انگشت است.
وقتی به کودک تکه‌ای سیب یا نان سوخاری داده می‌شود، فورا آن را به سمت دهانش می‌برد و پیشرفت این مهارت زمانی مشخص‌تر است که اسباب و وسایل غذا خوردن مانند قاشق و چنگال را به دهان می‌برد که این زمان فرصت خوبی است تا در جهت گرفتن این وسایل و به کار بردن آن‌ها راهنمایی شوند.
کودکان در آمادگی‌شان جهت یاد گرفتن مهارت‌های خود غذا خوردن اختلاف دارند، بنابراین غیر ممکن است که بتوان سن دقیقی را جهت این مهارت تعیین نمود، اما مطالعات انجام شده بر روی کودکان سنین متوسطی را برای فعالیت‌های مختلف کودکان به دست می‌دهد.
بیشتربخوانید:
با لجبازی کودک چگونه رفتار کنیم؟
سن تقریبی برای به کار بردن وسایل غذاخوری
فنجان
اگر فنجان دو دسته داشته باشد، کودک 6 ماهه هر دسته را با یک دست چنگ می‌زند، اگر فنجان یک دسته داشته باشد، بچه با یک دست همان دسته را چنگ می‌زند و دست دیگرش را برای کمک در گرفتن فنجان به کار می‌برد، سپس کودک فنجان را به طرف دهانش می‌برد و به لبه فنجان میک می‌زند، آن را کج میکند و سعی میکند مایع را از درون فنجان بگیرد.
از 18 تا 20 ماهگی کودکان در غذا خوردن مهارت بیشتری پیدا کرده و کمتر ریخت و پاش می‌کنند.
قاشق
در شش ماهگی کودک از قاشق جهت مکیدن آن، و پرتاب کردن مواد غذایی به اطراف خود استفاده میکند. یک یا دو ماه بعد می‌توان به کودک یاد داد که چگونه قاشق را در دست بگیرد، به طرف دهان ببرد و چگونه غذا را از طریق قاشق در دهان بریزد. در هجده ماهگی کودکان میتوانند خودشان غذا بخورند، البته با کمی ریخت و پاش.
چنگال
تا هجده ماهگی کودک باید استفاده از چنگال را برای همه غذاها (به استنثنای غذاهای نرم و نیمه مایع) یاد بگیرد، البته تا قبل از سه سالگی با استفاده از چنگال کودک مقداری از مواد غذایی را روی زمین پخش میکند.
کارد
کمی قبل از دو سالگی کودک می‌تواند توسط کارد، کره یا مربا را روی نان شیرینی پخش کند و نان یا غذاهای دیگر مثل ماهی و سیب‌زمینی را ببرد. در بریدن گوشت معمولا تا قبل از 5 تا 6 سالگی کودک پیشرفتی ندارد.
لیوان
از دومین سال تولد کودک آماده است که لیوان را به جای فنجان جهت نوشیدن شیر به کار برد. در ابتدا کودک لیوان را با دو دستش نگه خواهد داشت. همزمان با بزرگ‌تر و قوی‌تر شدن دست‌ها کودک به تدریج تسلط پیدا میکند که با یک دست لیوان را بگیرد این کار تا قبل از 5 تا 6 سالگی کامل نمی‌شود. مهارت‌های خود غذا خوردن مهارت‌های مشکلی هستند، به همین دلیل، اساس آن قبل از این که دوران اولیه کودک به اتمام برسد باید گذشته شود. اگر این پایه‌ریزی درست باشد و کودک یاد بگیرد که چگونه از وسایل غذاخوری استفاده نماید زود غذا خوردن در او به صورت عادت در می‌آید. در ابتدا کمک نمودن به کودک می‌تواند یادگیری این مهارت را آسان‌تر نماید از طرفی چون حواس کودک خیلی زود متوجه حرکات محیط اطرافش می‌شود، پس لازم است تا حد امکان به کودک غذا داد و فقط وجود پدر و مادر و یا فرد بالغ که بتواند کودک را در یاد گرفتن چگونگی غذا خوردن راهنمایی کند کافی به نظر می‌رسد. ضمنا اگر ظروف غذاخوری متناسب با توان کودک باشند، برای مثال قاشق‌ها، چنگال‌ها و کاردهای کوچک ساخته شده از پلاستیک یا استیل مدل ظروف بزرگسالان یا ظروف نقره‌ای که سبک‌تر می‌باشند کودک بهتر می‌تواند روش صحیح استفاده از آن‌ها را بیاموزد. اگر وسایل کودکان با دسته‌های خمیده و با مدل‌های متعدد به کار برده شوند، کودک ممکن است بعدا دوباره مجبور شود که این مهارت‌ها را به طرز صحیح‌تر بیاموزد. فنجان‌ها و لیوان‌های پلاستیکی سبک‌تر از شیشه‌ای هستند و برای نگهداشتن راحت‌تر و آسان‌تر هستند. یکی از مهارت‌هایی که مورد علاقه کودکان است، یادگیری خود غذا خوردن است.
بیشتربخوانید:
آموزش دستشویی رفتن را به کودک یاد بدهیم؟
مهارت‌های لباس پوشیدن توسط خود کودک
سنین بین 18 ماهگی تا دو و نیم سالگی، زمان مهمی برای یادگیری مهارت لباس پوشیدن توسط خود کودک است. در این زمان اکثر کودکان مشتاقند تا یاد بگیرند خودشان لباسهایشان را بپوشند. توجه نمایید که کودک لباس در آوردن را قبل از پوشیدن انجام می‌دهد. احتمالا چون این عمل آسان‌تر انجام می‌گیرد و نیز دقت کنید که قبل از اتمام دوران کودکی فقط پایه و اساس کار درست و صحیح باشد. کودک به طور سریع در طول دوران کودکی می‌تواند بر این مهارت‌ها تسلط پیدا کند.
سنین تقریبی پوشیدن لباس
در حدود یک سالگی کودکان شروع می‌کنند به برداشتن کلاه، در آوردن چکمه‌ها، دستکش‌ها و جوراب‌هایشان آن‌ها میتوانند حتی کهنه و شورت مخصوص خود را نیز در آورند. در سنین یک و نیم سالگی تا دو سال کودکان سعی می‌کنند پیراهن، جوراب‌ها، ژاکت و کلاهشان را بپوشند، اما به دست و پایشان می‌پیچند. در سن دو سالگی سعی می‌کنند تمام لباسهایشان را خودشان بپوشند و به تدریج به طور صحیح میتوانند این کار را انجام دهند. در سنین یک تا یک و نیم سالگی کودکان در بستن دکمه‌ها و زیپ‌ها اشتباه می‌کنند. در سنین دو سالگی میتوانند دکمه‌ها را در جا دکمه فشار دهند و زیپ لباس‌شان را پایین بکشند.
توجه: قبل از این که بچه‌ها بتوانند خودشان بپوشند جهت یادگیری و کسب مهارت تلاش می‌کنند.
سه روش جهت آموزش لباس پوشیدن توسط خود کودک به طریقه آسان وجود دارد.
اول: کودک باید جهت یادگیری راهنمایی شود.
دوم: لباسها باید طوری انتخاب شوند که از لوازم کمکی کمتر استفاده شده باشد، برای مثال زیپ می‌تواند به جای دکمه و یا جا دکمه استفاده شود و لباسها باید به راحتی از جلو به جای پشت یا پهلو باز شوند.
سوم: نکته مهم دیگر این است که والدین باید تا حد امکان به کودک در جهت لباس پوشیدن کمک کنند. برای مثال این که چطور بازوانشان را از آستین لباس رد کنند. تا مادامی که خود کودک به راحتی بتواند لباس بپوشد و در بستن دکمه‌ها و زیپ لباسها مهارت پیدا نماید، باید او را راهنمایی نمود.
