زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر صدیقه رضایی ، دکترای روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی ، عضو نظام روانشناسی و مدرس دانشگاه

تحریریه زندگی آنلاین : همه ما با پنج سیستم حسی اصلی (بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و لامسه) آشنا هستیم. این حس‌های اصلی یا «سیستم‌های حسی دور»، به محرک‌های خارجی وارده از محیط پیرامونی پاسخ می‌دهند. افراد بسیار اندکی با سیستم‌های حسی موجود در داخل بدن آشنایی دارند. این حس‌های درونی عبارتند از حس عمقی، حس لمسی، حس تعادلی و حس احشائی. این حس‌ها را «سیستم‌های حسی بدن محور» یا «سیستم‌های حسی نزدیک» می‌نامند. این حس‌های نزدیک بدون نیاز به خودآگاهی عمل می‌نمایند و برای ما نیز قابل مشاهده نیستند.

• حس احشائی: سیستم حسی مربوط به اندام‌های درونی (نظیر ضربان قلب، گرسنگی، هضم، حالت هوشیاری، خلق و …).
• حس لمس: پردازش اطلاعات در مورد حس لامسه که به طور خام از پوست دریافت می‌شود.
• حس تعادل: پردازش اطلاعات در مورد حرکت، جاذبه، توازن که به طور خام از طریق گوش داخلی دریافت می‌شود.
• حس عمقی: پردازش اطلاعات در مورد وضعیت بدن که به طور خام از طریق عضلات، لیگامان‌ها، رباط‌ها و مفاصل دریافت می‌شود.

مغز این دریافت‌های حسی را پس از ثبت و مکان‌بندی، مرتب می‌کند و همانند یک افسر پلیس در سر چهار‌راه که ماشین‌های در حال حرکت را هدایت می‌کند، عمل می‌نماید. پردازش حس لمسی، حس تعادل و عمقی در صدر و اولویت نسبت به سیستم‌های حسی پنجگانه قرار دارد.

بیشتربخوانید:

والدین حق درد و دل کردن با کودکان را ندارند

یکپارچگی حسی

کارول استاک کرانوویتز، مولف «کودک ناکوک، بازشناسی و پرداختن به اختلال یکپارچگی حسی» در سال ۱۹۹۸ است. کرانوویتز به طور کاملا آشکار و دقیقی به توصیف یکپارچگی حسی و اختلال عدم یکپارچگی حسی پرداخته است. او چنین اظهار نظر نموده است که یکپارچگی حسی عبارت از یک فرایند عصبی در خصوص سازماندهی اطلاعاتی است که ما از حس‌های «دور» و «نزدیک» کسب می‌کنیم. «زمانی که مغز به طور مناسب و مطلوبی اطلاعات را پردازش بکند، ما به طور خودکار و به شیوه مناسب به این اطلاعات پاسخ خواهیم داد.»

اختلال یکپارچگی حسی

اختلال یکپارچگی حسی عبارت است از ناتوانی در پردازش اطلاعات خاصی که از طریق حس‌ها دریافت می‌گردد. هنگامی که یک فرد مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی است، او قادر به بروز واکنش مطلوب و خودکار به اطلاعات حسی خاصی به منظور برنامه‌ریزی و سازماندهی رفتار لازم نیست. این امر موجب می‌شود که فرد تکنیک‌های اولیه و بنیادی لازم برای حفظ حیات را مجددا بررسی نماید و آنها را به منظور استفاده اولویت‌بندی کند. این تکنیک‌ها عبارتند از ترس و وحشت، گریز و یا ستیز و جنگ که در مغز اولیه قرار دارند. اختلال یکپارچگی حسی عبارت است از یک برهم‌خوردگی و اغتشاش در فرآیند جذب و دریافت، سازماندهی و برونداد اطلاعات حسی. جذب و دریافت حسی می‌تواند طیف وسیعی را شامل شود که در یک سوی این طیف جذب و دریافت بسیار اندک و در سوی دیگر طیف جذب و دریافت بسیار زیاد قرار دارد. در حالت دریافت بسیار زیاد اطلاعات، مغز دچار تحمل بار زیاد و قرار گرفتن در حالت سنگینی بار می‌شود و این امر موجب می‌گردد تا از محرک حسی اجتناب جوید. در حالت دریافت بسیار اندک اطلاعات، مغز مرتبا به جستجوی اطلاعات حسی می‌پردازد. برهم خوردن نظم و ساختار عصبی به سه شیوه مختلف و متفاوت می‌تواند رخ دهد. اول اینکه به علت قطع ارتباط در سطح سلول‌های عصبی، مغز پیامی را دریافت نمی‌کند. دوم اینکه در برقراری مستمر ارتباط وقفه رخ می‌دهد و ثبات لازمه وجود ندارد و دریافت پیام با وقفه‌هایی همراه است. سوم اینکه پیام‌ها به طور مستمر دریافت می‌شوند، ولی بین آنها و سایر پیام‌ها ارتباط مناسب و مطلوبی برقرار نمی‌شود. در حالت‌های فوق‌الذکر که مغز در فرآیند پردازش پیام‌های عصبی دچار ضعف و اختلال می‌شود، بالطبع بروندادهای نامطلوب و ناکافی حرکتی، زبانی – کلامی و یا هیجانی بروز می‌کنند که این امر سبب می‌شود تا ما از انجام یک واکنش حرکتی مناسب در قالب یک رفتار هدفمند عاجز و ناتوان شویم.

بیشتربخوانید:

علائم و پیشگیری افسردگی کودک

 اختلالات همراه و همبود با اختلال یکپارچگی حسی

به دلیل اینکه بیشتر علائم اختلال یکپارچگی حسی به صورت طیفی بروز می‌کنند و یک دامنه از رفتارها را شامل می‌شوند، بنابراین با بسیاری از اختلالات روانپزشکی دیگر به ویژه اختلال بیش‌فعالی - نقص توجه، اوتیسم و اختلال یادگیری به طور همزمان و همبود بروز می‌یابند و همین امر می‌تواند دلیل دشوار بودن تشخیص قطعی این اختلال در نظر گرفته شود.

 ویژگی‌های اختلال یکپارچگی حسی

کلیه افراد به طور موقت علائمی از مشکلات یکپارچگی حسی را بروز می‌دهند، زیرا هیچ کسی در کل زمان‌های زندگی‌اش نمی‌تواند به خوبی خود را تنظیم نماید. به طور مثال، هنگامی که شما از بی‌خوابی شدیدی رنج می‌برید، واکنش‌های حرکتی و توانایی تمرکز‌تان دچار افت و اختلال می‌شود، ولی اطلاق لفظ و واژه «اختلال» هنگامی به کار برده می‌شود که فرد در انجام عملکردهای روزمره‌اش دچار اختلال و نقص شده است و ارزیابی این روند پردازش عصبی می‌تواند به روشن شدن دلائل رفتارهای ناهنجار و یا نقائص حرکتی، هیجانی، کلامی و حسی فرد کمک نماید.

بیشتربخوانید:

رنگ ها از حال و هوای کودک می گویند

جدول علائم اولیه اختلال یکپارچگی حسی

حس       علائم

شنوایی    به صداهای بلند و غیرمنتظره به طور منفی پاسخ می‌دهد.

دست‌هایش را بر روی گوش‌هایش قرار می‌دهد.

در محیط پر سر و صدا و شلوغ نمی‌تواند راه برود.

در یک محیط پر از محرک، فراموشکار و بی‌توجه به نظر می‌رسد.

بینایی      ترجیح می‌دهد تا در تاریکی بماند.

تمایلی به بالا و پائین رفتن از پله‌ها ندارد.

از چراغ‌ها و نورهای بسیار روشن اجتناب می‌کند.

به اشیا و افراد بسیار خیره و با دقت نگاه می‌کند.

از تماس چشمی پرهیز می‌کند.

بویایی/ چشایی       از بعضی مزه‌ها و بوهای خاصی که بخشی از برنامه غذایی رایج و مرسوم کودکان هستند، اجتناب می‌کند.

به طور مداوم اشیاء غیر خوراکی را بو می‌کند.

به دنبال بعضی از مزه‌ها و بوهای خاصی است.

به نظر نمی‌رسد که بوی ادکلن‌های قوی را متوجه شود.

وضعیت بدنی        به طور مداوم وضعیت بدنی خود را تغییر می‌دهد و آرام و قرار ندارد.

به سایر افراد، مبلمان، اثاثیه منزل و اشیا آویزان می‌شود.

به نظر می‌رسد که دچار ضعف عضلانی است و به آسانی و به سرعت خسته می‌شود.

سطح تحمل عضلانی بسیار پائینی دارد.

روی انگشتان پایش راه می‌رود.

حرکت    به محض اینکه پاهایش از روی زمین برداشته می‌شود، دچار اضطراب می‌گردد.

از بالارفتن و پریدن اجتناب می‌کند.

از بازی در محوطه زمین ورزش اجتناب می‌کند.

وول خوردن مداوم و عدم توانایی حفظ یک وضعیت بدنی موجب بروز اختلال در انجام امور روزمره‌اش می‌شود.

در هنگام بازی، دست به کارهای پر مخاطره می‌زند و هیچ‌گونه توجهی به هشدارهای ایمنی ندارد.

لمس       از انجام بازی‌ها و کارهای با چسب، سریشم، شن و نقاشی با نوک انگشتان اجتناب می‌کند.

به بافت‌های خاصی (نظیر پارچه لباس‌ها و ملافه) حساس است.

افراد و اشیا را به گونه‌ای لمس می‌کند که موجب آزار و اذیت آنها می‌شود.

از راه رفتن به صورت پابرهنه اجتناب می‌کند به ویژه بر روی چمن و یا شن و ماسه.

به درد و دمای محیط واکنش مناسب را بروز نمی‌دهد ، بلکه معمولا واکنشی پائین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر از سطح هنجار نشان می‌دهد.

توجه، رفتار و مهارت‌های اجتماعی      به طور مداوم از یک فعالیت به فعالیت دیگر مشغول می‌شود و بازی‌هایش را تغییر می‌دهد.

در توجه کردن به طور طولانی‌مدت و پایدار مشکل دارد.

بیش از حد معمول با دیگران مهربان است.

مضطرب به نظر می‌رسد.

به نظر می‌رسد که همیشه در معرض آسیب و سانحه است.

در دوست‌یابی مشکل دارد و نمی‌تواند هیجاناتش را به درستی بیان کند.