رکسانا خوشابی - کارشناس ارشد مشاوره
تحریریه زندگی آنلاین : ماه رمضان با همه برکت‌هایش فرا می‌رسد و بسیاری از کودکان دوست دارند مانند والدین‌شان روزه بگیرند. برخی از کودکان هم به اندازه کافی از روزه و روزه گرفتن اطلاعات کافی ندارند و برای روزه گرفتن تشویق نشده‌اند و شاید علاقه‌ای به روزه گرفتن در آنها شکل نگرفته باشد. در این میان والدین هم سوالات زیادی درباره روزه گرفتن فرزندانشان دارند. برای مثال:
آیا کودکم قدرت دارد روزه بگیرد؟ آیا روزه گرفتن باعث بیماری کودکان نمی‌شود؟ آیا باید کودکم را مجبور کنم که روزه بگیرد؟ اگر کودکم دوست نداشته باشد روزه بگیرد چه کنم تا تشویق شود؟
قابل ذکر است روزه گرفتن مانند سایر فروع دینی قواعد و قوانینی دارد که متخصصان فروع دین بدان می‌پردازند. آنچه که در این جا می‌خواهم به شما بگویم این است که آیا از نگاه علم روانشناسی هم روزه گرفتن مزایایی برای کودکان دارد یا خیر؟
بالا بردن سقف توانمندی
شاید برایتان جالب باشد که بدانید اگر انسان بتواند در هر سن و موقعیتی که باشد کاری را انجام بدهد که کمی (نه زیاد) بیشتر از حد طاقت و تحمل عادی او باشد، میزان توانمندی‌اش در آن کار افزایش پیدا می‌کند. برای مثال
این موضوع در زمینه‌هایی مانند برداشتن بار سنگین، در ورزش‌ها، در مطالعه و درس خواندن و بسیاری از کارها موثر است و بسیاری از ورزشکاران یا علم‌جویان از همین روش برای تخصص در ورزش خود، در دانش مورد نظر خود و در بسیاری از کارها استفاده می‌کنند. همین‌طور هم اگر میزان صبر و تحمل ما برای گرسنگی یا تشنگی مثلا هشت ساعت باشد، اگر کمی بیش از هشت ساعت، مثلا هشت ساعت و نیم گرسنگی یا تشنگی را تحمل کنیم (البته در حدی نباشد که دچار بیماری یا فشار بیش از اندازه بشویم) میزان توان‌مان در دفعات بعد که به گرسنگی یا تشنگی دچار شده باشیم، هشت و نیم ساعت خواهد شد، نه هشت ساعت، بنابراین اگر فرزندان ما بتوانند از کودکی به صورت معقول روزه‌داری کنند (مانند روزه کله‌گنجشکی، که البته با توجه به سن و طاقت کودک مدت زمان این روزه متفاوت است) قدرت و طاقت آنها بر خوردن و آشامیدن افزایش می‌یابد. در عین حال همان‌طور که می‌دانیم گرسنگی کشیدن سلول‌های بدن آثار بسیار مثبتی دارد که از آن جمله می‌توان به درمان برخی بیماری‌ها و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها اشاره کرد.
ما باید این موضوع را برای کودکان‌مان توضیح دهیم و از آنها بخواهیم علاوه بر روزه‌داری، این روش را در عرصه‌های دیگر هم به کار بگیرند و آثار مثبت آن را مشاهده کنند.
افزایش صبر و تحمل
یکی از ویژگی‌های کودکان، کم‌صبر و کم‌طاقت بودن آنها است. صبر کردن برای اکثر کودکان کار سختی است، خصوصا اگر پای نیازهای اولیه (مانند خوردن و خوابیدن) در میان باشد. متاسفانه اگر افراد از کودکی آموزش نبینند، این کم‌تحمل و کم‌طاقت بودن با آنها به بزرگسالی‌شان منتقل می‌شود. نمونه این بزرگسالان را در بین اقوام و آشنایان مشاهده می‌کنیم. افرادی که با اینکه بالغ هستند، اما در شرایط سخت و بحرانی مانند یک کودک عمل می‌کنند. در نتیجه اگر بخواهیم بزرگسالانی تربیت کنیم که بالغ باشند و بالغانه زندگی کنند، باید صبر و طاقت را از کودکی در آنها پرورش دهیم. متاسفانه خیلی از ما بزرگسالان فقط ظاهرمان بزرگ شده و از بسیاری از ابعاد، بالغانه رفتار نمی‌کنیم. برای بالغ شدن لازم است از قوه تعقل و فکرمان استفاده کرده، کودک درون را مهار کنیم و بتوانیم تاب سختی‌ها را بیاوریم. یکی از راه‌های موثر برای پرورش صبر و تحمل، روزه گرفتن است. در واقع باید به کودکمان (خصوصا بعد از 7 سالگی) یاد بدهیم به جای توجه بیش از اندازه به لذت‌ها (مانند لذت خوردن و آشامیدن ) و خصوصا برطرف کردن آنی لذت‌ها، لذت بردن را کمی (نه زیاد) به تعویق بیندازد. گاهی خود را مشغول و سرگرم کند، کمی بازی کند، کمی بخوابد و مدیریت گرسنگی و تشنگی را یاد بگیرد. کم نیستند بزرگسالانی که نمی‌توانند جلوی لذت خود را بگیرند یا آن را کمی به تعویق بیندازند. روزه گرفتن در کودکی کمک می‌کند که این به تعویق انداختنِ آگاهانه از همان کودکی، در فرد تثبیت شود و کودک یاد بگیرد که قرار نیست همیشه به فکر رفع آنی نیازها باشد و می‌تواند با صبر و تعقل، خواسته‌هایش را مدیریت کند. روانشناسان معتقدند در سنین 6 سالگی به بعد، بهتر است خواسته‌های کودک را برآورده کنیم، اما با کمی به تعویق انداختن زمان! یعنی اگر کودکمان بستنی خواست به او بدهیم، اما ابتدا بگوییم کمی صبر کن تا من اول تلفنم را بزنم و بعد به تو بستنی خواهم داد. این به تعویق انداختن، صبر و تحمل فرزندمان را به شدت افزایش می‌دهد. منتها یادمان باشد که بعد از سپری شدن زمان، حتما باید به قول‌مان عمل کنیم تا کودک بتواند اعتماد خود را به ما حفظ کند.
چگونه کودک را به روزه‌داری تشویق کنیم
بهترین شیوه برای تشویق کردن کودکان به هر کاری و از جمله روزه‌داری، این است که خودِ والدین، همان کاری را انجام بدهند که مایلند فرزندشان انجام دهد.
به همین دلیل، روانشناس‌ها می‌گویند حتی اگر هزاران بار به فرزندانتان بگویید دروغ بد است یا دروغ نگو، اما خودتان دروغ بگویید و فرزندتان متوجه شود که دروغ گفته‌اید، عمل دروغ گفتن شما، برای او الگو خواهد شد، نه تکرار جملات درباره منع دروغ! کودکان اغلب با والد (یعنی مادر یا پدر) هم‌جنس خود همانندسازی می‌کنند (که البته استثناهایی دارد) و همان کاری را انجام می‌دهند که والد انجام می‌دهد، بنابراین اگر می‌خواهید کودکتان به روزه‌داری یا هر کار خوب یا حتی بد دیگر، علاقه‌مند شود، کافی است که آن کار را انجام بدهید. کودک بلافاصله از شما الگو خواهد گرفت و به اجرا و انجام آن عمل خواهد پرداخت. از این دیدگاه فرزندپروری صحیح، می‌تواند باعث رشد خود والدین هم بشود، چون هر روز ناچار می‌شوند خود را مراقبه کنند و ببینند در عمل چه کارهایی انجام می‌دهند و اگر بخواهند مادر یا پدر خوبی باشند، اعمال خود را هر روز بهینه‌سازی خواهند کرد.
اجبار برای روزه‌داری!
هرگز، بله هرگز کودکان‌تان را وادار به روزه‌داری اجباری نکنید، مگر آنکه بخواهید از روزه گرفتن متنفر شوند! متاسفانه اصرار و اجبار به روزه گرفتن یا هر کار دیگری، حتی اگر آن کار بهترین کار دنیا باشد، کودک را از آن کار، دور و متنفر می‌کند. جدا از وجه دینی و مذهبی این ایجاد تنفر (که قطعا برای والدین، عواقب دنیوی و اخروی خوبی نخواهد داشت) از نظر روانشناختی هم چنین اجبارهایی، کودکان را لجباز، نافرمان و عصیانگر، خشمگین و گاه افسرده بار می‌آورد و باعث می‌شود که تا کودک به سن بلوغ رسید، آن کار را کنار گذاشته و حتی موضع‌گیری برعکس داشته باشد. خانواده‌ای را می‌شناسم که پدر خانواده نسبت به نماز خواندن و روزه گرفتن فرزندانش سختگیری می‌کرد تا جایی که شرط دادن پول و هزینه‌های تحصیل و ... به فرزندان این بود که نماز بخوانند و روزه بگیرند. متاسفانه وقتی فرزندان این خانواده بزرگ شدند، جلوی پدر فقط تظاهر می‌کردند که نماز می‌خوانند و روزه می‌گیرند، اما در خفا روزه خود را می‌خوردند و وقتی پدر نبود نماز خواندنی هم در کار نبود. در حالی که هم نماز و هم روزه، شیرینی خود را دارند و اگر به درستی برای کودکان توضیح داده شوند، اجبار در کار نباشد و خود والدین بدان عمل کنند، از جمله کارهایی خواهند بود که خود کودکان به سمت آن گرایش پیدا می‌کنند و نیازی به اجبار و اصرار لجوجانه نیست.
گفتن داستان‌هایی درباره روزه‌داری، گفتن مزایای آن، انجام مراسم و آداب شیرین و دوست‌داشتنی برای آن، می‌تواند کودکان را به روزه گرفتن علاقه‌مند کند.
برای مثال دعا کردن دسته‌جمعی، شکرگزاری‌های دسته‌جمعی، نماز خواندن با لباس‌های تمیز و زیبا، تهیه چادر و مهر و جانماز تمیز و زیبا برای هر کودک، سفره‌های افطاری و سحری که هر یک مورد علاقه کودکان باشد و صحبت کردن درباره مزایای روزه‌داری، از راه‌های تشویق محسوب می‌شوند. برای تشویق کودکان می‌توانید از مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها هم کمک بگیرید. آنها فراغت بیشتری دارند و می‌توانند کودکان را تشویق نمایند، برایشان داستان تعریف کنند، آنها را سرگرم کنند و کمک کنند که روزه بگیرند و هر روز چند دقیقه بر زمان روزه کله‌گنجشکی کودک بیفزایند. در زمان روزه‌داری، سعی کنید خانه بی‌تنش باشد، دعوا و مشاجره نباشد و کودک بتواند خاطرات شیرین و شاد از زمان روزه‌داری خود در حافظه ثبت و ضبط کند. این خاطرات هر سال با فرا رسیدن ماه روزه‌داری زنده می‌شوند و کودک که اینک بزرگ شده دلش می‌خواهد هر سال همان خاطرات خوب را تجدید کند.
