سیده معصومه شمس : کارشناس روانشناسی و هنری ؛ عضو انجمن قصه‌گویی استان البرز
تحریریه زندگی آنلاین : معمولا مسئولیت‌پذیری در کودکان در دوران کودکی و از بطن خانواده شروع می‌شود و با کارهای اولیه و سبک منزل آغاز می‌شود. شاید کارهای خانه برای بزرگ‌ترها و والدین کارهای روتین و پیش پا افتاده‌ای به نظر بیایند، اما برای کودکان انجام کارهای خانه بسیار سخت و طاقت‌فرسا به نظر می‌رسد. هر چند که همه بر این باور هستند که در خانواده هر کسی باید مسئولیتی از کارهای خانه و خود را عهده‌دار شود تا به یک زندگی ایده‌آل دست یابد. به ویژه در شرایط فعلی جوامعی که اوضاع اقتصادی و اجتماعی ایجاب می‌کند که پدر و مادر و اعضای خانواده شاغل باشند اگر از ابتدا تقسیم کار و مسئولیت‌پذیری جزء قوانین خانواده باشد و همگان به آن پایبند شوند، کودکان نوپا در برخورد با آن بسیار منطقی‌تر و واقع‌بیناته‌تر عمل می‌کنند. به هر حال یکی از عمده‌ترین مسئله‌ها، بی‌مسئولیتی در کودکان است و کارهایی که بر دوش آنها گذاشته می‌شود، به درستی انجام نمی‌دهند و یا اینکه اصلا از انجام کارهایی که به عهده‌شان گذاشته می‌شود، سرباز می‌زنند و در یک جمله، سرکش و نافرمان هستند و خیلی راحت فراموش می‌کنند. در اینجا به پیشنهاد ما برای اینکه چطور بتوانیم احساس مسئولیت را در کودکان‌مان برانگیخته کنیم، اشاره می‌شود:
الف) بچه‌ها را از خردسالی با مسئولیت و مسئولیت‌پذیری آشنا کنید، البته با توجه به شرایط فیزیکی و رشدی آنها، مثلا خردسالان دوست دارند به مادر کمک کنند. از آنها بخواهید لباس‌های کثیف خود را در درون سبد بریزند و یا لباس‌های تمیز خود را درون کشو و یا کمد لباس‌ها قرار دهند و اسباب‌بازی‌های خود را جمع‌آوری کنند و یا ... . اینها همه می‌شود یادگیری و مسئولیت‌پذیری. ممکن است کاری که آنها انجام می‌دهند، خوشایند و مورد پسند شما واقع نگردد، اما کودکان در حال یادگیری بزرگ‌ترین اصل زندگی خویش هستند.
بیشتربخوانید:
آموزش مسئولیت به فرزندان
ب) کارها را متناسب با سن و شرایط کودک عوض کنید
هر چقدر کودک بزرگ‌تر می‌شود، توانایی انجام کارهای دیگر را دارد. مثلا وقتی بچه‌ها به سن شمارش پول می‌رسند، می‌توانید از آنها بخواهید تحت نظر شما خرید کنند، مثلا نان یا روزنامه بخرند. در این صورت بچه‌ها از این وظیفه‌ای که بر عهده دارند، احساس مسئولیت بیشتری خواهند کرد.
ج) توقع بیش از حد نداشته باشید
از کودکان توقع بیش از حد نداشته باشید، ولی کارهای کم آنها را قبول نکنید. وقتی کودکی در مرحله‌ای از رشد به حد انتظار برای مسئولیتی رسید، می‌توانید انتظار آن کار را که به او محول شده است به خوبی از او داشته باشید، ولی اگر او با تمام توانایی‌هایی که دارد، کار مورد نظر را درست انجام نداد، از او نپذیرید و از او بخواهید مجددا کار را به درستی انجام دهد.
د) به کودکان آموزش درست کارها را بدهید
هرگز فکر نکنید که یک کودک می‌داند که چگونه کاری را که شما از او خواسته‌اید، انجام دهد. اولا که همیشه دقیق منظور خود را مشخص کنید. به کودک نشان دهید و آموزش دهید که کار مورد نظر را چطور و چگونه به صورت کامل و درست انجام دهد. برای این کار حتما از تشویق و جایزه استفاده شود.
ه) کارها حتما زیر نظر بزرگ‌ترها انجام شود
والدین و بزرگ‌ترها باید بدانند که کودکان بدون نظارت آنها نمی‌توانند کارها را درست و صحیح انجام بدهند. وقتی بچه‌ها هنوز در حال یادگیری هستند و به طور کامل کاری را آموزش ندیده‌اند باید آنها را زیر نظر بگیرید تا آن کار کاملا برای بچه‌ها عادت شود و بتوانند به درستی و بدون نقص آن را انجام بدهند. حتما به کودکان کمک کنید و در صورت نیاز تذکر بدهید و کودکان را راهنمایی کنید. خودتان برایشان راهنما و الگوی خوبی باشید که تاثیرش از صحبت کردن بیشتر است. برای کارها یک علامت تایین کنید، مثلا با اشاره دست راست آن کار مورد نظر باید انجام شود و یا زمان مشخصی را برای کارها تعیین و مانند قانون تعریف کنید، مثلا ساعت 9 صبح زمان عوض کردن لباس‌های خواب و پوشیدن لباس دیگر است و یا ... .
بیشتر بخوانید:
ایجاد کردن حس مسئولیت در کودک
بهتر است وظایف کودک را در جدولی بنویسید تا دیگر نخواهید زبانی یادآوری کنید. به او تفهیم کنید چه زمانی باید کارش را انجام دهد.
حتی تا هنگامی که دانستید کودک از عهده کارش برمی‌آید به وارسی و کنترل ادامه دهید. وارسی کردن را با یادآوری همراه کنید. پس از آنکه کودک مسئولیت و وظایفش را به خوبی انجام داد، حتما به عنوان تقویت‌کننده رفتارش او را تحسین کنید و به کودک بگویید که چقدر از اینکه کارش را با موفقیت انجام داده است، از او راضی هستید. با جایزه، رفتار کودک را تقویت کنید تا او لذت انجام مسئولیتش را بداند. می‌توانید در جلوی جدول کارهای او یک امتیاز و یا یک برچسب ستاره بزنید و در ازای هر چند امتیاز، جایزه‌ای را که با وی توافق کرده‌اید بدهید. این جایزه حتی می‌تواند دیدن فیلم مورد علاقه کودک و گشتن در پارک و یا رفتن به خانه اقوام باشد، اما چنانچه کودک در انجام وظایفش کوتاهی می‌کند، از پیامد‌های منفی استفاده کنید، مثل روش تصحیح بیش از حد. در این روش مثلا اگر آشغال‌های اتاقش را جمع نکند، آخر هفته مجبور خواهد شد آشغال‌های تمام اتاق‌های خانه را جمع‌آوری کند. دومین راه‌حل، گرفتن امتیاز و یا اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش و یا کم کردن پول تو جیبی هفتگی یا ماهیانه‌اش است.
دوستان گرانقدر باید بگوییم لطفا و لطفا و لطفا به قرار و تعهدات‌تان با کودک پایدار باشید و وقتی که کودک وظیفه‌اش را انجام نمی‌دهد و یا سرباز می‌زند، به هیچ عنوان به جای او کارش را انجام ندهید و یا تمام نکنید و به او یادآور شوید که اگر همان موقع مقرر وظیفه‌اش را که تعهد کرده است، انجام ندهد و فراموش کند، چه نتایجی به دنبال خواهد داشت. او را صدا کنید و به او وظیفه‌اش را گوشزد کنید، مثلا اسباب‌بازی‌هایت را از زمین بردار و یا به او بگویید آشغال و یا مداد رنگی‌هایی را که روی زمین پخش کرده است، جمع‌آوری کند. در غیر این صورت حق تماشای تلویزیون و یا خرید خوراکی یا اسباب‌بازی مورد علاقه و یا ... را نخواهد داشت.
در نهایت یادآور می‌شوم که تعیین‌کننده اول و آخر قوانین در خانه شما هستید. پس با اقتدار، مهربانی و آرامش و استفاده از فنون ذکر شده می‌توانید فرزندانی مسئول تربیت کنید که در آینده نیز در زندگی شخصی و اجتماعی دچار مشکل نباشند و راه موفقیت را در پیش بگیرند.
بیشتر بخوانید:
اهمییت نقش مادر در تربیت فرزندان در خانواده
10نکته ضروری مخصوص پدر و مادرهای شاغل
یوگا از شما یک مادر خوب می سازد
