زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

محمد آزمون؛ کارشناس و فعال فضای مجازی کودک و نوجوان

رشد شتابان دنیای دیجیتال در هزاره سوم، نه تنها دیگر نگاه بدبینان به دنیای اینترنت، تحدید، فیلتر فضای مجازی و تهدید را برنمی‌تابد بلکه والدینی را می‌طلبد که ضمن آشنایی با قابلیت‌ها و پیامدهای ارتباطات و برآوردسنجی مزایا و آسیب‌های آن، مربیان دیجیتال خوبی برای فرزندان خود باشند تا یک شهروند آگاه تربیت کنند.

دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت به‌ سادگی، در هر زمانی از شبانه روز، بدون هیچ محدودیت و جداسازی سنی امکان‌پذیر است و کودکان و نوجوانان به عنوان کنجکاوترین قشر جامعه، از مشتریان دائمی این فضای نوظهور به شمار می‌روند که اگر دست یاری‌گر و هدایت‌گری برای شناخت اقیانوس اینترنت بر شانه‌های آنان نباشد، سرنوشتی نامعلوم در انتظارشان خواهد بود.

در واقع می‌توان گفت امروزه شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیجیتال بخش جدایی‌ناپذیر زندگی انسان عصر حاضر هستند و رشد شتابان دنیای دیجیتال، پیوسته چالش‌های ناشناخته‌ای را پیش روی کاربران و خانواده‌ها قرار داده است که یکی از دلایل عمده آن، ناآگاهی والدین از دنیای مجازی است. 

دوگانه افراط و تفریط والدین ناآگاه

به باور کارشناسان، والدین امروزی در مواجهه با تکنولوژی‌های ارتباطی جدید رویکرد و واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند، برخی کودکان خود را از تکنولوژی‌های جدید محروم می‌کنند و برخی دیگر آن‌ها را رها می‌کنند تا آزادانه به فعالیت آنلاین بپردازند.

نکته حائز اهمیت در بیانات کارشناسان این که تجربه نشان داده هر دو رویکرد محدودگر و آسان‌گیر را نادرست و رویکرد سوم معروف به «مربیان دیجیتال» را پیشنهاد می‌کنند که بر پایه این رویکرد حرکت‌ کردن پا به پای تکنولوژی، شناسایی و آموزش رفتار آنلاین است و بخشی از وظایف والدین در دنیای امروز به شمار می‌رود.

والدین محدودگر، نگاه بدبینانه‌ای به دنیای دیجیتال و فضای مجازی دارند از همین رو سعی می‌کنند کودکان خود را از اینترنت دور نگاه دارند و زمان استفاده از ابزارهای دیجیتال را به شدت محدود کنند، آن‌ها ترجیح می‌دهند فرزندشان همیشه آفلاین باشد و تلاش می‌کنند تا استفاده فرزندشان از تلفن هوشمند و تبلت را محدود کنند.

این والدین علاقه‌ای به جست‌وجو در تکنولوژی و اینترنت ندارند، در مورد تکنولوژی با فرزند کودک یا نوجوان خود صحبت نمی‌کنند و به فکر ارتقای دانش دیجیتال او نیستند.

در نتیجه فرزندان این نوع والدین، به دلیل ندیدن آموزش‌های سواد دیجیتال، در فضای مجازی مسئولیت‌پذیر نیستند و برای آن‌چه در اینترنت در اختیار دارند، آمادگی ندارند و ممکن است در بزرگسالی رفتارهای پیچیده‌ای از قبیل تهدید اینترنتی، دسترسی به محتوای غیراخلاقی و گرومینگ که فردی به صورت آنلاین با کودک یا نوجوانی به نیت سوءاستفاده جنسی ارتباط برقرار می‌کند، از آنان سر بزند. پاشنه آشیل ضعف والدین آسان‌گیر، تربیت فرزندانی پرخطر است.

درست برخلاف محدودگرها که اجازه شنا کردن کودک در دریای دیجیتال را نمی‌دهند، آسان‌گیرها کودک خود را به امواج می‌سپارند.

والدین آسان‌گیر یا درکی از ابعاد مشکلات و خطرات فعالیت در فضای مجازی ندارند یا تصور می‌کنند رهاکردن کودک باعث خودشکوفایی او می‌شود.

کودکان این والدین، انتخاب‌های آنلاین خود را دارند و به سختی فضای مجازی را ترک می‌کنند.

این سبک بی‌تفاوت در تربیت فرزند، باعث می‌شود که کودکان به راحتی از طریق چت، ایمیل یا بازی‌های آنلاین با غریبه‌ها ارتباط برقرار کنند.

مطالعات نشان می‌دهد، عدم کنترل کودکان در استفاده از وسایل تصویری دیجیتال مثل موبایل و تبلت با افسردگی نوجوانان و خودکشی ارتباط مستقیم دارد. 

هر چه اطلاعات دیجیتالی والدین بیشتر، خطر کمتر

دسته سوم والدین مربیان دیجیتال هستند.

مربیان دیجیتال دسته‌ای از پدران و مادران هستند که می‌دانند ورود به دنیای آنلاین اجتناب‌ناپذیر است، آن‌ها تلاش می‌کنند با قابلیت‌ها و پیامدهای ارتباطات دیجیتال آشنا شوند، خوبی‌ها و آسیب‌های آن را درک ‌کنند.

این دسته از والدین تلاش‌ می‌کنند فرزندشان از جوانب مثبت دنیای دیجیتال بهره گیرد و به یک شهروند دیجیتالی خوب تبدیل شود.

مربیان دیجیتال، والدین پیشرویی هستند که نه تنها از همراهی کودک خود در دنیای آنلاین لذت می‌برند بلکه به طور فعال به آموزش مهارت‌های دیجیتال او می‌پردازند.

این مربیان در اپلیکیشن‌ها و سایت‌ها تحقیق می‌کنند و قبل از این‌که فرزندشان از این امکانات استفاده کند، ملزومات حضور صحیح او در این فضا را به او آموزش می‌دهند.

آن‌ها به جای ترس از فن‌آوری‌های دیجیتال، سعی می‌کنند آگاهانه تصمیم بگیرند و فرزند خود را آماده مواجهه با آن کنند. نتیجه این عمل کاهش بروز خطر برای فرزندان است.

این روش تربیتی، کودکانی پرورش می‌دهد که دغدغه‌های دیجیتالی دارند و احتمال کمتری دارد که به آسیب‌های اینترنت دچار شوند.

این کودکان خطرات فضای مجازی را می‌شناسند و راه‌حل مقابله با آن را می‌دانند و ضمن شناخت نحوه رفتار درست در اینترنت، حقوق شهروندی را نیز رعایت می‌کنند. 

والدین دیجیتالی به این باور رسیده‌اند که امروزه ابزارهای دیجیتال، بخش جدانشدنی زندگی است اما از طرف دیگر نیز آگاه هستند که فضای دیجیتال حاوی اقیانوسی از اطلاعات است، اطلاعاتی که شاید معصومیت کودکش را هدف قرار دهد.

آن‌ها مانند یک دانش‌آموز به مطالعه و جست‌وجو در دنیای دیجیتال می‌پردازد.

برخی ابزارها و مکانیزم‌های کنترلی برای استفاده بهینه و مدیریت شده از فضای مجازی وجود دارد و والدین دیجیتال می‌توانند از یک یا چند ابزار مثل تبلت‌های ویژه کودک و نوجوان، یا سیم‌کارت‌های کودک و نوجوان برای دسترسی به اینترنت دوستدار کودک و نوجوان یا برنامه‌های کنترل توسط والدین برای محافظت از فرزندان استفاده کنند.

بیشتر بخوانید:

لزوم حفاظت از ذهن دانش‌آموزان در برابر فضای مجازی