شوناز احمدی خطیر - کارشناس ارشد علوم تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : کربوهیدرات‌های تخمیرپذير در گروه‌های غذایی زیر یافت می‌شوند:
1) حبوبات، 2) میوه‌ها، 3) لبنیات.
از جمله نشاسته‌هايي که به دليل محتوای طبیعی کربوهیدراتی قابل تخمیرشان کاریوژنیک (پوسیدگی‌زا) محسوب مي‌شوند شامل: کراکرها، چیپس، چوب شور و نان‌ها مي‌باشند.
تمامي میوه‌ها (تازه، خشک و کنسرو شده) و آب‌میوه‌ها ممکن است کاریوژنیک باشند. میوه‌های محتوی آب بالا، مانند هندوانه، نسبت به سایر میوه‌ها مانند موز و میوه‌های خشک شده كمتر کاریوژنیک هستند.
آب‌میوه‌ها، Ice tea و سایر نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر؛ دسرها؛ کلوچه‌ها؛ آب‌نبات‌ها و کیک‌ها ممکن است کاریوژنیک باشند. محصولات لبنی شیرین شده با فروکتوز، ساکروز یا سایر شیرینی‌ها نيز بدليل شکر افزوده شده، می‌توانند کاریوژنیک باشند. به هر حال، محصولات لبنی غنی از کلسیم بوده و ماهيت قلیایی آنها مي‌تواند تاثیر مثبت داشته، پتانسیل کاریوژنیکي غذاها را کاهش دهد.
ساکارز نيز مانند سایر شکرها (گلوکز، فروکتوز، مالتوز و لاکتوز) فعالیت باکتریایی را تحریک می‌کند. ارتباط سببی بین ساکارز و پوسیدگی دندان‌ها اثبات شده است. تمامي اشکال شکر رژیمی، نظير عسل، شیره، شکر قهوه‌ای و شربت ذرت پتانسيل کاریوژنیکي داشته و می‌توانند توسط باکتری‌ها در جهت تولید اسیدهای ارگانیک مورد استفاده قرار گیرند.
نتایج تحقیقات سلامت ملی و مطالعه بررسی تغذیه III افزایش قابل توجه پوسیدگی دندان در بچه‌های (2 تا 10 ساله) که مقادیر زیادی نوشیدنی‌های کربناته یا آب میوه مصرف می‌کنند در مقایسه با بچه‌هایی که مصرف بالایی از آب یا شیر داشته را گزارش كرد. سایر نوشیدنی‌ها و مواد غذايي طی یک فرايند شیمیایی در حضور اسید، در فرسودگي دندان، و کاهش مواد معدنی از سطح دندان شرکت می‌کنند.
بیشتربخوانید:
دانستنی های مهم در مورد سلامت دندان کودک
نقش بزاق
جریان بزاق غذا را از اطراف دندان‌ها پاک می‌کند. علاوه بر سیستم بافری بیکربنات - کربنیک اسید و فسفات، بزاق نیز عمل بافری داشته که منجر به خنثی کردن متابولیسم اسیدي باکتری‌ها می‌شود. جویدن تولید بزاق را تحریک کرده و می‌تواند کاریوژنسیتی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر مصرفی با یک وعده غذا را کاهش دهد.
بزاق فوق اشباع از کلسیم و فسفر است. عملکرد بافری، PH را به بالاتر از نقطه بحرانی برگردانده، دمینرالیزاسیون می‌تواند رخ دهد. در صورت حضور فلوراید در بزاق، مواد معدنی می‌توانند در فلوئوروآپاتیت رسوب کرده، که در برابر فرسودگي مقاوم است.
فلوراید
فلوراید عامل اصلي ضد پوسیدگی است. مصرف آن چه به صورت سیستمیک و چه موضعی ايمن بوده، ماده‌اي موثر جهت کاهش بروز و شیوع پوسیدگی دندان محسوب می‌شود. اثر فلورید بر پیشگیری از پوسیدگی با فلوریده کردن آب، مصرف خمیردندان‌های فلورايد‌دار، دهان‌شویه‌ها و گرد دندان‌ها، و نيز نوشیدنی‌هایی که با آب فلورايد دار تهيه مي‌شوند، ادامه می‌یابد. غلظت مطلوب فلورید آب
(0.7-1.2 ppm) می‌تواند بدون ایجاد لکه روی دندان، نقش محافظتي علیه گسترش پوسیدگی دندان داشته باشد. اكثر غذاها، درصورتيكه با آب فلورایددار تهیه شده باشند، حاوي مقادیر کمی از فلوراید هستند، به غیر از چای دم‌کرده، که تقریبا ppm 4.4 فلورايد دارد.
مکانیسم اصلی عمل فلوراید روی دندان‌ها
زماني كه با کلسیم و فسفر در مينا و دنتین دندان تركيب شود، فلوئورآپاتیت توليد كرده كه در مقايسه با هیدروکسی آپاتیت ترکیب مقاوم تري در برابر اسید مي‌باشد.
ترمیم و رمینرالیزاسیون سطح دندان‌هاي با علائم اولیه پوسیدگی( فرسودگي و پوسیدگی‌های ابتدایی) را افزایش می‌دهد.
به معكوس شدن فرايند پوسیدگی از طريق افزايش مقاومت سطح دندان به پوسيدگي، كمك مي‌كند.
مهار اثرات مضر باکتری‌ها در حفره دهان از طریق ايجاد اختلال در تشکيل و عملکرد میکروارگانیسم‌ها.
بیشتر بخوانید:
مشکلات رویش دندان شیری
مکمل فلوراید
لازم است قبل از تجویز مکمل فلورايد براي كودك، دریافت فلوراید کودک از منابع مختلف غذایی و دسترسی به آب حاوي فلوراید در جامعه را در نظر بگیرند. چون استخوان‌ها منبع فلورید هستند، غذاهای استخوانی، ماهی، و ژلاتین تهيه شده از استخوان‌ها منابع غنی مواد معدنی هستند. در جوامعی كه فلورايد به آب افزوده نمي‌شود، تجويز مکمل‌های رژیمی فلوراید برای کودکان 6 ماه تا 16 سال ممکن است توصیه شود. فلوراید می‌تواند هم موضعی و هم سیستماتیکی مصرف شود. هنگامي كه در غذا و نوشیدنی‌ها مصرف شود، وارد گردش سیستمیک شده و در استخوان‌ها و دندان‌ها رسوب می‌کند. منابع سیستمیک با فراهم آوري فلورايد براي بزاق، داراي یک اثر مفيد موضعی نيز هستند. مقادیر کمی از فلوراید وارد بافت‌های نرم شده و مابقي دفع می‌شود. منبع اصلي فلورید سیستماتیک آب فلورید دار است؛ غذا و نوشیدنی‌ها مقادیر كمتري را فراهم می‌کنند. مکمل فلوراید برای شیرخواران فرمولاخوار یا شیرخواران شیرمادرخواری که در جوامع فلوریده زندگی می‌کنند در صورتی که در فواصل بین تغذیه آب نوشیدنی دریافت می‌کنند توصیه نمی‌شود. اگر شیرخوار نمی‌تواند در فواصل بین تغذیه آب بنوشد یا زمانی که فقط شیرمادر می‌خورد و آب بطری می‌نوشد، باید طبق توصیه‌های مکمل فلوراید، مکمل بگیرد. مکمل فلوراید باید توسط پزشک اطفال تجویز شود. این مکمل‌ها مانند سایر مکمل‌ها فروش آزاد نیستند. منابع موضعی فلوراید شامل خمیردندان، ژل، دهان شويه‌ها با مصرف روزانه توسط افراد، به علاوه انواع غلیظ‌تر فلورايد كه توسط دندانپزشكان به شکل ژل، فوم، و دهان‌شویه‌ها بكار برده مي شوند. مواجهه مكرر دندان‌ها با فلورایدهای موضعی، خمیردندان‌های حاوي فلوراید، دهان‌شویه‌ها، و آب حاوي فلوراید در حفظ غلظت مطلوب فلوراید، حائز اهمیت بوده، اما از دریافت اضافی باید اجتناب شود.
پیشگیری از پوسیدگی
رژیم متعادل، تعدیل منابع و مقادیر کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر و آداب بهداشت دهانی در شیوه زندگی فردی تمرکز می‌کند. مثل مسواك زدن حداقل 2 بار روزانه ترجيحا پس از مصرف غذاها، شستن دهان به ویژه با آب پس از مصرف غذاها و ميان وعده‌ها، استفاده از نخ دندان 2 بار در روز، استفاده از خميردندان‌هاي فلورايد‌دار، جویدن آدامس‌های بدون شکر به مدت 15 تا 20 دقیقه پس از مصرف غذاها و ميان‌وعده‌ها.
عادات مثبت نظير مصرف ميان‌وعده‌ها همراه با غذاهای آنتی‌کاریوژنیک یا کاریواستاتیک، جویدن آدامس‌های بدون شکر پس از خوردن یا نوشیدن مواد کاریوژنیک، و خوردن شیرینی‌ها همراه با غذا به جاي مصرف با ميان وعده‌ها توصيه شوند. علیرغم وجود پتانسیل كاريوژنيكي رژیم‌هاي غذايي، با برنامه‌ریزی مناسب و رعايت بهداشت دهانی می‌توان رژیمی متعادل با خطر کاریوژنیکی پایین طرح‌ریزی کرد.
اعمالی که باید اجتناب شوند: آشامیدن نوشیدنی‌های کربناته برای مدت طولانی، مصرف مكرر ميان‌وعده‌ها، و مصرف آب‌نبات، خوشبوکننده‌های حاوي شکر یا آب‌نبات‌های سفت در دهان برای مدت طولانی. از طرف دیگر، داروهای جویدنی یا مایع و ویتامین، مانند ویتامین C جویدنی یا شربت سرفه، ممکن است حاوی شکر بوده و در خطر پوسیدگی نقش داشته باشند.
کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر مانند آب نبات، کراکرها، کلوچه‌ها، شیرینی‌ها، چوب شور، چیپس و حتی میوه‌ها باید همراه با غذا خورده شوند. بطور قابل ملاحظه، ميان‌وعده‌های بدون چربی و دسرها و چیپس‌های سرخ شده داراي غلظت قند ساده بالاتری نسبت به انواع مشابه می‌باشند که محتوی چربی بالاتر دارند.
بیشتر بخوانید:
مواردی که در هنگام آسیب به دندان کودک باید بدانید
دريافت فلوراید اضافی
فلوئوروزیس هنگامی که طی نمو دندان مقادير زیادی فلوراید دردسترس قرار گیرد ايجاد شده و می‌تواند طیفی از خفیف تا شدید داشته و از لکه غیرقابل رويت تا لکه خیلی تیره مشخص روی دندان‌ها تظاهر پیدا کند. فلورایدهای موضعی، كه به شكل خمیر دندان‌های حاوي فلوراید و دهان شویه‌ها در دسترس هستند، منابع موثر فلوراید محسوب مي‌شوند که می‌توانند در خانه، مدرسه یا مطب دندانپزشکی مورد استفاده قرار گیرند. تلاش‌ها جهت پیشگیری در کودکان پیش دبستانی شامل اصلاحات رژیمی، افزودن فلورايد به آب یا در مناطقي كه فلورايد به آب اضافه نمي‌كنند، مصرف مکمل‌ها، و نظارت بر مسواک زدن با خمیردندان حاوي فلوراید مي‌باشد. کودکان کوچک‌تر از 6 سال نباید دهان‌شویه‌های فلورایددار استفاده کنند و كودكان بزرگ‌تر باید در چگونگي شستن دهان با دهان‌شويه‌ها بدون اينكه ببلعند آموزش ببينند.
جهت کاهش خطر بلع تصادفی فلوراید نباید بیشتر از اندازه یک نخود خمیر دندان روی مسواک کودکان گذاشته شود. فلورایدهای موضعی ممکن است در مطب‌های دندانپزشکی مورد استفاده قرار گیرند.
فلوراید زمانی که از زمان تولد تا سن 12-13 سالگی زمانی که مینرالیزاسیون دندان‌های دائمی كه هنوز جوانه نزده، اتفاق می‌افتد داده شود، بیشترین تاثیر را دارد.
پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی
پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی (ECC)، اغلب «پوسیدگی دندان کودک شیشه شیرخوار» نامیده می‌شود.
الگوی پوسیدگی در دندان‌های پيشين آرواره شیرخوار یا کودکان بزرگ‌تر می‌باشد. ويژگي‌هاي آن شامل گسترش سریع ضایعات پوسیدگی در دندان‌های اولیه پيشين و ظهور ضایعات روی سطوح دندان‌ها است که معمولا با خطر بالاي پوسیدگی مرتبط نیست.
پاتوفیزیولوژی و شیوع پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی
اغلب ECC بدنبال تغذیه طولانی مدت با شیشه، به ویژه در شب، در نتيجه مصرف آب‌میوه، شیر، فرمولا یا سایر نوشیدنی‌های شیرین شده ایجاد می‌شود.
تماس طولاني مدت با کربوهیدرات‌های قابل تخمیر، مانند شربت‌ها، موقعیت زبان در برابر نوک شيشه، که سبب جاری شدن مایعات در اطراف دندان‌های پیشین آرواره‌ای مي‌شود، به ویژه طی شب، در فرايند پوسیدگی شرکت می‌کنند.
مراقبت تغذیه‌ای پوسیدگی‌های زودرس دوران کودکی
مدیریت ECC شامل رژیم و آموزش بهداشت دهان برای بیماران، والدين و مراقبت‌كنندگان هستند. مواردی که در نقطه مقابل عادات بهداشتي قرار گرفته و باید مورد هدف قرار گیرند شامل: بهداشت ضعیف دهانی، عدم موفقیت در مسواک زدن دندان‌های کودک حداقل روزانه، استفاده مكرر از شیشه مملو از شربت‌های شیرین شده، و فقدان آب حاوي فلوراید مي‌باشند.
توصیه‌های رژیمی شامل عدم استفاده از شیشه در زمان خواب و اصلاح توالی و ميزان استفاده از شیشه در روز مي‌باشد. محتویات شیشه باید به آب، فرمولا، یا شیر محدود شود.
شیرخواران و کودکان بزرگ‌تر نباید با شیشه به رختخواب بروند. دندان‌ها و لثه‌ها باید با یک گاز یا دستمال تمیز پس از هر بار تغذیه با شیشه پاک شوند. تمامی تلاش‌ها جهت از شیشه گرفتن کودک تا یک سالگی باید به کار گرفته شود. تلاش‌ها در جهت آموزش باید مثبت، و ساده بوده، روی عادات بهداشتی دهان و ترویج رژیم غذايي سالم و متعادل فوکوس کند.
میان‌وعده‌هاي غذايي باید شامل غذاهای کاریواستاتیک باشد. زمانی که غذاها کاریوژنیک هستند.
