دکتر ریحانه برکتین؛ متخصص کودکان
کبد در بدن چه می کند؟
کبد یا جگر یک عضو قهوه ای مایل به قرمز بزرگترین احشا شکمی و یکی از پر کارترین اعضای بدن است، محل آن در قسمت راست و فوقانی شکم و زیر دیافراگم قرار دارد.
کیسه صفرا نیز زیر کبد جای گرفته است. عملکرد اصلی کبد ذخیره انرژی و دفع سموم بدن است.
کبد روی متابولیسم قندها، پروتئین و چربی نقش دارد، بعلاوه با عملکرد ترشحی خود و سیستم صفراوی نقش بسیار مهمی در متابولیسم بدن اعمال میکند و برای بقا الزامی است.
گفته می‌شود تا کنون ۵۰۰ عملکرد کبد شناخته شده است و هیچ دستگاه مصنوعی یا عضوی که بتواند جایگزین عملکرد کبد باشد تا کنون وجود نداشته است.
در حال حاضر تنها راه درمان موارد نارسایی‌های کبدی که غیر قابل برگشت هستند پیوند کبد می‌باشد.
با توجه به محل قرار‌گیری کبد و عملکرد گسترده و پیچیده آن مستعد بسیاری از بیماری‌ها می‌باشد.
بعضی از بیماری‌ها از جمله هپاتیت سیروز و ... کاملا اختصاصی کبد بوده و برخی از آنها از جمله انسداد مجاری صفراوی و یا کمبود آنزیمی در سنین کودکی و شیرخوارگی دیده می‌شود اما برخی دیگر از بیماری‌ها بصورت سیستمیک بسیاری از ارگانهای بدن از جمله کبد را درگیر می‌نماید.
مصرف برخی از داروها، ابتلا به برخی عفونت‌ها، نوشیدن برخی مواد از جمله الکل سرطان‌ها، کمبود آنزیم‌های مختلف بیماریهای سیستم ایمنی و .... از جمله علل بیماریهای کبدی هستند.
علائم بیماریهای کبد
در صورت اختلال در عملکرد کبد تظاهرات متفاوتی نمایان خواهد شد که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:
۱. بزرگی کبد: معمولا به دلیل مکانیسم‌های متعددی می‌باشد.
برآورد اندازه کبد معمولا بر اساس شاخص‌های مرتبط با سن بوده و پس از تشخیص در معاینه فیزیکی معمولا در سونو گرافی تایید می‌گردد.
۲. زردی: بجز در دوران نوزادی که زردی نوزاد مکانیسم متفاوتی دارد در سایر موارد زردی ممکن است یکی از زودرس ترین علایم اختلال عملکرد کبدی باشد که در پوست ظاهر گشته و میزان آن را باید بوسیله تست‌های آزمایشگاهی تعیین نمود.
۳. خارش: خارش شدید و گسترده و گاهی موضعی می‌تواند در بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن کبدی دیده شود.
میزان خارش ربطی با میزان زردی ندارد. شدت آن معمولا شب‌ها بدتر شده و با استرس و گرما تشدید می‌گردد.
۴. ضایعات عروقی سطح پوست: معمولا در ناحیه قفسه سینه صورت دیده می‌شود.
۵. قرمزی کف دست: احتمالا بدلیل تغییرات هورمونی در سطح جریان خون در طی بیماریهای مزمن کبدی بوجود می‌آید.
۶. رسوب چربی در سطح پوست: افزایش شدید چربی خون معمولا بصورت ضایعات قهوه‌ای رنگ روی سطوح اندام‌ها و به ندرت در روی پلک دیده می شود.
۷. تجمع مایع در شکم: یکی از عوارض بیماری مزمن کبدی است که بدلیل اختلال در انتقال سیستم لنفاوی بوجود می‌آید.
۸. خونریزی گوارشی: اغلب بدنبال اتساع عروقی در قسمت‌های مختلف سیستم گوارشی از جمله مری و معده و اثنی‌عشر خطر خونریزی وجود دارد.
کبد چرب
کبد چرب شاید شایعترین بیماری مزمن کبدی در کودکان باشد که دارای طیف وسیعی از بیماریهای کبد همراه با چاقی می باشد.
طبق آمار در ۱۰ درصد تمام کودکان و در حدود ۴۰ درصد کودکان و نوجوانان چاق در سنین ۲ تا ۲۰ سال دیده می شود.
بسیاری از کودکان بدون علامت هستند و در واقع بجز چاقی نشانه ی دیگری ندارند.
در گروهی از بیماران آنزیم‌های کبدی افزایش می یابد ولیکن از نظر تشخیصی اختصاصی برای کبد چرب نمی باشد.
سونوگرافی معمولا وجود کبد چرب را پیشنهاد میکند اما از آنجاییکه بیماریهای کبدی دیگری نیز ممکن است در سونوگرافی یافته‌های مشابه ایجاد کنند تشخیص دقیق تر را میتوان بوسیله نمونه برداری کبدی (بیوپسی) انجام داد که البته معمولا ضرورت ندارد.
چاقی، جنس مذکر، افزایش تری گلیسرید خون و مقاومت به انسولین از جمله عوامل مستعد کننده بروز کبد چرب هستند.
در تمام کودکان و نوجوانان که کبد چرب تشخیص داده می شوند بایستی از نظر دیابت، افزایش لیپیدها، افزایش فشارخونُ اختلالات خواب و چاقی بدقت تحت نظر قرار گرفته و بررسی و در صورت نیاز درمان شوند.
از طرف دیگر توصیه شده که در تمامی کودکان چاق بزرگتر از ۳ سال که دارای برخی فاکتور‌های خطر هستند آنزیم‌های کبدی اندازه گیری شده و سونوگرافی کبدی از نظر احتمال وجود کبد چرب انجام پذیرد.
برای کبد چرب درمان قطعی وجود ندارد اما کاهش وزن بصورت تدریجی موثر خواهد بود. برنامه رژیم غذایی لازم است زیر نظر کارشناس تغذیه صورت گرفته و همراه با سایر برنامه‌های موثر مداخله ای همچون فعالیت بدنی باشد.
در مطالعات جدید مصرف برخی ویتامین‌ها نیز موثر بوده است.
در مورد فواید حاصل از مصرف متفورمین اطلاعات متناقضی در دسترس بوده و تجویز ان بایستی بصورت موردی بر اساس شرایط بیمار صورت پذیرد.
