دكتر اكبر كوشانفر؛ متخصص كودكان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی
سردرد از مشكلات شایع در طب كودكان و بزرگسالان است كه میتواند بر توان یادگیری كودك، خاطرات، شخصیت، فعالیت‌های اجتماعی و تحصیلی او تاثیر بگذارد. در اغلب موارد علت مراجعه والدین به پزشك، كسب اطمینان از این كه سردرد زندگی فرزندشان را تهدید نكند، است بنابراین تشخیص موارد سردرد خطرناك از موارد دیگر یكی از اصول رویكرد بالینی با این مشكلات است. در این‌گونه موارد ارزیابی دقیق بیمار و رد مسائل و ضایعات فضاگیر درون جمجمه ضروری است. نكته قابل توجه دیگر در رابطه با كودكان، عدم توانایی در بیان علائم است؛ بنابراین علائم سردرد الگوی قابل پیش‌بینی نداشته و ممكن است حالت‌هایی چون بیقراری، بی‌خوابی، ترس از نور یا مالیدن مكرر سر و چشم وجود داشته باشد. طبقه‌بندی انجمن بین‌المللی سردرد كودكان آمریكا براساس درمان، به حاد موضعی و منتشر، مزمن پیش رونده و غیر پیش رونده انجام شده است. سردردهای حاد برای اولین بار اتفاق می‌افتد كه ممكن است موضعی یا منتشر باشد چنانچه كودك خوشحال نباشد یا علائم عصبی و استفراغ داشته باشد، باید آن را در یك فوریت پزشكی تلقی نمود و با بررسی موارد متعدد از عفونت سیستم عصبی مركزی گرفته تا مننژیت، ضربه‌های مغزی، خونریزی مغزی و فشارخون به تشخیص درست رسید. اگر سردرد با تهوع، استفراغ، حالت خواب‌آلودگی، تغییرات شخصیتی، كاهش بینایی، تاری دید همراه باشد، ضایعات و تومورهای داخل جمجمه را باید مدنظر داشت.
سردردهای موضعی کودکان
این نوع سردرد میتواند ناشی از سینوزیت، اوتیت (عفونت گوش میانی) و اختلالات و مشكلات دندان باشد، برخی از این علل ممكن است باعث سردرد مزمن و طولانی بشوند. در سینوزیت حاد ممكن است سردرد در نواحی پیشانی یا گونه‌ها باشد و با علائمی چون ترشحات چركی بینی و ته حلق، تب، سرفه‌های طولانی و آلرژی مزمن همراه گردد. در كودكان زیر چهار سال به علت عدم تشكیل كامل سینوس‌ها كمتر شایع است و از چهار سال به بالا علائم سینو برونشیت شایع و یكی از پرهزینه‌ترین بیماریهای غیر كشنده در دنیا محسوب می‌شود و طبق آمار تنها در آمریكا سالانه 30 میلیون نفر به رینوسینوزیت مبتلا هستند كه این سینوزیت ویروسی، باكتریایی و آلرژی است و درمان‌های خاص خود را دارد و در بررسی گرافی ساده افزایش ضخامت مخاط سینوس‌ها مشاهده می‌شود و تجویز آنتی‌بیوتیك انتخابی و داروهای ضد احتقان و در صورت لزوم داروهای ضد آلرژی ضروری است. عفونت گوش میانی یكی دیگر از علائم شایع سردرد در كودكان است در این حالت كودك بعد از یك هفته با عفونت سرماخوردگی، درد در ناحیه گوش، بیقراری و بیخوابی‌های شبانه مراجعه می‌كند و در كودكان 2-4 سال به علت كوتاهی مجرای بینی و گوش شایع و درمان‌های خاص انجام می‌شود. اختلالات انكساری چشمی نیز میتواند باعث سردرد در كودكان گردد. سردرد ممكن است در پی مطالعه طولانی مدت یا مثلا تماشای تلویزیون رخ دهد. سردرد با منشاء دندانی شامل پوسیدگی دندان، آبسه دندان و ضایعات مفصلی را نیز باید در نظر داشت.
سردردهای حاد راجعه
سردرد میگرنی نمونه كلاسیك سردردهای راجعه است. سردردهای میگرنی ویژگی حمله‌های ناگهانی بودن را دارند در فواصل حملات بیمار بدون علامت است. سردرد، تهوع، استفراغ، ترس از نور و تمایل به خواب رفتن در ضمن حملات دیده می‌شود. اغلب سردرد تكراری در كودكان زیر ده سال ناشی از میگرن است این عارضه خانوادگی و سابقه خانوادگی در 70-90 درصد موارد مثبت است سردرد میگرنی اغلب در كودكان متفاوت با بزرگسالان است. سردردها اغلب با برخی پدیده‌ها شعله‌ور می‌شوند برخی از این عوامل مانند اضطراب، مسافرت، آلودگی هوا، تجویز بعضی داروها و رژیم غذایی موثر است. برخی مواد غذائی مانند شكلات، انواع سس‌های تند و محرك، مواد حاوی نیترات (نگه‌دارنده مواد غذائی)، آب میوه و كنسروهای صنعتی را بعنوان عوامل محرك در این رابطه ذكر می‌كنند. چنانچه شرح‌حال كودك و سابقه خانوادگی به نفع میگرن و معاینه عصبی طبیعی بود درمان میگرن شروع می‌شود. میگرن كودكان در 15درصد موارد با اختلالات بینائی شروع می‌شود كودك دچار میگرن تمایل به تنها بودن دارد و مكان تاریك و آرام را ترجیح می‌دهد و تلاش می‌كند بخوابد، بی‌اشتهائی، تهوع، استفراغ، درد شكم دارد و گاهی حملات 1-2 نوبت در ماه و بین 2-6 ساعت طول می‌كشد و با افزایش سن حملات طولانی‌تر و دفعات آن بیشتر شده و پاسخ به درمان ضعیف‌تر می‌شود.
سردردهای مزمن غیر پیش رونده
این سردردها به‌علت مشكلات روحی ایجاد می‌شود و زمینه ارگانیك ندارد. سردردهای تنشی كه مرتبط با استرس، وسواس، افسردگی و تمارض می‌باشد، در كودكان زیر ده سال كمتر شایع و در دوران بلوغ شیوع بیشتری دارد.
درمان سردرد کودکان
در مواقع سردرد تجویز مسكن‌های ساده مانند استامینوفن، ایبوپروفن و همچنین داروهای ضد استفراغ معمولاً مفید واقع می‌شوند. در بزرگسالان كه دارای حملات مكرر هستند داروی ارگوتامین و انقباض كننده عروق بصورت قرص زیرزبانی باعث توقف حملات می‌شود. در موارد سردردهای روحی و عصبی تجویز آرام‌بخش و برطرف كردن مشكلات روحی ضروری است. در مواردی مانند سینوزیت، اوتیت و مشكلات دندان با برطرف شدن علت اولیه سردرد بهبود پیدا می‌كند.
