زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

پیشگیری از وزن کم در زمان تولد

وزن نوزاد در زمان تولد مهمترین عامل تعیین کننده پیش آگهی در دوران پری‌نتال، تولد و بعد از تولد است. نامناسب بودن محیط داخل رحم می‌تواند منجر به نارس به دنیا آمدن نوزاد و یا کم وزنی زمان تولد شود. هرگاه وزن نوزاد در زمان تولد از 2500 گرم کمتر باشد به او LBW اطلاق می‌شود. LBW می‌تواند ناشی از نارس متولد شدن نوزاد و یا اختلال در رشد داخل رحمی باشد. درصد نوزادان LBW در کشورهای درحال توسعه خیلی بیشتر از کشورهای توسعه یافته است ولی تعداد نوزادان با وزن تولد کم در کشورهای توسعه یافته هم رو به افزایش است. در عین حال که درصد نوزادان کم وزن که زنده می‌مانند رو به افزایش است ولی از میزان بیماری‌ها و مشکلات آنان کاسته نشده است.

هر چند یکی از عوامل کم وزنی در زمان تولد، افزایش تولد دو یا چند قلوئی است ولی عوامل عدیده دیگری هم در این ارتباط نقش دارند. کم بودن وزن زمان تولد می‌تواند سبب بروز بیماری‌های عدیده‌ای در آینده از جمله افزایش فشار خون، ایسکمی قلبی، سکته، سندرم متابولیک، بیماری قند، سرطان‌ها، استئوآرتریت و زوال عقلی گردد. زایمان زود هنگام از نظر سلامت عمومی اهمیت زیادی دارد چون می‌تواند با مرگ و میر بالا و مشکلات دوران کودکی نظیر اختلال در تکامل، فلج مغزی، اختلال در فراگیری، شنوائی و بینائی و نیز افزایش مرگ ناگهانی شیر خواران همراه باشد. کم بودن وزن زمان تولد ناشی از نارس به دنیا آمدن ( Prematurity )، یا IUGR بودن و یا هر دو است.

نارس بودن به معنی تولد زودتر از پایان هفته 37 بارداری است. چون تعیین سن حاملگی نوزاد نارس از طریق معاینه، کار خیلی مشکلتری است، بیشتر به وزن نوزاد تکیه می‌شود. مراقبت نوزاد نارس بسیار پر هزنیه است. در مورد تعریف

( Small for Gestational Age (SGA

و IUGR اختلاف نظر وجود دارد. اغلب آنرا به معنی کمتر بودن وزن از صدک ده میدانند، بعضی کمتر از صدک 5 و برخی کمتر از صدک 3 و دسته‌ای هم کمتر از دو انحراف از معیار استاندارد حساب میکنند.

عوامل مادری موثر بر تولد نوزاد LBW و نارس:

 حاملگی در سنین پایین که به عوامل اجتماعی جامعه مربوط می‌شود. حاملگی در این سنین موجب محدودیت گردش خون به دهانه و خود رحم می‌گردد. در حاملگی‌هایی که به تولد نوزاد نارس منتهی می‌شود، احتمال عفونت بیشتر بوده و مواد مغذی کمتری در اختیار جنین قرار میگیرد. اقداماتی از قبیل بهبود وضعیت تغذیه، بهبود مراقبت دوران بارداری و نیز حمایت روانی – اجتماعی در کاهش بروز LBW و نارسی موثر است.

 سن بالاتر مادر دو نوع تاثیر متضاد می‌تواند داشته باشد. از طرفی مادرانی که با استفاده از روشهای مصنوعی، باردار می‌شوند، معمولا سن بالاتری دارند و این روش بارداری اغلب منجر به افزایش LBW می‌شود. از طرف دیگر با مرور زمان و افزایش سن مادران، وضعیت روانی و اقتصادی – اجتماعی آنان بهتر می‌شود و این امر موجب افزایش وزن در زمان تولد نوزاد می‌گردد.

 پاره‌ای از مطالعات نشان می‌دهد که اولین حاملگی موجب افزایش احتمال نارسی و LBW می‌شود.

 اگر فاصله بین دو حاملگی کمتر از 18 ماه و یا بیشتر از 60 ماه باشد، موجب افزایش میزان نارسی و LBW می‌شود. (در این مطالعات مناسب‌ترین فاصله، 18 – 24 ماهگی بوده است.)

 احتمال بروز LBW در بین زنان بدون شوهر و نیز در جوامعی که زن و مرد بدون ازدواج رسمی، با هم زندگی می‌کنند بیشتر است.

 تاخیر در شروع استفاده از مراقبت‌های بارداری به هر دلیل که باشد، از جمله نامرتب بودن عادت ماهیانه مادر، ترس و یا تابو‌های اجتماعی موجب افزایش LBW میگردد.

 عدم رعایت رژیم غذایی مناسب توسط مادر و تلاش برای لاغر ماندن که این امر در بین مادران جوان شایعتر است می‌تواند از علل LBW باشد.

 در حاملگی‌های ناخواسته و بدون برنامه هم احتمال LBW بیشتر است.

 مشکلات رفتاری در بین مادران نظیر سیگار کشیدن، اعتیاد و استفاده از الکل و مواد هم می‌تواند موجب افزایش LBW شود.

 جمع شدن عوامل فوق با هم، آثار بسیار جدی‌تری بر افزایش تولد نوزاد LBW دارد.

عواملی که نقش باز دارنده و محافظ در مقابل تولد نوزادان نارس و LBW دارند شامل:

سواد و تحصیلات بالاتر، وضعیت اقتصادی – اجتماعی بهتر، ازدواج رسمی والدین، اعتقادات مذهبی و حضور در مراسم و جایگاه‌های مذهبی، پیشگیری از حاملگی در سنین پائین، آموزش و بهبود تغذیه مادر، افزایش و بهبود مراقبت‌های دوران بارداری، ویزیت منزل و حمایت روانی – اجتماعی از مادر می‌باشند.

عوامل دموگرافیک مربوط به مادر :

 بالا بودن سن مادر در زمان بارداری می‌تواند از طریق افزایش فشار خون، دیابت، افزایش عوارض بارداری نظیر جفت سر راهی، کنده شدن جفت، پرزانتاسیون‌های غیر طبیعی، خونریزی و غیره موجب افزایش احتمال تولد نوزاد با وزن کم شود.

 فاصله کم بین بارداری‌ها سبب کمتر شدن فرصت جایگزینی ذخائر مواد مغذی و افزایش استرس می‌گردد.

 پایین بودن سطح تحصیلات، سیگار کشیدن، جزء اقلیت‌های اجتماعی محسوب شدن

 با زیاد شدن بیشتر از حد فاصله حاملگی‌ها ( بیش از 60 ماه )، شرایط مجددا تغییر می‌کند و مشابه شرایط اولین بارداری می‌گردد.

 کاهش مصرف اسید فولیك موجب افزایش ناهنجاری‌ها و بخصوص ناهنجاری‌های سیستم عصبی می‌گردد.

عوامل آنتروپومتری مربوط به مادر:

 کوتاهی قد مادر، کم بودن وزن مادر قبل از شروع بارداری، پائین بودن BMI مادر قبل از بارداری، بعضا حتی بالا بودن BMI قبل از بارداری، افزایش فشار خون مادر، پره اکلامپسی، ناهنجاری‌های مادرزادی، کم بودن افزایش وزن در دوران بارداری.

عوامل مربوط به پدر و جنین:

 تاثیر عوامل ژنتیک و بخصوص اثر متقابل عوامل ژنتیک و عوامل محیطی واجد اهمیت است. تعدادی از سندرم‌ها و اختلالات ژنتیک، با وزن کم زمان تولد نوزاد و نارس بودن او همراه است. مادری که قبلا نوزاد نارس به دنیا آورده است، احتمال اینکه مجددا نوزادی با تولد کم و یا نوزاد نارسی با همان سن حاملگی قبلی به دنیا آورد، دو تا سه برابر دیگران است. وزن تولد خود مادر در زمان تولد نقش دارد. ولی نارس به دنیا آمدن مادر در این امر تاثیری ندارد. وزن تولد پدر هم موثر است، همچنین سن بالاتر پدر و مادر، در بین نوزادان نارس، جنس مذکر بیشتر مشاهده می‌شود.

عوامل پزشکی مادر:

نارس به دنیا آمدن نوزاد ممکن است به دلیل مسائل پزشکی مادر، مشکلات ناشی از حاملگی و یا جفت باشد. مشکلات پزشکی مادر از قبیل حملات شدید آسم و نارسائی متوسط یا شدید کلیه می‌تواند منجر به تولد نوزاد نارس و یا با وزن کم شود. همچنین پس از وقوع سقط جنین، احتمال نارس متولد شدن نوزاد بعدی بیشتر می‌شود. پره اکلامپسی هم می‌تواند منجر به تولد نوزاد کم وزن، IUGR و نارس گردد.

 داروها: شایعترین تظاهر مصرف داروها توسط مادر، اثر تراتوژن آنها است. اثرات سمی داروها از طرق مختلف می‌تواند باشد از جمله از طریق کاهش اشتها، تاثیر بر تکثیر سلول‌ها (نظیر اثرات هروئین، متادون، الکل، آنتی متابولیت‌ها) و یا دخالت در انتقال اسیدهای آمینه (نظیر کوکائین و الکل).

 چند قلویی: تولد چند قلوئی در کشورهای توسعه یافته در حال افزایش است و تکنیک‌های مصنوعی باردارشدن به این امر کمک می‌کند. متجاوز از 50 درصد دو قلوها نارس به دنیا می‌آیند و تقریبا همه سه قلوها و بالاتر از سه قلوها نارس هستند. چند قلویی همچنین موجب افزایش ناهنجاری‌ها و ناتوانی‌ها می‌گردد.

شیوه زندگی: مصرف دخانیات موجب کاهش 70 تا 250 گرم از وزن تولد نوزاد می‌شود و احتمال تولد نوزادان نارس را افزایش می‌دهد. دود پاسیو سیگار هم وزن نوزاد را به اندازه 25 گرم کاهش می‌دهد. مصرف الکل بر تکامل تاثیر می‌گذارد. مصرف زیاد کافئین (بیش از 750 میلی لیتر قهوه) هم موجب کاهش وزن میگردد. مصرف کوکائین، آمفتامین و مواد مخدر هم موجب کاهش وزن زمان تولد می‌شود. در مورد مصرف حشیش و نیز داروهای گیاهی اتفاق نظر وجود ندارد. هرچند ورزش موجب بهتر شدن شرایط بدن در دوران بارداری می‌شود ولی ورزش سنگین یا زیاد ممکن است بر وزن تولد نوزاد اثر سوء بگذارد. مصرف الکل، هم تراتوژن است و هم بر رشد سلول‌ها و بخصوص بر مغز و تکامل جنین و نوزاد تاثیر میگذارد. مصرف مواد مخدر، هم موجب تولد نوزاد نارس و هم سبب کم وزنی نوزاد و بروز IUGR می‌شود.

عوامل محیطی: حشره کش‌ها می‌توانند موجب تولد نوزاد نارس وافزایش خطر نقایص مادرزادی شوند. مقدار زیاد مواد ضد عفونی از جمله مواد ضد عفونی آب می‌تواند سبب کاهش وزن زمان تولد شود ولی بر تولد نارس تاثیر ندارد. استرس ناشی از سرما و گرما و حتی فصل بر وزن تولد اثر میگذارد. زندگی زیر خطوط فشار قوی برق موجب افزایش وقوع سقط جنین و شاید افزایش ناهنجاری‌های مادرزادی شود. سموم موجود در محیط نظیر هوا، خاک و آب هم موثر است.

عوامل شغلی نظیر صدا، خشونت و ضربات:

مشاغلی که در آنها کارهای فیزیکی نقش مهم دارد در مقایسه باسایر مشاغل خطر نارسی نوزاد و وزن کم (SGA ) را افزایش میدهد. در حقیقت طول مدت کار، نوع کار و میزان فعالیت بدنی در موقع کار موثر است. بعضی از کارهای زنان کارگر موجب افزایش LBW و نارسی می‌گردد. همچنین خشونت و آزار زنان باردار می‌تواند موجب کم بودن وزن تولد و زایمان زودرس گردد. ضربه ممکن است موجب مرگ مادر، جنین و تولد نارس و یا LBW گردد. صدای زیاد را هم باید در محیط کار کاهش داد چون ممکن است موجب LBW و یا نارسی نوزاد گردد.

 تغذیه: نقش تغذیه در این راستا از دو راه است یکی از طریق افزایش دریافت مواد مغذی و دیگری از طریق تنظیم مواد مغذی توسط جفت و جنین. عوامل عدیده‌ای در وضعیت تغذیه زن باردار موثر است نظیر وضعیت اجتماعی – اقتصادی، رفتارهای ناشی از شیوه زندگی و استرس. تامین غذای لازم و کافی برای مادر، همراه با ارزیابی وضع تغذیه وی و جبران کمبودها برای جلوگیری از تولد نوزادان LBW ضروری است. کمبود آهن می‌تواند موجب افزایش نوزادان کم وزن و شاید هم نارس گردد. استفاده از آهن، کلسیم، منیزیوم، روی و شاید ویتامین B12 می‌تواند موجب کاهش LBW و نارسی نوزاد شود. شاید مصرف روغن ماهی هم به کاهش تولد نوزادان نارس کمک کند. مصرف اسید فولیک قبل از شروع بارداری، به جلوگیری از اختلالات لوله عصبی و ناهنجاری‌های دیگر کمک می‌کند. در مورد نقش مصرف ویتامین‌های A، B، C و مینرال‌ها در جلوگیری از LBW و نارسی به مطالعات بیشتری نیاز است.

شایعترین علت اختلال رشد جنین، کمبود تغذیه مادر است. یک رژیم متعادل از نظر انرژی و پروتئین برای همه حاملگی‌ها توصیه می‌شود. ثابت شده است كه برای آن دسته از مادرانی که در معرض افزایش فشار خون ناشی از بارداری هستند، مصرف کلسیم مفید است و از پره اکلامپسی پیشگیری می‌کند. البته تجویز مقدار زیاد ویتامین C ممکن است خطر نارسی را افزایش دهد.

 عفونت‌ها: حدودیک سوم از موارد تولد‌های نارس ناشی از بروز عفونت است. واژینوز ناشی از باکتری‌ها می‌تواند موجب افزایش تولد نوزادان نارس و کم وزن شود. درمان واژینوزهای مزبور قبل از 20 هفته حاملگی ممکن است خطرات مزبور را کاهش دهد.

عفونت

تریکومونیازیس، سوزاک و سیفیلیس می‌تواند موجب افزایش تولد نوزادان نارس و کم وزن شود. درمان تریکومونیازیس با مصرف مترونیدازول خود می‌تواند موجب افزایش نارسی گردد. بیماری مالاریا می‌تواند سبب تولد نوزادان با وزن کم و IUGR شود. ابتلاء به HIV، تولد نوزادان LBW، IUGR و نارس را افزایش میدهد. برای جلوگیری از انتقال بیماری، غربالگری قبل از تولد ضروری است. هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند منجر به تولد نوزاد LBW شود. عفونت ادراری مادر سبب افزایش تولد نوزادان نارس و کم وزن می‌گردد. بیماری‌های پریودونتال هم می‌تواند سبب تولد نوزادان LBW و نارس گردد. علت این امر معمولا باکتری‌های غیرهوازی گرم منفی است.بعد از وقوع پارگی زودهنگام پرده‌های زایمانی (PROM )، مصرف آنتی بیوتیک مفید است ولی باید از مصرف ترکیب آموکسی سیلین و clavilanate اجتناب شود. عفونت‌های میکروبی، ویروسی، مایکوپلاسمائی و پارازیتی، خطر

NEC) Necrotizing Entero-Colitis) را افزایش میدهد. اینکه آیا کلامیدیا موجب افزایش خطر نارسی و LBW می‌شود مورد ابهام است. سیفیلیس موجب افزایش تولد نوزادان نارس و سوزاک سبب افزایش نوزادان کم وزن و نارس میگردد. ابتلاء به آنفلوانزا می‌تواند سبب مرگ مادر شود. واکسن آنفلوانزا در هر زمان از دوران بارداری می‌تواند استفاده شود.ماکرولیدها وکلیندامایسین در ترایمستر دوم کمتر موجب نارسی می‌شود، در حالی که مترونیدازول در این زمان بیشتر سبب وقوع زایمان‌های زودرس می‌گردد. همانطوری که ذکر شد عفونت‌ها در افزایش تولد نوزادان نارس و کم وزن نقش دارد و عفونت‌های تناسلی و عفونت ادراری از علل شایع شروع زایمان زودرس به حساب می‌آید.انجام غربالگری و پیشگیری از عفونت‌ها باید در اولویت باشد، بخصوص غربالگری مادران پرمخاطره نظیر آنان که سابقه زایمان زودرس دارند. غربالگری برای ویروس‌ها نظیر HIV در ترایمستر اول و شناسائی و درمان هر چه زودتر عفونت‌های باکتریایی نظیر عفونت ادراری باید در دستور کار باشد. پیشگیری از مالاریا با استفاده از داروها در مقاطع مختلف و نیز استفاده از پشه بند آغشته به حشره‌کش مفید است.

پیشگیری

مراقبت‌های دوران بارداری و شناسائی زود هنگام جنین‌های در معرض خطر و نیز پیشگیری ثانویه از زایمان‌هایی که منجر به تولد نوزادان نارس و کم وزن می‌شود ضروری است. بستری شدن در منزل و یا بیمارستان و نیز مایع درمانی کمکی به پیشگیری از تولد نوزادان نارس و یا LBW نمیکند. مصرف سولفات منیزیوم برای این منظور بی‌تاثیر بوده و حتی می‌تواند موجب افزایش مرگ و میر نوزاد شود.