دكتر اكبر كوشانفر؛ متخصص کودکان
یبوست یكی از مشكلات شایع كودكان است كه 30 درصد مراجعات به پزشكان و 10 - 20 درصد به متخصصین گوارش را شامل می‌شود. یبوست تعاریف گوناگونی دارد، اما می‌توان آن را به این صورت تعریف كرد: یبوست عبارت است از دفع مدفوع سفت و خشك كمتر از سه بار در هفته كه خروج آن با احساس درد و ناراحتی همراه باشد.
گاهی اوقات، كودكان مبتلا به بی‌اختیاری مدفوع نیز هستند. وضع طبیعی مدفوع در شیرخواران برحسب رژیم غذایی آنها متفاوت است. كودكانی كه شیرمادر می‌خورند، بیشتر از شیرخوارانی كه شیرخشك می‌خورند، دفع مدفوع دارند. (در چهارماهگی معمولاً روزی دو بار) ولی در چهار سالگی بطور طبیعی سه بار در روز تا سه نوبت در هفته طبیعی است.
علل
یبوست در كودكان ممكن است به علت ناهنجاری‌های دستگاه گوارش، علل خانوادگی و همچنین اختلالات روانی برای نگاه‌داشتن مدفوع باشد. امروزه عقیده بر این است كه اغلب یبوست‌های مزمن در كودكان ناشی از نگاه‌داشتن آگاهانه یا خودآگاه مدفوع می‌باشد.
معمولاً ابتدا یك یبوست حاد به هر علتی ایجاد می‌شود. اگر این مرحله به خوبی اداره و درمان نشود، به دلیل درد و ناراحتی و حتی ایجاد زخم و خونریزی در ناحیه مقعد كودك از دفع مدفوع امتناع می‌كند. و یك سیكل معیوب به وجود آید. به این ترتیب كه مدفوع در روده مانده باعث جذب آب شده و روده مدفوع سفت و سخت و در نتیجه اتساع روده و یبوست پایدار می‌شود.
این وضعیت ممكن است در اثر تغییر رژیم غذایی از شیرمادر به شیرخشك یا شیرگاو و یاتوالت مدرسه باشد كه برای كودك خوشایند نیست و باعث می‌شود مدفوعش را نگه دارد.
علائم
علائم یبوست با كاهش تعداد دفعات مدفوع، اتساع شكم و درد، دفع مدفوع سفت و سخت كه می‌تواند عمل دفع را متوقف كند، بروز می‌كند. گاهی اوقات كودك با داد و فریاد مانع دفع شده و با صورت برافروخته، مرتباً پا به پا می‌شود. همچنین مدفوع در توده‌های شكم حس می‌گردد.
گاهی حتی با عفونت ادراری همراه است. 90 درصد یبوست كودكان بدون ضایعه تشریحی بوده و ده درصد موارد ممكن است علل اختلالات تشریحی دستگاه گوارش داشته باشد كه باید پیگیری شود. جهت تشخیص باید تعداد دفعات مدفوع، سفت و سخت و دردناك بودن مورد بررسی قرار گیرد و همچنین باید به نحوه تغذیه كودك و محیط نامناسب توالت دقت كودك و در ضمن چگونگی توالت رفتن و نحوه انجام آن را به كودك آموخت.
درمان
برای درمان باید چند مرحله طی شود. ابتدا از بین بردن توده مدفوع و بعد جلوگیری از توده جدید و برقراری یك فعالیت طبیعی روده‌ای. در مورد شیرخوارانی كه به یبوست حاد مبتلا می‌شوند، درمان شامل افزایش مقدار مایعات كربوهیدرات، شامل قند و گلوكز است كه غالباً مشكل را حل می‌كند.
در كودكان بیشتر از شش ماه، رژیم غذایی سوپ جو به اضافه روغن زیتون و پودر میوه‌جات، مانند آلوزرد و از یك سالگی به بعد عصاره انجیر مناسب است. برای جلوگیری از ایجاد توده مجدد می‌توان از نرم‌كننده‌ها، مانند لاكتوز سوربیتول، شیر منیزی، برحسب تمایل كودك استفاده نمود.
لاكتوز از كربوهیدرات غیرقابل جذب یك قاشق مرباخوری داده می‌شود همراه با آن افزایش مصرف مواد غذایی حاوی فیبر بیشتر مؤثر است. در مراحل بعد باید كودك را تشویق كرد به صورت مرتب بعد از صبحانه و شام برای دفع مدفوع 5-10 دقیقه به توالت برود و بنشیند.
یبوست كودكان باید به صورت ماهیانه پیگیری شود. در یك سوم كودكان یبوست مزمن سال‌ها باقی می‌ماند. یبوست‌های مزمن همراه با علائم دیگر، مثل ناهنجاری‌های دستگاه گوارش، با انجام آزمایش و عكس‌برداری باید اقدامات لازم صورت گیرد و بیماری‌های مربوط به آن نیز باید توسط متخصصین گوارش كودكان بررسی گردد.
