زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

د کتر احمد رضا د رستی : متخصص تغذیه و رژیم‌د رمانی

تحریریه زندگی آنلاین : مصرف شکلات به دلیل مواد محرک آن، در مصرف‌کننده سرحالی و انرژی فعالیت ایجاد می‌کند و لذا بسیاری از افراد حتی به طور ناخودآگاه به سمت مصرف شکلات سوق داده می‌شوند؛ به ویژه در کم‌خونی‌های خفیف، عموماً افراد به مصرف شکلات علاقه بیشتری نشان می‌دهند. کره کاکائو حاوی مقدار قابل‌توجهی چربی اشباع بوده و کالری بالایی نیز دارد؛ اما تحقیقات اثرات مثبت آن را روی چربی خون گزارش کرده‌اند. شکلات در کل، اثرات مفید و مضر ویژه‌ای دارد که در زیر به آنها می‌پردازیم:

 بیشتربخوانید:

با خواص بی نظیر فندق آشنا شوید!

مزایای مصرف شکلات برای بدن

سلامتی قلب و عروق

اسیدهای چرب موجود در شکلات تلخ برای سلامتی قلب و عروق گزینه مناسبی هستند. ترکیبات فلاونوئیدی، کافئین و تئوبرومین موجود در کاکائو نیز تاثیرات مثبت متعددی برای سلامت قلب و بدن دارند. میزان کافئین و تئوبرومین موجود در شکلات تلخ بسیار کمتر از قهوه است و لذا تأثیر زیادی در کاهش خواب شبانه و شب بیدار نگه داشتن افراد ندارد.

مصرف شکلات تلخ خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. ترکیبات موجود در آن سبب کاهش میزان LDL-کلسترول در رگ‌ها می‌شود. مصرف بیش از دو بار شکلات تلخ در هفته، می‌تواند خطر تشکیل پلاک‌های کلسیمی در عروق را تا 32 درصد کاهش دهد. حتی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف بیشتر از 5 مرتبه در هفته از شکلات تلخ، ممکن است زمینه ابتلا به بیماری‌های قلبی را به کمتر از نصف، کاهش دهد.

فلاونول‌ها نوع اصلی فلاونوئید موجود در شکلات تلخ هستند. فلاونول‌ها با پایین آوردن فشار خون و بهبود جریان خون قلب و مغز، تأثیر بسیار مثبتی بر سلامت قلب دارند. فلاونول‌ها همچنین می‌توانند قابلیت چسبندگی پلاکت‌های خون را کمتر کرده و خطر لخته شدن خون را کاهش دهند.

نتایج مطالعه‌ای نشان داد که مصرف شکلات تلخ غلیظ غنی از فلاونوئیدها موجب بهبود گردش خون در افراد بزرگسال سالم می‌شود؛ در حالی که مصرف شکلات سفید بدون فلاونوئیدها، اثرات مثبتی بر روی افراد ندارد.

خواص آنتی‌اکسیدانی

آنتی‌اکسیدان‌ها با پیشگیری از استرس اکسیداتیو موجب جلوگیری از آسیب به سلول‌ها می‌شوند و به این ترتیب، زمینه ابتلا به بیماری‌های مزمن کاهش می‌یابد. دانه‌های کاکائو نیز حاوی مقدار مناسبی آنتی‌اکسیدان هستند که البته دانه‌های خام و فراوری نشده کاکائو از این خواص آنتی‌اکسیدانی غنی‌تر هستند. ضمناً نتایج برخی مطالعات دال بر این است که میزان خاصیت آنتی‌اکسیدانی ناشی از این ترکیبات شکلات تلخ از چای و میوه‌هایی مانند انواع توت و ذغال‌اخته بسیار بیشتر، ولی از میوه انار کمتر است.

دو گروه از آنتی‌اکسیدان‌های موجود در شکلات تلخ، فلاونوئیدها و پلی‌فنل‌ها هستند. اپی‌کاتچین مهم‌ترین فلاونوئید موجود در شکلات است که به اکسیژن‌رسانی مغز نیز کمک کرده و در نتیجه در پیشگیری از پیری، اثرات مفیدی دارد. این فلاونوئید ضمناً با تحریک تولید اکسید‌نیتریک، سبب گشادی عروق می‌شود. مقدار اپی‌کاتچین موجود در کاکائو چند برابر مقدار آن در چای است. فلاوانول ترکیب بسیار مفید دیگر موجود در شکلات است که مزه تلخ شکلات را ایجاد می‌کند و جزو گروه پلی فنول‌ها است. این آنتی‌اکسیدان‌ها خطر بروز بیماری‌های قلبی، پرفشاری خون، دیابت، زوال عقل و سرطان را کاهش می‌دهند.

 بیشتربخوانید:

با خواص شگفت انگیز کاکائو برای سلامتی آشنا شوید!

بهبود فشار خون

اپی‌کاتچین تولید اکسید نیتریک را تحریک می‌کند و این ماده به اتساع عروق کمک می‌کند. ضمناً فلاونوئیدهای موجود در شکلات تلخ، آندوتلیوم درون رگ‌ها را نیز تحریک می‌کنند که تأثیر به سزایی در باز شدن عروق خونی دارد. مجموع این فعالیت‌ها منجر به کاهش مقاومت رگ‌ها در مقابل جریان داشتن خون گردیده و به بهبود گردش خون و کاهش فشار خون می‌انجامد.

 پس مصرف مداوم و متعادل شکلات تلخ تاثیراتی در کاهش فشار خون دارد. بدیهی است که نمی‌توان شکلات را جایگزین روش‌های درمانی پرفشاری خون نمود و صرفاً به عنوان یک اثر سلامتی‌بخش باید به آن نگریست.

کاهش LDL - کلسترول (معروف به کلسترول بد)

اسیدهای چرب ملکول‌های اصلی هستند که چربی‌ها را می‌سازند. خود اسیدهای چرب از نظر ساختاری می‌توانند اشباع شده و یا غیر اشباعی باشند. ملکول‌های اسید چرب غیر اشباعی موجب نرم و یا مایع بودن روغن می‌شوند؛ در حالی که ملکول‌های اشباع موجب سفت شدن چربی می‌گردند. مشخص شده اغلب اسیدهای چرب غیر اشباع موجب کاهش کلسترول در جریان خون می‌شوند. کره کاکائو موجود در شکلات حاوی مقادیری اسید اولئیک (اشباع نشده)، اسید استریک (اشباعی) و اسید پالمیتیک (ایضاً اشباع شده) است. اسید استریک تاثیری بر افزایش یا کاهش کلسترول ندارد؛ ولی اسید پالمیتیک می‌تواند سطح کلسترول را افزایش دهد. با این حال، به دلیل مقدار کم این اسید چرب در کاکائو و تأثیر بیشتر اسید اولئیک، در نهایت کاکائو به کاهش LDL-کلسترول کمک می‌کند.

وجود مقادیر بالای LDL-کلسترول در بدن، سبب واکنش با رادیکال‌های آزاد خواهد شد. این موضوع آسیب به سلول‌ها و به ویژه پوشش شریان‌های خونی و عروق قلب را در پی دارد. بالعکس، وجود HDL - کلسترول (معروف به کلسترول خوب) به سلامت سلول‌ها و بدن کمک می‌کند. نشان داده شده که مصرف چند هفته شکلات تلخ، منجر به افزایش HDL - کلسترول می‌شود.

کنترل قند خون و دیابت

برای ورود گلوکز به درون سلول‌ها و تولید انرژی، حضور انسولین ضروری است که غده لوزالمعده (پانکراس) وظیفه تولید انسولین را به عهده دارد. با این وجود، در گروهی از افرادی که آمادگی ابتلا به دیابت دارند و یا به این بیماری مبتلا هستند، سلول‌های بدن به انسولین واکنش مناسب نشان نمی‌دهند و در نتیجه، با وجود مقدار فراوان قند در خون، سلول‌ها گرسنه هستند و نمی‌توانند فعالیت‌های خود را به خوبی انجام دهند. به این کم پاسخگویی سلول‌ها در مقابل انسولین، مقاومت به انسولین گفته می‌شود. مطالعاتی اذعان کرده‌اند که مصرف شکلات تلخ می‌تواند مقاومت به انسولین را در سلول‌های بدن کاهش دهد. از این رو خطر بالا رفتن قند خون و ابتلا به بیماری‌های قلبی کاهش خواهد یافت.

یک مطالعه مقایسه‌ای را بین تأثیر مصرف شکلات سفید و شکلات تیره در افراد مبتلا به دیابت انجام داد و مشخص شد که شکلات تلخ علاوه بر کمک به کاهش فشار خون دیابتی‌های مبتلا به پرفشاری خون، ضمناً به کاهش قند خون ناشتای آنها نیز کمک می‌کند. با این وجود، نباید در مصرف کاکائو افراط کرد و این خوردنی عالی نمی‌تواند جایگزین درمان‌های دارویی برای دیابت و پرفشاری خون در نظر گرفته شود.

خواص برای پوست

تابش مستقیم نور خورشید در ساعات میانی روز بر روی پوست، می‌تواند به ایجاد قرمزی و خارش آن منجر شود. این امر به دلیل وجود اشعه ماوراء‌بنفش در نور خورشید است. صنعتی شدن شهرها با ایجاد ضایعات در لایه اوزون محافظ جو، به شدیدتر شدن اثرات منفی این اشعه بر سلامت انسان منجر می‌شود. مصرف شکلات تلخ به دلیل وجود ترکیبات فلاونول موجود در آن، از پوست در مقابل آسیب‌های ناشی از نور شدید خورشید، تا حدودی محافظت کرده و به بهبود جریان خون زیر پوست نیز کمک کند.

بهبود عملکرد مغز

فلاوانول موجود در شکلات می‌تواند با بهبود جریان خون در مغز، عملکرد آن را بهبود بخشد. بر اساس بعضی از متون، شکلات تلخ در لیست غذاهای مفید برای افزایش تمرکز و حافظه نیز جای دارد.

مطالعات اذعان دارند که توانایی شکلات تلخ به دلیل داشتن فلاونوئیدها، توانایی شناختی افراد و به ویژه سالمندان را افزایش می‌دهد. علاوه بر فلاونوئیدها، کاکائو دارای تئوبرومین و کافئین هم هست (به مقدار کمتر از قهوه) که می‌توانند تا حدودی عملکرد مغز را بهبود‌ بخشند.

خواص رفع کوفتگی و التهابات بدنی

التهابات بدنی گاهی پس از فعالیت‌های بدنی شدید و کوفتگی‌های بعد از کوهنوردی و پیاده‌روی طولانی، در افراد ظاهر می‌شوند. منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در کاکائو تا حدودی به کاهش این عوارض کمک می‌کنند، لذا بسیاری از کوهنوردان و ورزشکاران همواره مقداری کاکائوی تلخ با خود دارند که با رعایت اعتدال مصرف می‌کنند. کافئین موجود در کاکائو نیز به افزایش انرژی و سرحالی ورزشکاران کمک می‌کند.

شاد بودن و کم شدن استرس

مصرف گروهی از داروها (دسته آمفتامین‌ها) به طور موقت احساس شادی و سرخوشی و پرانرژی بودن را برای افراد به ارمغان می‌آورد، البته مصرف مرتب این گونه داروها اعتیادآور و خطرناک است. تئوبرومین موجود در کاکائو نیز در بدن به مشابه یک آمفتامین عمل می‌کند و موجب افزایش و عملکرد بهتر ناقل‌های عصبی در مغز می‌گردد. از طرف دیگر، سروتونین تولید شده در بدن نیز عملکرد آرامش‌بخشی در مغز فرد دارد و به نظر می‌رسد که کاکائو با داشتن اسید آمینه تریپتوفان، تولید آندروفین‌ها و سروتونین را در مغز افزایش می‌دهد و به این ترتیب، به کاهش استرس و ایجاد سرخوشی کمک می‌کند. گفته شده ماده فنیل‌اتیل‌آمید موجود در شکلات، سبب ترشح دوپامین در بدن می‌شود که این ماده خود ضد‌افسردگی است.

 برخی متون اذعان می‌کنند که تئوبروماین یعنی ترکیب دیگری که به مقدار جزئی در شکلات موجود است، در ترکیب با کافئین و احتمالاً دیگر مواد موجود در شکلات به ایجاد احساس نشاط در مصرف‌کنندگان شکلات کمک می‌کند. ضمناً منیزیم موجود در کاکائو نیز حالت آرام کردن و کاهش استرس را برای افراد ایجاد می‌کند.

خواص برای موها

خون‌رسانی مناسب به ریشه موها، یکی از راه‌های ارزشمند برای کمک به سلامت آنها است و از ضعیف شدن و ریزش آنها جلوگیری می‌کند. برس زدن روزانه مو به همین دلیل توصیه می‌شود. التهاب و اکسیداسیون غیرآنزیمی از جمله مواردی هستند که به ریزش مو کمک می‌کنند؛ لذا افراد با تجربه بیماری‌های التهابی و شرایط پراسترس، به ریزش مو نیز مبتلا می‌شوند. کاکائو به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی خود، سبب خون‌رسانی بهتر پوست سر و موها می‌شود و به این ترتیب به سلامتی آنها کمک می‌کند. بدیهی است ریزش مو می‌تواند علل متعددی داشته باشد و نمی‌توان صرفاً با مصرف شکلات توقع بهبود کامل ریزش مو را در همه شرایط داشت و لازم است افراد دچار مشکلات جدی پوست و مو، به متخصص مراجعه کنند. یکی از توصیه‌های متخصصین پوست و مو به افرادی که احتمال قارچ‌زدگی در موهای خود دارند، استفاده از ترکیبات حاوی گوگرد است، لذا شامپوهای گوگردی در این موارد توسط متخصصین توصیه می‌شوند. بدیهی است که نوع شامپو و زمان مصرف توسط متخصص و با توجه به شرایط فردی تعیین می‌شود. کاکائو مقدار کمی گوگرد نیز در خود دارد که گفته می‌شود احتمالاً به سلامت پوست و مو و زیبایی کمک می‌کند.

یکی از نگرانی‌های مصرف‌کنندگان کاکائو، ایجاد و یا تشدید آکنه و جوش‌های صورت است. برخی تحقیقات انجام شده در این زمینه، تفاوت معنی‌داری در داشتن آکنه بین مصرف‌کنندگان شکلات تلخ و دیگر افراد، مشاهده نکرده‌اند.

کاهش ناراحتی دوران پیش از قاعدگی

بسیاری از خانم‌ها پیش از عادت ماهیانه میل عجیبی به خوردن شکلات دارند. این مساله می‌تواند به دلیل وجود منیزیم در شکلات باشد. کمبود منیزیم باعث بروز ناراحتی‌هایی در دوران پیش از قاعدگی می‌شود. از طرف دیگر، علاقه برخی از خانم‌ها به خوردن شکلات در این ایام، می‌تواند به دلیل کم‌خونی آنها باشد. شکلات به دلیل خاصیت تحریک‌کنندگی و نشاط‌آوری و همچنین دارا بودن مقدار کمی آهن، به این خانم‌ها کمک می‌کند تا حال بهتری داشته باشند و لذا اغلب خانم‌ها در این ایام، احساس می‌کنند که نیاز به خوردن شکلات دارند.

تأثیر مثبت بر کبد

برخی متون اعلام می‌کنند که ترکیبات گوگردی موجود در کاکائو در سم‌زدایی کبد مؤثر است و ضمناً کارکردن مناسب لوزالمعده را نیز حمایت می‌کند. به هرحال، مصرف مقدار متعادل کاکائو لطمه‌ای برای کبد ایجاد نخواهد کرد.

پیشگیری از سرطان

محققان با عنایت به وجود مقدار قابل‌توجهی فلاونوئیدها در شکلات، سعی کرده‌اند نقش احتمالی آن در پیشگیری از بیماری‌هایی مثل سرطان را بررسی نمایند.

مطالعات در زمینه پیشگیری از سرطان هنوز در حال انجام است، اما برخی از این مطالعات با شواهدی محدود، خواص محافظتی کاکائو در برابر سرطان را اعلام کرده‌اند. به عنوان مثال، نتایج پژوهشگران مرکز پزشکی دانشگاه جون‌تاون نشان داده یک ترکیب موجود در دانه‌های کاکائو بنام GECGC  می‌تواند سرعت رشد تومورهای سرطانی را در انسان کاهش داده و سرعت تخریب این تومور را شدت بخشد. بیشترین واکنش مربوط به دو نوع مختلف سرطان روده بزرگ اعلام شده است. محققین اعلام داشتند که رشد تومورها تا حدود 50 درصد کاهش یافته و بیشتر سلول‌های سرطانی تخریب می‌شوند. بدیهی است که هنوز لازم است مطالعات دقیق‌تری بر روی نقش محافظتی شکلات در برابر سرطان انجام شود.

سلامت دندان و دهان

سال‌ها است مشخص شده مصرف بعضی غذاها از قبیل انواع پنیر، به سلامت دندان‌ها و دهان کمک می‌کند و برعکس، خوردن برخی غذاها از جمله بسیاری از شیرینی‌های حاوی قند ساکاروز (یا همان شکر معمولی) به سلامت دندان و دهان لطمه وارد می‌کند. برخی افراد نگران این موضوع هستند که مصرف کاکائو نیز سلامت دهان و دندان آنها را مورد لطمه قرار دهد. برخی تحقیقات انجام شده مشخص کرده‌اند که شکلات تلخ و قهوه با داشتن موادی از قبیل تانن، از فعالیت باکتری‌های ایجاد فساد و پوسیدگی و در نتیجه از ایجاد و گسترش پلاک‌های میکروبی در دندان‌ها، جلوگیری می‌کنند.

کمک به لاغر شدن

برخی متون علمی اذعان می‌کنند که ترکیبات موجود در کاکائو و از جمله کافئین، به سوزاندن چربی و کاهش وزن افراد کمک می‌کنند، لذا بسیاری از رژیم‌های کاهش وزن امروزی مقداری بین 5 تا 10 گرم از کاکائوی تلخ را توصیه می‌کنند.

مضرات مصرف شکلات

انواع شکلات چرب و شیرین، تنها کمی از خواص شکلات تلخ را با خود به همراه دارند و لذا حتی ممکن است قند و چربی مصرف‌کننده را افزایش داده و زمینه را برای ابتلا به چاقی و بعضی بیماری‌ها، فراهم کنند. معمولاً مصرف‌کننده این گونه شکلات‌های شیرین و عموماً حاوی اسانس‌های مختلف، بسیار بیشتر از مقدار توصیه شده (10-5 گرم روزانه) از آنها مصرف می‌کنند و این اضافه مصرف نیز به بروز عوارض مربوطه، سرعت می‌بخشد.

شکلات‌های سفید اصولاً منافع شکلات تلخ را نداشته و عموماً می‌توانند قند و چربی بالایی را به بدن وارد سازند.

 شکلات حاوی اگزالات بالایی است که جذب آهن و روی را تا حدودی کاهش می‌دهد و لذا مصرف فراوان آن می‌تواند به کم‌خونی و کاهش رشد قدی به ویژه در زمان بلوغ، کمک کند. ضمناً مقدار بالای اگزالات به آرامی در کلیه رسوب کرده و موجب افزایش احتمال سنگ‌سازی کلیه (به ویژه نوع اگزالاتی) می‌گردد.

 گرچه مقدار کم کافئین می‌تواند به احساس سرخوشی و پرانرژی بودن فرد کمک کند، ولی به دلیل وجود کافئین در کاکائو، به هنگام مصرف فراوان و طولانی‌مدت شکلات، اثرات محرک کافئین از قبیل افزایش ضربان قلب و بالا رفتن فشار خون، اضطراب، سردرد، رفلاکس معده و تشدید زخم معده، ناراحتی‌های مختصر عصبی و همچنین عوارض مختصر تنفسی در برخی افراد ظاهر می‌شود.

اغلب افراد هنگام مصرف پنیرهای کهنه به سردرد (خفیف تا گاهی شدید) مبتلا می‌شوند. علت این سردردها ماده‌ای به نام تیرآمین است که در مواد غذایی تخمیر شده و کهنه (مثل پنیر) موجود است. شکلات تلخ نیز دارای مقداری تیرآمین است که می‌تواند در مواردی سردردها و به ویژه سردردهای میگرنی را افزایش دهد.

برخی متون اعلام می‌کنند مصرف فراوان شکلات (حتی از نوع تلخ آن) به افزایش کلسترول بدن کمک می‌کند، لذا همیشه باید نسبت به مصرف متعادل و منطقی شکلات توجه نموده و به ویژه نوع تلخ آن را مصرف کرد.

موارد احتیاط برای مصرف شکلات تلخ

طعم مطلوب و خواص شکلات تلخ باعث وسوسه مصرف آن در بسیاری از افراد می‌شود. از آنجا که شکلات تلخ در مقایسه با مصرف دیگر میان‌وعده‌ها، عوارض کمتری دارد، معمولاً بسیاری از افراد مصرف آن را ترجیح می‌دهند.

با این وجود، لازم است به برخی موارد احتیاطی یا ممنوعیت‌های مصرف و عوارض احتمالی آن نیز توجه شود. از جمله این موارد می‌توان به چند مورد زیر اشاره نمود:

افراد با آلرژی‌های غذایی لازم است به دقت احتمال آلرژی‌زایی محصولات کاکائویی را ارزیابی نمایند و در صورت وجود هرگونه مشکل در مصرف این مواد، حتماً از مصرف آنها خودداری نموده و با متخصص مشورت نمایند.

ممکن است کهیر را برای افراد مستعد تشدید کند.

مصرف بیش از حد آن ممکن است به دریافت فراوان کافئین و بروز اضطراب منجر شود.

لیست عوارض ناشی از مصرف فراوان کافئین عبارتند از:

 عصبانیت  اضطراب  بی‌خوابی و اختلالات خواب  ضربان سریع قلب و گاهی ریتم نامناسب قلب  کج‌خلقی  نفخ  یبوست  تهوع و استفراغ  ناراحتی‌های شکم و معده  گاز زیاد دستگاه گوارش  سندرم روده تحریک‌پذیر  احساس طعم نامطبوع  کولیک در برخی افراد، به ویژه گروه‌های کم سن و سال  افزایش ادرار  آکنه  اگزما  واکنش‌های پوستی آلرژیک مثل کهیر  تورم زیر پوست  کاهش تراکم استخوان  پوسیدگی دندان  افزایش سطح کلسترول  افزایش سطح انسولین  آسیب و اختلالات کلیوی  گردن درد  سردرد  میگرن  لرز

 به دلیل داشتن مواد معدنی مانند مس و اگزالات، بهتر است بیماران کلیوی مانند مبتلایان به سنگ کلیه یا کلیه سنگ‌ساز، در مصرف آن جانب اعتدال و احتیاط را رعایت کنند.

 افراد مبتلا به مشکلات جدی کبدی از قبیل سیروز کبدی (که سلول‌های کبدی می‌میرند و کبد شبیه پلاستیک می‌شود) لازم است در مصرف کاکائو احتیاط کنند؛ زیرا کبد این افراد برای متابولیزه کردن شکلات دچار زحمت زیادی خواهد شد.

خلاصه

مصرف شکلات به دلیل داشتن مواد مغذی و آنتی‌اکسیدان‌های با ارزش، برای بدن منافعی دارد و به سلامت قلب و عروق و اجزای مختلف بدن کمک می‌نماید؛ ولی برای بهره‌برداری مناسب از مصرف آن، لازم است به ضررها و نکات ویژه آن نیز توجه شود. بدیهی است که حداکثر مزایا برای شکلات‌های کاملاً تلخ (70 درصد به بالا)، مورد انتظار است و شکلات کاملاً سفید که در آن اثری از پودر کاکائو وجود ندارد، فاقد اثرات سودمند یاد شده می‌باشد. از طرف دیگر، زیاده‌روی در مصرف شکلات نیز به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود و برای بهره‌مند شدن از مزایای شکلات، بهتر است روزانه مقدار حداکثر 10 گرم از نوع بدون شکر و بدون شیرخشک آن مصرف شود.