زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

توان جوانی با بی‌برنامگی به هدر مي‌رود

تابستان كه می‌رسد موضوع اوقات فراغت در صدر توجهات قرار می‌گیرد و جالب آنكه سالهاست این موضوع برای مسئولان به یک درس تکراری تبدیل شده است. آنها با برگزاری چند کلاس هنری و ورزشی می‌خواهند سروته قضیه را هم می‌آورند درحالیکه اوقات فراغت بدون برنامه‌ریزی‌های لازم هیچ فایده‌ای ندارد و آنها که می‌توانند با صرف هزینه‌های درست و حساب‌شده در جهت رشد و ارتقای مسائل مختلف نوجوانان و جوانان گام‌های جدی را بردارند، متاسفانه تنها با بی‌تفاوتی و بی‌توجهی نظاره‌گر به هدر رفتن عمر آینده‌سازان کشور هستند. در این خصوص باید سراغ سازمان‌های متولی اوقات فراغت یعنی وزارت آموزش وپرورش، وزارت ورزش و جوانان، سازمان فرهنگی هنری شهرداری، سازمان تبلیغات اسلامی، انجمن‌اسلامی دانش‌آموزان، و هزارویک ارگان دیگر برویم و از آنان سوال کنیم که آیا در این‌باره تا به حال نشست مشترکی برگزار کرده‌اند تا در آن به‌طور اختصاصی درخصوص اوقات فراغت نوجوانان و جوانان تصمیم‌گیری کنند و از بودجه‌های سازمانی‌‌شان در جهت رشد این نیروهای فعال جامعه مدد بگیرند؟

کاش مجلس به‌عنوان مسئول قانون گذار وارد قضیه می‌شد تا جلوی این همه اتلاف وقت نوجوانان و جوانان را بگیرد زیرا آنانی که دستی در جیب دارند خیال‌شان راحت است و به باشگاه‌های ورزشی و گشت و گذار می‌روند اما کسانی که جیب‌شان سوراخ است با یک توپ پلاستیکی چند لایه در گرمای طاقت‌فرسای این روزها، گل کوچیک بازی می‌کنند و به همین اندازه شاد هستند. بی‌شک اوقات فراغت جوانان دغدغه‌ای است که نه تنها خانواده‌‌ها بلکه مسئولان ذیربط نیز باید درجهت بهره‌مندی ازآن بکوشند اما متاسفانه هیچگاه مسئولان ارگان‌های ذیربط همت مضاعفی را در این زمینه به کار نگرفته‌اند و تنها شاهد وعده‌های شعاری آنان بوده‌ایم. کارشناسان معتقدند، کشور ما نسبت به سایر کشورها نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری بیشتر در غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان است زیرا تعطیلات در اکثر کشورهای دنیا تنها 24 تا 25 روز است اما در ایران چیزی حدود صد روز در سال ایام تعطیل وجود دارد. ماهنامه دنیای زنان به دو دلیل در این ماه از تابستان به سراغ كارشناسان و خبرگان موضوعات اجتماعی رفت تا در گام نخست موضوع ملموس‌تر برای خوانندگان باشد یعنی فصل تابستان و ماه‌های تیر و مرداد اوج فراغت جوانان و خانواده‌هاست. نكته دوم بررسی موضوع در این برهه از زمان حتی می‌تواند برای خانواده‌ها و مسئولان مناسب‌تر باشد تا با توجه به دغدغه فراگیر شده راه درمانی هم بیابند. اما ای كاش پیش از آنكه باران ببارد شیروانی حیات اجتماعی را قیراندود می‌كردیم.

برنامه‌ریزی دقیقه آخری

امیر طاهرخانی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در گفت‌وگوبا خبرنگار دنیای زنان می‌گوید: با توجه به اینکه در حال حاضر در فصل تابستان هستیم باید از قبل برنامه‌ریزی‌های لازم صورت می‌گرفت تا دانش‌آموزانی که در طول سال تحصیل کرده‌اند ساماندهی شوند و بتوانند اوقات فراغت‌شان را به بهترین نحو بگذرانند. به گفته وی، چگونگی طی شدن اوقات فراغت دانش‌آموزان، یکی از دغدغه‌های مهمی است که مسئولان امر و خانواده‌ها دارند اما هیچ‌گاه این موضوع به طور کامل حل‌وفصل نشده و متأسفانه ما زمانی به فکر می‌افتیم که اوقات فراغت فرا رسیده است. عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس معتقد است: برنامه‌ریزی برای غنی‌سازی اوقات فراغت نباید همانند سال تحصیلی به برنامه‌های آموزشی محدود شود زیرا چنین برنامه‌ریزی برای دانش‌آموزان بسیار خسته‌کننده و با کیفیت پایین است و هیچ تأثیر مثبتی نخواهد داشت. این استاد دانشگاه عنوان می‌کند:

برنامه‌ریزی و نظارت بر اوقات فراغت نوجوانان و جوانان که قشر عظیمی از جامعه ما را تشکیل می‌دهند به عهده نهادها و سازمان‌هایی مانند سازمان ملی جوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرمانداری‌ها و سازمان فرهنگ و ارتباطات است که باید همکاری هماهنگ و لازمی را با یکدیگر داشته باشند. طاهرخانی می‌افزاید: سازمان تبلیغات اسلامی، فرمانداری‌های و بخشداری‌ها از دیگر مراکزی هستند که می‌توانند در این زمینه برنامه مناسبی را ارائه دهند تا اوقات فراغت مناسبی برای جوانان داشته باشیم، همچنین با توجه به جمعیت دانش‌آموزی که در اختیار آموزش و پرورش قرار دارد، یکی از متولیان اصلی غنی‌سازی اوقات فراغت، این وزارتخانه است ضمن اینکه دستگاه‌های دیگر نباید از این مسئولیت شانه خالی کنند. عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با اشاره به اینکه استفاده از همه ظرفیت‌ها و امکانات لازمه بهره‌بری بالا از اوقات فراغت است، ادامه می دهد: متاسفانه در مناطقی امکانات بیشتر و در برخی مناطق امکانات کمتری وجود دارد و در حقیقت با نوعی تبعیض مواجه هستیم.

او بر این باور است که دستگاه‌های متولی نتوانسته‌اند سازماندهی لازم را در بحث اوقات فراغت داشته باشند و شاید یکی از مهمترین دلایل آن کمبود بودجه اعتباری باشد که البته ظاهرا نباید چنین مشکلی داشته باشیم بلکه مسئولان باید بیشتر تلاش کنند. طاهرخانی اوقات فراغت را مرحله‌ای از آموزش تعلیم و تربیت می‌داند و می‌گوید: اگر غنی‌سازی اوقات فراغت دانش‌آموزان درست اجرا نشود، وقفه‌ای بزرگ در مرحله تعلیم و تربیت دانش‌آموزان صورت می‌گیرد. وی با تاکید بر اینکه برنامه‌ریزی برای غنی‌سازی اوقات فراغت باید مطابق علایق دانش‌آموزان، متنوع و نشاط‌آور باشد، اضافه می‌کند: در چنین حالتی می‌توانیم پیام‌های آموزشی، دینی و اخلاقی را به کودکان و نوجوانان منتقل کنیم اما متاسفانه برنامه‌هایی که برای اوقات فراغت جوانان اجرا می‌شود، تنوع و نشاط لازم را ندارد و خشک و بی‌روح است.

نقش خانواده‌ها در غنی‌سازی اوقات فراغت

جامعه شناسان بر این باورند که متاسفانه در بیشتر خانواده‌ها و نیز در بین جوانان تعریف درستی از نحوه گذراندن اوقات فراغت وجود ندارد. نگاهی به اوضاع اطرافیان نشان می‌دهد كه بسیاری از بچه‌ها مجبورند به اجبار والدین در كلاس‌های كسل‌كننده‌ای شركت كنند كه هیچ تفاوتی با دوران تحصیل ندارد. از آن سو اوقات فراغت جوانانی كه بیشتر انرژی و ظرفیت فكری را دارند، در این فصل هدر می‌رود و به دلیل تحصیل امكان هیچ فرصت كاری و كارآموزی و مشاغل پاره‌وقت كه صرفا با هدف كسب تجربه یا پس‌انداز برای شروع سال تحصیلی باشد، وجود ندارد. هرچند بسیاری از جوانان در این فصل به مشاغلی روی می‌آورند تا بیكار نمانند؛ اما كاذب بودن این مشاغل مثل مسافركشی، فروشندگی، دستفروشی، بازاریابی و... نشان می‌دهد كه این فصل هیچ فرصتی برای تجربه‌اندوزی در اختیار دانشجویان قرار نمی‌دهد؛ عده‌ای معتقدند كه پایگاه‌های تابستانی مدارس و برنامه‌های دستگاه‌های دولتی دردی را دوا نمی‌كند و پاسخگوی علایق جوانان و نوجوانان نیست. عده‌ای دیگر خانواده‌ها و جوانان را به تنبلی و نداشتن برنامه اوقات فراغت متهم می‌كنند. چه قبول كنیم كه هنوز هیچ متولی برای غنی‌‌سازی اوقات فراغت وجود ندارد و چه بپذیریم كه فرهنگ استفاده از این اوقات در خانواده‌ها ضعیف است، انرژی و ظرفیت جسمی‌ و فكری بیش از 35 درصد جامعه است كه در فصل تابستان هدر می‌رود و هر سال پروژه بطالت تكرار می‌شود. متاسفانه اكثر والدین بدون اطلاع از معنی و مفهوم اوقات فراغت و بدون توجه به علائق و سلیقه‌های فرزندشان، تنها به جنبه آموزشی این دوره اهمیت داده، او را وادار به شركت در كلاس‌های آموزشی از جمله: دروس سـال تـحـصیلی بعد و یا كلاس‌های زبان مختلف نموده و با این كار نه تنها زمینه استراحت و آماده‌سازی ذهن او را برای یادگیری دوره تحصیلی بـعـدی فـراهم نمی‌آورند بلكه سبب می‌شوند كه خـسـتگی فرزندشان از یادگیری دوچندان شده و دروس دوره بعدی را نیز به نحو احسنت به انجام نرساند.

فرصت سوزی ممنوع!

سید جواد آرامی روانشناس در گفتگو با دنیای زنان از این گونه برنامه ریزی تحت عنوان فرصت سوزی یاد می‌کند و می‌گوید: متاسفانه برنامه‌ریزی خانواده‌ها برای اوقات فراغت به فرصت‌سوزی این اوقات منتهی می‌شود. وی در ادامه با ارائه تعریفی از اوقات فراغت می‌گوید: اوقات فراغت عملا به معنای جدایی یا دوری از موضوعی مطرح می‌شود اما در معنای مصطلح آن در مورد دانش‌آموز یا دانشجویی به کار گرفته می‌شود که از تحصیل فاصله گرفته است و برنامه درسی و تحصیلی مشخصی در دوره‌ای از سال را ندارد.

آرامی با بیان این که چگونگی پر کردن اوقات فراغت بسیار مهم است می‌گوید: اوقات فراغت نیازمند برنامه‌ریزی است، البته خود فرد نقش بسیار مهمی را در این بین برعهده دارد. اما متاسفانه برخی برنامه‌ریزی‌هایی که توسط خانواده انجام می‌شود  باعث می‌شود که زمان از بین رفته و کودک یا نوجوان عملا اوقاتش را به بطالت بگذراند. وی با بیان این که برخی برنامه‌ریزی‌ها برای اوقات فراغت ممکن است صدمات جبران ناپذیری به نوجوانان و جوانان وارد کند می‌گوید: اگر خانواده‌ای تصمیم دارد فرزند خود را تحت آموزش معینی قرار دهد باید توجه داشته باشد که آیا زمان مورد نظر برای فراگیری این آموزش برای کودک او فرا رسیده است یا خیر. دیگر آن که به این مسئله نیز به شدت دقت شود که آیا فرزند من مستعد فراگیری این آموزش هست یا خیر. آرامی در ادامه می‌افزاید: گاهی اوقات برنامه‌ریزی‌های اوقات فراغت شبیه یک برنامه از پیش تعیین شده است که نوجوان هیچ نقشی در آن ندارد و انگیزه و علاقه او نیز در آن به هیچ عنوان دخیل نیست. قرار دادن فرزند در این شرایط باعث می‌شود که یادگیری‌های او هیچ گاه به مهارت تبدیل نشود.

بازی هم بخشی از فراغت است

افراط و تفریط؛ این رویه‌ای است که بسیاری از خانواده‌های ایرانی در مقابل فرزندان خود در اوقات فراغت پیش رو دارند، یا فرزند خانواده با برنامه‌ای پر و پیمان در ایام تابستان روبرو می‌شود و یا اینکه کوچکترین همفکری و همراهی برای پر کردن اوقات فراغت از سوی خانواده دیده نمی‌شود. این رویه باعث می‌شود تا برخی اوقات فرزند خانواده حق حتی یک ساعت بازی با همسالان را هم نداشته باشد و اگر سراغ دوست و همکلاسی را بگیرد با سرزنش‌های تندی از سوی خانواده مواجه شود. این در حالیست که به گفته روانشناسان، بازی یک نوع مینیاتور از زندگی بزرگسالی است، در بسیاری از موارد کودکان بوسیله بازی کردن روابط احساسی و عاطفی خود را گسترش یا تعمیم می‌دهند؛ خانواده‌ها در ایام فراغت باید به فرزندان خود اجازه دهند تا ساعاتی را به بازی‌های آزاد بپردازند البته این موضوع می‌تواند متناسب با رفتار فرزند نیز تنظیم شود، به این معنا که اگر فرزند ساعات خاصی را در فعالیت‌های آموزشی شرکت کرد ساعتی نیز به‌عنوان پاداش برای بازی در اختیار او قرار داده شود، به این وسیله کودک و نوجوان می‌تواند اهمیت هر چیزی را درک کند. در حال حاضر مفهوم اوقات فراغت هنوز برای بسیاری از والدین و مربیان روشن نیست و به‌جای در نظر گرفتن علایق کودکان خواست‌های خود را در نظر می‌‌گیرند و حتی گاه والدین آرزوهای تحقق نیافته دوران کودکی خود را به‌عنوان فعالیت‌های مناسب به آن‌ها پیشنهاد و بلکه تحمیل می‌کنند واین امر کاملاً برخلاف مفهوم اوقات فراغت است که به انجام فعالیت‌های مورد علاقه کودکان تأکید دارد.

به عقیده برخی کارشناسان مسائل اجتماعی، برنامه‌ریزی والدین برای این ایام باید با مشورت و نظرخود فرزندان صورت گیرد نه فقط با اعمال نظر والدین، زیرا در غیر این صورت مهم‌ترین مشخصه مفهوم اوقات فراغت ــ نبود الزام ــ‌كمرنگ می‌شود و در نتیجه كاركردهای مطرح شده جایگاه خود را از دست می‌دهند. آنچه در این زمینه اهمیت دارد توجه دادن والدین به این امر است كه آنها باید همواره نقش راهنما داشته، فرزندان را با توجه به علائقشان در جهت رشد و پرورش استعدادهایشان یاری كنند.

از آنجا كه بسیاری از خانواده‌ها توان استفاده از امكانات عرضه شده همچون كلاس‌ها و اردوهای مختلف تفریحی و آموزشی را ندارند، راهكارهای زیر می‌تواند بهره‌وری فرزندان آنان را ازاین ایام تا حدودی افزایش دهد: امكان معاشرت فرزندانتان را با دوستان قابل اعتماد آنها فراهم سازید.

نقش مساجد

به عقیده کارشناسان، اوقات فراغت پیوند تنگاتنگی با شخصیت و زندگی معنوی و فرهنگی افراد دارد؛ چرا که از سویی از فرهنگ جامعه تاثیر می‏گیرد و از سویی دیگر بر آن تاثیر می‏گذارد؛ علاوه بر آن فرد می‌تواند در اوقات فراغت همان چیزی را که می‌پسندد انجام دهد، شخصیت نهایی خود را بازیابد و آن را ابراز کند؛ بنابراین قابلیت‌های فرد غالباً در عرصه اوقات فراغت جلوه‌گر می‌شود. در این راستا باید توجه داشته باشیم که مساجد و کانون‌های آن پتانسیل بسیار زیادی را دارد که مسئولان ذیربط می‌توانند با بهره‌گیری از آن زودتر به نتیجه مطلوب برسند زیرا بستر مسجد به‌عنوان پایگاه‌های فراغتی بسیار مهم است و باید نقش آن پر رنگتر شود. از سوی دیگر حضور جوانان در مساجد برای غنی‌سازی اوقات فراغت سبب ایجاد و پرورش روحیه دینمداری در آنان می شود که در نیل به اهداف عالی موثر است.

کلاس‌های اوقات فراغت را رایگان برگزار کنید

مجید ابهری، مشاور کمیسیون اجتماعی مجلس در گفت‌وگو با دنیای زنان می‌گوید: با گذشت 33 سال از انقلاب اسلامی هنوز برنامه معین و مدونی برای اوقات فراغت جوانان وجود ندارد و با آغاز فصل تابستان همه به چند مصاحبه، همایش، جلسه و مقاله اکتفا می‌کنند و دوباره همین روند تکرار می‌شود در نتیجه برنامه‌های اوقات فراغت فقط 30 درصد از نوجوانان و جوانان را تحت پوشش قرار می‌دهد. وی بهترین راهکار سپری‌کردن اوقات فراغت را استفاده از آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، کلاس‌های ورزشی و ارائه امکانات رفاهی و تفریحی رایگان می‌داند. این متخصص علوم رفتاری و آسیب‌شناسی اجتماعی بر این باور است که همیشه در مورد برنامه غنی‌سازی اوقات فراغت، بودجه قابل توجهی در نظر گرفته می‌شود ولی ضعف بزرگ ما در مدیریت و کارشناسی برنامه‌های اوقات فراغت است. به گفته ابهری، عدم تمرکز در سیاست‌گذاری، فقدان تنوع در برنامه‌های تابستانی و یکنواختی در آنها ناشی از کمرنگ بودن مدیریت اوقات فراغت است و از این رهگذر 70 درصد از دانش‌آموزان با اکراه در برنامه‌های اوقات فراغت شرکت می‌کنند چرا که جذابیت‌های لازم را ندارد. مشاور کمیسیون اجتماعی مجلس می‌افزاید: مشکل اصلی ما بودجه و امکانات نیست چرا که دولت با اختصاص بودجه‌های قابل توجه نهاد‌های مربوطه را مورد توجه قرار می‌دهد اما کمبود مدیریت و برنامه‌ریزی و فقدان کارشناس اوقات فراغت مشکل اصلی ماست تا این دو مشکل بر طرف نشوند و برای مدیریت اوقات فراغت فکر اساسی نشود این مشکل اساسی باقی‌مانده و بزرگتر خواهد شد. اگر این روزها از بسیاری از خانواده‌ها بپرسید که فرزندان شما چگونه اوقات فراغت خود را سپری می‌کنند می‌گویند که تا آخر شب فیلم می‌بینند یا بیشتر وقتشان را پای رایانه می‌گذرانند در صورتی که اگر برنامه‌ریزی مدون و مناسبی از سوی مسئولان صورت می‌گرفت این انرژی جوان بیهوده هدر نمی‌رفت.