دكتر سـید مهدی میرغضنفری؛ رئیس هیأت موسس انجمن تحقیقات طب سنتی ایران، عضو هیات علمی ومدیر گروه طب سنتی دانشگاه علوم پزشكی ارتش
دارای انواع ترش، شیرین و میخوش است. پوست و دانه لیمو دارای مزاج گرم و خشک است، بافت خوراکی لیمو ترش دارای مزاج سرد و خشک بوده، اما مزاج نوع کاملا شیرین آن، گرم و تر است که گرمی آن بسیار كم بوده و لذا رطوبت آن غلبه دارد و چون رطوبت معمولا با سردی همراه میشود بنابراین اشكالی ندارد به آن سرد وتر گفته شود. برخی لیموشیرین‌‌ها دارای رگه تلخی در خود هستند كه آن تلخی هم خاصیت دارد چرا كه مزاج گرم دارد بنابراین لیموشیرین‌‌هایی كه رگه تلخی دارند از نظر مزاج كمی متعادل ترندو افراد (مخصوصا سرد مزاجان) میتوانند با خیال راحت از آنها استفاده كنند.
بنابر این مشاهده میشود همه مزاج‌‌ها در این میوه جمع هستند. بطوركلی مزاج مركبات رو به سرد و تر است و فقط انواع بسیار شیرین مختصری گرمی دارند.از این رو انتظار ایجاد رطوبت در بدن داریم. پس در فصل پاییز كه مزاج بدن به تبعیت از مزاج فصل، رو به خشكی میرود، مصرف لیمو شیرین برای اكثر افراد توصیه میشود. امروزه هم توسط پزشکان برای افراد دچار سرماخوردگی و عفونت‌‌های تنفسی ویروسی مصرف لیموشیرین بخاطر خواص زیاد آن توصیه میشود.
اگر لیمو به طور کامل یعنی به همراه پوست و دانه در دستگاه آبگیری انداخته شود، آب حاصله سردی کمتری نسبت به آب خالص بافت لیمو دارد لذا سردی و تری آن کمتر است. بسیاری از گلودردها یا گرفتگی‌‌های صدا و حلق و مشكلات امروزه كه معمولا همراه با تورم و قرمزی و خارش ته حلق یا حنجره همراه هستند ودر فصل پاییز هم بیشتر رخ می‌‌دهند با مصرف لیمو از آنها پیشگیری شده و یا روند بهبودی را تسریع می‌‌بخشد. لیمو حالت التیام بخش برای حلق وحنجره و سلول‌‌های مخاطی ملتهب این نواحی دارد.
لیمو ترش برای سردمزاجان و اعصاب و سرفه زیان آور است اما لیمو شیرین این عوارض را نداشته، بلكه باعث تمدد اعصاب و بهبود بیخوابی كه در پاییز شایع است نیز میشود زیرا رطوبت مناسبی برای مغز تامین كرده واز سوء مزاج خشك مغزی جلوگیری میكند. در نتیجه شخص خواب آرامتر و بهتر و نیز كنترل بیشتری روی اعصاب خواهد داشت. لیمو برای مشكلات ناشی از گرمی و خشكی مزاج و مخصوصا خشكی بسیار مفید است.برای سرفه‌‌های خشك كه ممكن است ناشی از حساسیت یا درجاتی از آسم باشد و این مشكلات نیز در پاییز شایع‌تر است لیمو شیرین بسیار مفید است مخصوصا اگر همراه عسل و یا پودر نبات كمی شیرین شود كه خود عسل نیز برای سرفه مفید است.
افراد میتوانند پودر نبات یا عسل را در داخل آب لیمو حل نموده و یا لیمو را از وسط دونیم كرده مقداری پودر نبات را روی مغز میوه ریخته و دو نیمه را دوباره روی هم قرار دهند و چند دقیقه(10-5) در دمای اتاق بماند تا نبات حل شده و به داخل بافت میوه نفوذ كند كه هم خودش خوردنی تر شده وهم خواص آن برای سیستم تنفسی و مغزی افزایش یابد. مرکبات با توجه به این كه دارای رطوبت می‌‌باشند به رفع یبوست (شایع در پاییز) در افراد خشك مزاج نیز كمك می‌‌‌كنند.
لیموترش مزاج سرد و خشك دارد. اصولا طعم ترش همانگونه كه قبلا گفته شده دارای مزاج سرد و خشك است بنابراین لیموترش در فصول گرم بهتر است مصرف شود. گرچه امروز به دلیل تنوع رژیم‌ها در فصول سرد هم استفاده میشود مخصوصا بعنوان چاشنی و مصلح در كنار غذاهای چرب و شیرین و عادت امروزه این است كه در كنار كباب‌ها لیموترش یا نارنج گذاشته میشود اینها میتوانند مضرات غذاهای چرب، شیرین و سنگین را كم كنند و هضم آنها را راحت كنند. بنابراین یكی از خواص مهم لیموترش ملطف و قاطع (قطع کننده و شکننده مولکول‌‌های بزرگ غذایی) بودن آن است (هضم ماده غذایی را سبك میكند یعنی اصطلاحا لطیف میكند).
بنابراین برای افرادی كه مزاج‌های گرم و مرطوب دارند یا دچار غلظت خون هستند بهتر و مفید تر است چون در بدن ایشان مواد مانده درون بدن سخت شده‌اند و پیوندهای محكم در ساختار مولکولی خود برقرار كرده‌اند و براحتی هضم و از بدن دفع نمی‌شوند، لذا لیموترش باعث میشود این مواد تجزیه و تبدیل به اجزای سبك شود و اصطلاحا نضج (پختگی و رسیده شدن) یابند و بنابراین به مصرف بدن رسیده یا به آسانی دفع میشوند. پس لیمو ترش پاك كننده مجاری درون اعضای بدن نظیر كبد، معده و روده بوده و آنها را از مواد زائد قدیمی و سفت شده پاكسازی میكند. می‌‌توان گفت مصرف این میوه برای گرم مزاجان واجب و ضروری است مخصوصاً در فصول گرم بهتر است هر روز از لیموترش استفاده كنند؛
ولی سردمزاجان باید احتیاط كنند مخصوصا در فصل پاییز كه طبعش سرد است كه اگر در مصرف لیموترش زیاده روی كنند گرفتار ضعف در سیستم عصبی، سرفه و یا گرفتگی عضلات نفخ و درد مفاصل میشوند. همانگونه كه می‌دانیم در فصول پاییز بعضی مشكلات مثل درد مفصل و افسردگی زیاد میشود كه با مصرف مواد ترش به آن دامن زده میشود. در گرم مزاجان برای جوش‌های صورت، التهابات گلو و حلق (چون سرماخوردگی هم ایجاد التهاب و سرخی در دهان و حلق و لوزه میكند) مصرف این خنكی‌جات، هم باعث پایین آمدن تب و هم باعث بهبود التهابات حلق و حنجره و لوزه‌‌ها خواهد شد.
