زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

نسترن جعفری؛ عضو انجمن تحقیقات طب سنتی ایران

در باب فصول: هر فصل، خلطی مطابق با كیفیت خود تولید می‌نماید و می‌تواند سبب ایجاد امراض متناسب با طبع خود گردد و بهبود آن امراض با دفع خلط مربوطه و ایجاد كیفیت مخالف آن ماده روی می‌دهد. 

فصل پاییز نزد اطبا: خریف (پاییز) در مقابل ربیع (بهار) است كه با ریختن برگ درختان و از بین رفتن میوه تازه آنها و تغییر رنگ و خشك و لاغر شدن آنها شروع می‌شود.  

نزد ستاره‌شناسان: خریف از ابتدای رسیدن آفتاب به نقطه اول میزان (مهرماه) تا به رسیدن به آخر نقطه قوس (آذرماه) است. 

مزاج فصل پاییز: این فصل سرد و خشك است و از این نظر نیز در مقابل ربیع قرار می‌گیرد.  

تغییرات فصل‌ها: خریف به خاطر طبع سرد و خشك، در تضاد با طبع موجودات زنده و گیاهان است. بنابراین باعث شروع سستی و ضعف جسمی و روحی موجودات زنده و گیاهان و از دست دادن میوه‌ها و ریختن برگ‌های درختان است. و البته در مناطق مختلف متفاوت است. زیرا در بعضی مناطق تا اوایل آن نیز باران می‌بارد. مانند بنگاله كه در آنجا شروع بارش باران ابتدای پاییز و پایان آن انتهای پاییز است. پس هوای پاییز در آن مناطق، سرد و تر می‌باشد.  و بعضی كه هوای پاییز را معتدل می‌دانند به علت تساوی مقدار گرما و سرما است. زیرا معتدل معانی متعددی دارد. 

آثار هوای سرد و خشك بر بدن: با انقباض عروق عصبی و خشك شدن رطوبت و ماده‌ نرم‌كننده آن، و تجمع حرارت طبیعی در بدن و عدم هضم و آماده شدن آن برای دفع، و كاهش بقیه ترشحات نرم‌كننده، باعث استحكام و تقویت بدن می‌گردد و نیز مانع تولید خون تازه و بدون مواد زائد از مغز استخوان و ایجاد طبع لطیف و نیكویی رخسار و براقی و درخشندگی پوست است. چرا كه این فصل با مزاج خون ضدیت دارد. 

تأثیرات فصول سال بر بدن انسان: اوج بروز بیماری‌های پوستی مانند اگزما و ترك لب‌ها می‌باشد و بیماری‌های فكری شیوع بیشتری پیدا می‌كنند. (كلیات)
در پاییز سودا و بیماری‌های سوداوی شیوع می‌یابد و علت آن تناسب مزاج پاییز با سودا و متغیر بودن هوا در ساعات مختلف روز، و سرد بودن شب و صبح و آخر روز و گرم شدن در وقت ظهر، و همچنین آمیخته شدن گرمای تابستان با سرمای زمستان است و نیز تابستانی كه به سبب گرمی، باعث باز شدن منافذ بدن و دفع سموم می‌شد و ترشحات لطیف را می‌سوزاند، رو به اتمام است و شروع پاییز بدن را برای بیماری‌هایی كه به تغییرات دما و بسته شدن منافذ بدن حساس‌اند، مستعد می‌كند. (الاغراض)
همچنین در پاییز، انسداد منافذ و كاهش تعریف و حفظ حرارت در بدن باعث هیجان و غلیان و احتراق و ایجاد بیماری‌های مختلف می‌گردد. 
و دلیل مضرات بسیار زیاد آن، احتباس آن‌ها در بدن است. و این فصل پذیرنده و تكمیل‌كننده و ظاهركننده‌ بقایای بیماری‌های تابستانی است. 

امراض مختص به خزان: زكام و نزله (شبیه به زكام) است كه دلایل بروز آن گفته شد. و صرع (تشنج) و فالج (فلج شدن بخشی از بدن) و رعشه (لرزش اندام) نیز به علت افزایش بلغم و تجمع آن در دماغ (مغز) و عدم تحلیل آن بروز می‌كند. 
دلیل آن بسته شدن منافذ در اثر سرما است و سرما باعث ضعف دماغ و نخاع و عصب است. چرا كه مزاج این اعضا سرد است و سرمای پاییز باعث تشدید و تسریع خروج آنها از اعتدال می‌شود. و بدن برای دفع سرما و بلغم ناتوان است.  

تدابیر پاییز در خلاصه الحكمه

اجتناب از موارد زیر: 
• استعمال خشك‌كننده‌های رطوبت بدن 
• افراط در جماع (به سبب خشك‌كنندگی بدن از مایع و تحلیل قوا)
• آشامیدن آب سرد (تضعیف‌كننده حلق و تارهای صوتی)
• خوابیدن در مكان سرد (اختلاف هوا از سرمای شب و ابتدای صبح و گرمای میانه‌روز)
• غسل به آب سرد (انسداد منافذ و ممانعت براغی تبخیر و احتقان مواد در بدن و باعث ایجاد زكام)
• در این فصل باید غسل به آب نیم‌گرم نمایند چون آب گرم باعث خشك شدن بدن و تحریك‌كننده مواد است. 
• برهنه نمودن سر (باعث سرعت ایجاد زكام و سرفه و نزلات) 
• خوردن میوه‌های تر و تازه (تحریك خلط و كاهش حرارت بدن و تعریق و ناتوانی در هضم آنها) 

تدابیر پاییز در الاغراض الطبی

در فصل پاییز، گوشت صید و گوشت خشك‌كرده نخورند و از جماع و هر چه خشكی را افزایش دهد اجتناب كنند. شب‌ها با معده‌ پر نباید خوابید (بالا رفتن بخارات به مغز) و از گرمای نیم‌روز و خشكی بامداد پرهیز باید كرد و در آب سرد نباید خود را شست. 
و در آخر فصل باید استفراغ (خارج كردن بلغم و ترشحات زائد از بدن) كرد یا داروی مسهل استفاده كرد تا بدن از خلطی كه در پاییز تولید و در بدن جمع شده پاك شود. و قی (خروج محتویات معده از راه دهان) نباید كرد (چون خلط را تحریك می‌كند اما خارج نمی‌كند و بعد از تحریك باعث تب می‌گردد. بهترین تنقیه در این فصل فصد و اسهال است).

تدابیر فصل پاییز در مروری بر كلیات طب سنتی

در فصل پاییز خود را از سرمای بامداد و گرمای میانه روز محافظت نمایند. 
از خوابیدن در روز و جماع، پرخوری و پر نوشی و مصرف میوه‌‌ تر خودداری نمایند.  

تغذیه
پاییز چون معتدل است سزاوار است كه غذای آن نیز معتدل باشد ولیكن باید مایل به رطوبت و لطافت و رقت باشد. (كلیات)
خوردن سبزیجات تازه جهت تعدیل یبوست مناسب و شایسته است و مایل به گرمی باشد نه خیلی گرم. و طبع تر آن به گونه‌ای نباشد كه بدن را مستعد عفونت كند یا ترشحات و خلط را زیاد كند. (خلاصه الحكمه)