زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكترمحمد حسین صالحی سورمقی؛ دكترای تخصصی فارماكوگنوزی، استاد دانشكده داروسازی دانشگاه تهران

نام دیگر: فلفل فرنگی

نام علمی: Capsicum annuum

نام‌‌های عمومی: Cayenne pepper, Capsicum, Chili pepper, Red pepper, American pepper

نام انگلیسی: Bell Pepper

نام عربی: فلفل احمر

نام فرانسوی: Piment des jardins

نام آلمانی: Roter guinea pfeffer

نام‌ مترادف: Capsicum frutescens

نام خانواده: Solanaceae (سیب‌زمینی)

منشأ جغرافیایی

فلفل در نواحی مختلف ایران، به‌ویژه نواحی شمالی كشور كشت می‌شود.

همچنین بومی نواحی گرمسیر آمریكاست.

امروزه در جنوب شرقی آسیا، چین، شرق ایتالیا و مكزیك كشت می‌گردد.

گیاه‌شناسی

فلفل گیاهی است علفی و یكساله، به ارتفاع تا 60 سانتی‌متر.

برگ‌های این گیاه بیضی‌شكل، نوك‌تیز و به صورت منفرد، روی ساقه قرار دارند.

گل‌های فلفل به رنگ سفید یا مایل به زرد و میوه آن كه اكثراً مخروطی شكل است، دارای اندازه‌های مختلف و به رنگ سبز یا قرمز می‌باشد كه پس از رسیدن، مزه‌ بسیار تندی پیدا می‌کند.

میوه‌ فلفل، دارای تعداد زیادی دانه‌های سفیدرنگ در داخل خود می‌باشد.

قسمت مورد استفاده فلفل، میوه‌های آن است كه در صنایع غذایی و دارویی، مصرف بالایی دارد.

تركیبات مهم

فلفل شامل 1/5 درصد تركیبات تند و سوزاننده به نام اولئورزین است.

مهم‌ترین تركیب اولئورزین، به نام كاپساایسین است كه ساختمان فنلی دارد و بسیار تند و سوزاننده بوده و به میزان 2 درصد در فلفل وجود دارد.

ساختمان شیمیایی آن شبیه اوژنول موجود در میخك است. هرچه هوای محل كشت آن گرم‌تر باشد، این ماده بیشتر تولید شده و فلفل تندتر می‌شود.

كاپساایسین، به قدری تند است كه حتی با رقیق كردن آن، به میزان یك در یازده میلیون در محلول آبی، قابل تشخیص است.

تركیبات مهم دیگر فلفل، شامل كاروتنوئیدها، ویتامین‌های A و C و مقدار كمی اسانس می‌باشد.

داروشناختی و اثرات مهم

از قدیم، فلفل را به عنوان ضدآسم، ضدتب، درمان عفونت‌های دستگاه تنفسی، مشكل هضم غذا، مرهم و ضدسرطان مصرف می‌كردند.

ماده‌ اصلی آن، كاپساایسین، دارای خاصیت محرك، ضددردهای عصبی موضعی، ضدورم، ضدآرتریت و ضدروماتیسم است.

مصرف خوراكی فلفل، دارای خواص محرك گردش خون، ضداكسیدان، كاهش‌دهنده‌ كلسترول و چربی خون است (كه با این اثر می‌تواند باعث جلوگیری از تنگی و گرفتگی عروق شود).

همچنین دارای خاصیت كاهش چسبندگی پلاكت می‌باشد كه با این عمل، از لخته شدن خون و ایجاد سكته، جلوگیری می‌کند.

پژوهش‌های كلینیكی جدید نشان داده است كه مصرف كرم‌های حاوی 0/75- 0/25 درصد كاپساایسین به صورت موضعی تا چهار بار در روز می‌تواند در كاهش دردهای آرتریت، روماتیسم و كاهش آثار پسوریازیس، مؤثر باشد.

این آثار نیز با خوردن فلفل و گنجاندن آن در رژیم روزانه، می‌تواند بر بدن اعمال گردد.

فواید و مضرات فلفل و عوارض جانبی

فلفل جزء گیاهان بدون خطر است، ولی ممكن است در بعضی افراد ایجاد حساسیت کند.

همچنین مصرف بیش از اندازه آن، ممكن است باعث التهابات روی پوست بدن، غشای مخاطی و مخاط معده و روده گردد. 

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده

ضد درد، ضد چسبندگی پلاكت‌ها، ضد میكروب، ضد سرطان، ضد سم، ضد اكسیدان، ضد نفخ، ضد پسوریازیس، ضدورم، ضد نیتروزآمین، ضد تب، ضد احتقان، قابض، تولید برادی كاردی، بازكننده برونش‌ها، آنتاگونیست كلسیم، محرك گردش خون، ادرارآور، هضم‌كننده، معرق، كاهنده چربی خون، حل‌كننده فیبرین، حشره‌كش، ملتهب‌كننده، مقوی معده، گرمازا و نگهدارنده آب در بدن.

نكات قابل توجه

فلفل دارای گونه، واریته و هیبریدهای مختلفی است كه از نظر شكل، اندازه و تندی با هم اختلاف دارند و تعدادی از آنها را در ایران داریم.

كلیه فلفل‌های تند، به دلیل داشتن ماده‌ كاپساایسین از نظر خواص، مشابه هستند.

دو نوع از پرمصرف‌ترین فلفل‌های كاشتنی در ایران شامل فلفل سبز با نام علمی C.A.Var. Longom و فلفل دلمه با نام علمی C.A.Var. Grossum است. فلفل دلمه ماده تند ندارد.

چون بسیاری از خواص فلفل قرمز، مربوط به ماده‌ تند آن می‌باشد، فلفل‌های شیرین كه حاوی مقادیر كم از این ماده یا بدون این ماده هستند، همه آثار فلفل تند را ندارند.

یكی از محصولات دارویی مهم فلفل قرمز مشمع طبی آن است.

برای این منظور عصاره فلفل را با غلظت حدود 3-2 درصد به همراه چند ماده دیگر روی لایه‌ای از پارچه یا پلاستیك به صورت لایه‌ای نازك قرار داده و به اندازه‌های مختلف، بسته‌بندی می‌كنند.

این مشمع طبی، برای دردهای موضعی و اسكلتی، مانند دست، پا و كمر مفید است.

برای این كار اندازه‌ مورد نظر را انتخاب یا از صفحات بزرگ مشمع، برش می‌دهند و روی موضع محل درد می‌چسبانند.

ضمن دو سه روز، عصاره فلفل باعث تحریك و پرخونی موضع شده و با آثار ضددردی كه دارد، دردهای موضعی را تسكین می‌دهد.

این نوع مشمع، در داروخانه‌ها موجود بوده و بدون نسخه در اختیار مصرف‌كنندگان قرار می‌گیرد.

پودر فلفل قرمز (فلفل خشك) خواصی مشابه فلفل تازه دارد. 

فلفل سیاه كه اكثراً به صورت پودر تقریباً سیاه‌رنگ در بازار وجود دارد با فلفل سبز یا قرمز كاملاً متفاوت است و برای جلوگیری از اشتباه به‌طور مختصر راجع به آن شرح داده می‌شود:

فلفل سیاه: پودر میوه‌های نرسیده و خشك‌شده درختی است با نام علمی Piper nigrum كه از خانواده فلفل (Piperaceae) می‌باشد.

این گیاه با ریشه‌های نابجا كه تولید می‌كند با اتصال به درختان دیگر به عنوان انگل و تكیه‌گاه بالا می‌رود. برگ‌های این گیاه منفرد، بیضی‌شكل و نوك‌تیز هستند.

گل‌ها به صورت مجتمع سنبله بوده كه به میوه‌هایی كروی و كوچك تبدیل می‌شوند.

موطن این گیاه هندوستان است، ولی در نواحی دیگر از جمله چین، كامبوج و نقاط دیگری از آسیا كشت می‌شود.

برای تهیه فلفل سیاه، میوه‌ها را قبل از رسیدن كامل می‌چینند و در آفتاب خشك می‌كنند (گاهی هم از دستگاه‌های خشك‌كن استفاده می‌شود).

به این ترتیب، میوه‌ها آب خود را از دست داده و پوست آنها چروكیده می‌شود.

این میوه‌ها پس از خشك شدن به صورت كروی و قطر حدود 5 میلی‌متر با سطحی ناصاف و چروكیده و قهوه‌ای مایل به سیاه یا خاكستری تیره درمی‌آیند.

در صورتی كه این میوه پودر شود، پودر فلفل سیاه موجود در بازار به دست می‌آید.

فلفل سفید، میوه‌های كاملاً رسیده گیاه بالاست كه با قرار دادن در آب به دست می‌آید.

در كتاب شادوران دكتر زرگری در مورد آن چنین نوشته شده است: میوه‌های رسیده فلفل را در كیسه‌هایی ریخته و آنها را در سبدی در مسیر جریان آب قرار می‌دهند.

پس از حدود چهار روز آنها را از داخل آب خارج کرده تحت فشار قرار می‌دهند.

با این عمل قسمت گوشتد‌ار درون میوه از پوسته جدا می‌شود.

این قسمت را خشك نموده و به نام فلفل سفید به بازار عرضه می‌کنند.

این فلفل، كروی و به رنگ خاكستری كمرنگ یا مایل به سفید است كه بوی آن از فلفل سیاه كمتر و تندی آن بیشتر است.

در این عمل پوسته میوه كه اسانس و بوی بیشتری دارد، جدا می‌شود و قسمت وسط كه تندی بیشتری دارد، پودر شده كه به نام فلفل سفید به بازار عرضه می‌گردد.

در گذشته تصور می‌كردند كه فلفل سیاه و سفید مربوط به دو گیاه هستند كه از نظر ظاهر، بو و تندی با هم تفاوت دارند، در حالی كه میوه یك گیاه بوده و در عمل آوردن آنها كه شرح آن داده شد، تغییراتی در آنها ایجاد می‌شود.

خواص فلفل سیاه و سفید مشابه، ولی خواص این دو نوع فلفل با فلفل سبز و قرمز كاملا متفاوت است.

فلفل‌های مذكور فقط از نظر تندی و محرك بودن دستگاه گوارش با هم مشابهت دارند و در خواص دیگر متفاوتند، چون تركیبات آنها با هم كاملاً تفاوت دارد.

خواص مهم فلفل سیاه و سفید شامل اثرات تحریكی دستگاه گوارش بوده و عطسه‌آور است.

این نوع فلفل بیشتر به عنوان چاشنی و ادویه مصرف دارد و مورد استفاده دارویی نمی‌باشد.

مصرف زیاد آن باعث تحریكات دستگاه گوارش، مجاری ادرار و لوزالمعده می‌گردد.

نام عربی فلفل سیاه «فلفل اسود» نام فرانسوی آن Poivriernoir، نام آلمانی آن Pfefferstrauch، نام انگلیسی آن Black pepper و نام‌های مترادف آن Pepper aromatica و Pepper colonum است.

این گیاه در ایران نمی‌روید.

احتیاط

* دانه‌های فلفل سبز یا قرمز گاه ممكن است سمی باشد، بنابراین بهتر است مصرف نشود.

* مصرف بیش از اندازه فلفل قرمز ممكن است به كبد و دستگاه هاضمه آسیب برساند.

* با توجه به اینكه ممكن است تندی فلفل در شیر ترشح شود، بهتر است مادران شیرده در میزان مصرف آن احتیاط را رعایت كنند.

* چون فلفل قرمز محركی قوی است، زنان حامله باید در مصرف خوراكی احتیاط را مراعات نمایند.

* از تماس فلفل تازه یا خشك با چشم و زخم‌های پوستی خودداری شود.