زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكترمحمد حسین صالحی سورمقی

 گیاه‌شناسی 

سداب گیاهی است علفی و دائمی به ارتفاع تا حدود یك متر. برگ‌ها ضخیم و گوشتدار و بدون دندانه هستند كه در قسمت‌های بالای ساقه به صورت ساده و در قسمت‌های پایین چندقطعه‌ای می‌باشند. رنگ برگ و ساقه‌ها سبز مایل به آبی و كدر و رنگ گل‌ها زرد است. میوه سداب به صورت كروی و متشکل از پنج برچه است که درون آن دانه‌هایی به رنگ قهوه‌ای وجود دارد. كلیه قسمت‌های هوایی گیاه بوی نامطبوعی دارد. 

سداب بومی نواحی جنوب اروپاست، ولی در حال حاضر در مناطقی از مدیترانه، اروپا و آسیا به وفور پراكنده است و در نواحی شمالی ایران نیز رویش دارد.  

نام فارسی: سُداب، سیاب

نام علمی: Ruta graveolens

نام عمومی: Rue

نام انگلیسی: Rue

نام عربی: سُداب (Sodab)

نام فرانسوی: Rue officinale

نام آلمانی: Echte- raute

نام خانواده: Rutaceae (مركبات)

تركیبات مهم

تركیبات مهم قسمت هوایی سداب شامل كومارین‌ها، فورانوكومارین‌ها، آلكالوئیدهای فورانوكینولین، فلاونوئیدها و به‌خصوص روتین، اسیدهای كاپرینیك، كاپریلیك و پلارگونیك، ویتامین K، ویتامین P و اسانس می‌باشد كه مهم‌ترین ماده آن متیل نونیل كتون است كه در عطرسازی و طعم‌دهنده‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.  

تاریخچه 

ام Rue از لغت یونانی Reuo به معنی آزاد شدن گرفته شده است. در گذشته دانشمندان زیادی مصرف این گیاه را توصیه می‌کردند و بر این باور بودند كه بسیاری از بیماری‌ها را درمان می‌كند. شاید علت نامگذاری گیاه (آزاد شدن) هم همین باشد.

در زمان باستان سداب را در موارد زیادی، از جمله مشكلات قاعدگی، كمی اشتها، اسپاسم، مشكلات گردش خون، مشكلات هضم غذا، تب، پرفشاری خون، دندان‌درد، ضعف قلب، آرتریت، زخم‌ها و بیماری‌های پوستی استفاده می‌كرده‌‌اند.  

در كشور عراق آن را برای تلقین و دلگرمی و جرأت، همراه سربازان می‌كردند. كاربرد‌های دیگر سداب در قدیم برای دفع چشم بد، رفع حسادت‌ها، شكستن طلسم و جادو و این گونه موارد بوده است. استفاده مهم دیگری كه در قدیم از سداب می‌شد، برای كاهش و تسكین قوای شهوانی بود. به‌خصوص گروه‌های مذهبی برای غلبه بر خواهش‌های نفسانی از این گیاه در غذاهای خود استفاده می‌كردند.

سداب در طب سنتی ایران به عنوان نیرودهنده و بندآورنده خونریزی به صورت خوراكی و به عنوان درمان زخم‌ها و مشكلات پوستی به صورت موضعی مورد مصرف بوده است.  

داروشناختی و اثرات مهم  

سداب دارای اثرات ضد كرم، ضد اسپاسم، ضدنفخ، قی‌آور، قاعده‌آور، آرامبخش، ضد التهاب، محرك، ضد میكروب، كاهش پرفشاری خون و جلوگیری از باروری است. 

در یك گزارش خارجی از كاربرد سداب به عنوان ضد باروری در طب سنتی ایران چنین نقل شده است

در طب سنتی ایران گیاه سداب یكی از گیاهان دارویی ضد بارداری در هر دو جنس مرد و زن بوده است. زنان به دو صورت خوراكی و استفاده در واژن و مردان نیز به دو صورت خوراكی و استفاده موضعی آن را مصرف می‌کرده‌اند.

در یك مطالعه جدید كاهش تحرك قابل توجه اسپرم‌ها به وسیله عصاره آبی برگ سداب به اثبات رسیده است. 

با توجه به نتیجه اخیر می‌توان گفت كه باور مردم باستان در مورد كاهش میل جنسی و قوای شهوانی ممكن است به این مسأله ارتباط داشته باشد. 

امروزه در هومیوپاتی از سداب در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود.  

طریقه و میزان مصرف   

جوشانده: جوشانده 0/5 تا یك گرم از پودر برگ در روز. 

عصاره الكلی: 0/5 تا 1 میلی‌لیتر تا سه بار در روز. 

احتیاط  

حساسیت‌های پوستی حتی ممكن است در اثر تماس گیاه با پوست یا بدن ایجاد شود. همچنین استنشاق بوی گیاه ممكن است باعث حالت تهوع و استفراغ گردد. با توجه به عوارض شدید این گیاه توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه آن پرهیز گردد و در صورت موجود بودن داروهای صنعتی این گیاه، از آنها با احتیاط مصرف شود.  

سمیت و عوارض جانبی  

كلیه قسمت‌های هوایی سداب سمی بوده و مصرف خودسرانه و خارج از حد دارویی می‌تواند خطرات جدی به دنبال داشته باشد. از مهم‌ترین عوارض جانبی گزارش‌شده می‌توان سقط جنین، حساسیت‌های شدید پوستی، مسمومیت كلیوی، مسمومیت كبدی، افزایش ضربانات قلب، افزایش پتاسیم خون و در مواردی مرگ را نام برد.  

مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده 

سقط‌كننده، آلرژی‌زا، ضد درد، كاهش‌دهنده میل جنسی، ضد باكتری، ضد شكنندگی عروق موئینه، ضدبارداری، ضد حساسیت، حساسیت‌زا، ضد التهاب، ضد اسپاسم، آنتی‌اکسیدان، ضد نفخ، ضد سرفه، قی‌آور، معرق، قاعده‌آور، افزایش‌دهنده حافظه، حشره‌كش، محرك، مقوی معده، كرم‌كش، بندآورنده خون‌ریزی و شل‌كننده عضلات.  

ابن‌سینا در كتاب قانون راجع به سداب چنین گفته است 

سداب یا فیجن كه انواع دارد، بهترین نوع آن كاشتنی است كه در همسایگی درخت انجیر است. طبیعت آن گرم و خشك و دارای خاصیت بادشكن می‌باشد. با روغن و عسل قاطی كنند، برای زخم‌ها مفید است. خوردن و یا ضماد آن با عسل برای درد مفاصل سودمند است. با سركه در بینی كنند، خون دماغ بند آید. آب پشت را می‌خشكاند و قطع می‌كند.

آرزوی جماع را به كلی از بین می‌برد. پیچش و درد روده را علاج است. خاصیت قابض دارد. با عسل مخلوط كنند، زخم معده را شفا دهد. سداب را در روغن زیتون بجوشانند و بخورند، داروی كرم است. با زهرها مقاومت می‌كند. زیاده ‌خوردن آن سم قاتل است.   

در كتاب مخزن‌الادویه راجع به سداب چنین آمده است 

سداب كه به یونانی فیجن گویند، سه نوع است. بهترین آن كاشتنی سبز تازه تندبوست كه نزدیك به درخت انجیر روییده باشد. طبیعت آن گرم و خشك است. دارای خواص مقوی معده، ضد نفخ، قاعده‌آور، ادرارآور، خشك‌كننده آب پشت، سقط جنین‌كننده، رفع درد مفاصل، ضد كرم، مقوی هضم، ضد سموم و مانع آبستنی می‌باشد.

مداومت بوییدن آن باعث ضعف بینایی و تاریكی قلب می‌شود و ضماد برگ آن جهت كاهش درد گزیدن عقرب و رتیلا و سگ‌ هار مفید است. جوشانده برگ آن در سركه و استنشاق آن در بینی (چكاندن در بینی) در بند آمدن خون دماغ سودمند است.