لاله پیاهو و یاسر خواجه بیشک دانشجویان کارشناسی ارشد علوم تغذیه
اثرات سلامت بخش پلی فنولها
امروزه از داروهای مختلفی برای درمان و پیشگیری از بیماریها استفاده میشود که متاسفانه هزینه و عوارض جانبی زیاد، استفاده از آنها را نامطلوب کرده است. در مقابل، ترکیبات گیاهی، بدلیل عوارض جانبی و هزینه کمتر و اثرات بیشتر، توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. پلی فنولها نیز از این امر مستثنی نبوده و اثرات مفید زیادی را در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها از جمله بیماریهای قلبی- عروقی و فشار خون، انواع مختلف سرطانها، چاقی، دیابت، بیماریهای عصبی، پوکی استخوان و نیز اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی نشان داده‌اند.
پلی فنول و چاقی
چاقی که در نتیجه دریافت انرژی اضافی و کاهش مصرف آن ایجاد میشود با بروز بیماریهای مختلف از جمله بیماریهای قلبی-عروقی، دیابت وغیره ارتباط دارد. پلی فنولها از جمله ترکیبات گیاهی موثر در درمان چاقی میباشند. چای سبز، میوه‌های خانواده لیمو، سرکه سیب و آب انگور قرمز و مغزهایی چون بادام زمینی، بیشترین خاصیت ضد چاقی را از خود نشان دادند که از طریق مهار تکثیر سلول‌‌های چربی و تجمع آنها، افزایش سطوح هورمون‌‌های چربی سوز و ممانعت از جذب چربی در روده باعث کاهش وزن می‌گردند.
پلی فنول و بیماریهای عصبی
بیماریهای عصبی مربوط به آسیب شناختی از جمله آلزایمر و پارکینسون با افزایش سن افزایش می‌‌یابد. این بیماریها با آسیب سلولی حاصل از تجمع عوامل مضر و آسیب رسان ناشی از واکنشهای شیمیایی رخ داده در بدن ارتباط دارند. از این رو آنتی اکسیدان‌‌ها نقش مفیدی در پیشگیری از این بیماریها خواهند داشت.
پلی فنول‌‌های غذایی از جمله چای، خانواده مرکبات مثل لیمو و انگور قرمز با دارا بودن خاصیت آنتی اکسیدانی و افزایش فعالیت سایر آنتیاکسیدانها مثل ویتامین C و ویتامین E در پیشگیری از این نوع از بیماریهای شناختی نیز مفید خواهند بود.
پلی فنول؛ بیماریهای قلبی- عروقی و فشارخون
بیماریهای قلبی – عروقی یکی از علت‌های اصلی مرگ در دنیا است. در ایران نیز همانند بسیاری از کشورها، بیماریهای قلبی – عروقی ناشی از افزایش چربیهای خون به عنوان علت اصلی میرایی تلقی میشوند. شیوه زندگی از جمله نوع رژیم غذایی از عوامل اصلاح پذیر موثر در پیشگیری از آن محسوب میشود.
منابع غذایی غنی از پلی فنول بخصوص انگور قرمز، عصاره دانه انگور، روغن زیتون و نیز قهوه، از طریق اثرات آنتی اکسیدانی و دفع مواد مضر و افزایش فعالیت سایر آنتیاکسیدانها، مهار تشکیل لخته، کاهش چربیهای خونی، گشاد کردن عروق و کاهش فشار خون اثرات کاهندگی در بیماریهای قلبی را نشان داده‌اند. در ارتباط با روغن زیتون، شایان ذکر است که نوعی از چربی مفید برای بدن و سایر عوامل محافظ آنتی‌اکسیدانی را دارد که نقش خود را در برابر این بیماری بیشتر می‌کند.
منابع غذایی پلی فنولها
گفته میشود پلی فنولها بعنوان جزء جدایی ناپذیر رژیم غذایی انسان‌ها هستند. اصلی ترین منابع غذایی پلی‌فنولی، میوه‌ها و نوشیدنی‌ها میباشند. انواع گوناگون میوه‌ها بخصوص میوه‌هایی چون سیب، انگور، گلابی، گیلاس، زیتون و انواع مختلف توت‌ها حاوی بیش از 200 تا 300 میلی‌گرم به‌ازای 100 گرم از میوه تازه از پلی‌فنول‌ها میباشند. یک فنجان آب انگور (بخصوص انگور قرمز)، چای (بخصوص نوع سبز) یا قهوه نیز تقریبا 100 میلی‌گرم پلی فنول دارد. غلات، شکلات و حبوبات خشک نیز حاوی مقداری پلی فنول میباشند.
پلی فنول و سایر بیماریها
پلی فنولها در سلامتی دهان و دندانها نیز نقش دارند. این ترکیبات با خاصیت ضد باکتریایی، آنتی اکسیدانی و حذف عوامل سرطانی و منجر شونده به آسیب سلولی در برابر باکتری‌‌های بیماری‌زا و عوامل آسیب رسان دفاع کرده و از بروز بیماریهای دهانی و پوسیدگی دندانها جلوگیری میکنند.
ترکیبات پلی فنولی در افراد دیابتی، با مهار جذب گلوکز از روده، مهار مسیرهایی در بدن، که منجر به افزایش قند خون میشوند و فعال‌سازی مسیرهایی که باعث کاهش قند خون میشوند، از بروز این بیماری جلوگیری میکنند. اثرات مفید پلی‌فنول‌ها همچنین در بیماران مبتلا به پوکی استخوان نیز مشاهده شده است.
پلی فنول و سرطان
سرطان دومین علت مرگ در دنیا و سومین علت مرگ در ایران است که در بروز آن عوامل ژنتیکی و محیطی دخالت دارند. از بین عوامل محیطی، نوع تغذیه فرد را می‌‌توان نام برد. عوامل تغذیه ای محافظ و آسیب‌رسان، به ترتیب، نقش مهمی را در پیشگیری یا بروز آن دارند. پلی فنولها ازجمله عوامل محافظی هستند که نقش خود را در پیشگیری از انواع مختلف سرطانها از جمله سرطان سینه، پروستات، ریه، دستگاه گوارشی و غیره نشان داده‌اند.
این ترکیبات مفید از طریق مهار تکثیر سلول‌‌های سرطانی و غیر فعال کردن مسیرهای سرطانی، ترمیم زخم و از بین بردن عوامل سرطانزا در پیشگیری از سرطان موثر واقع میشوند. عمده ترین منابع غذایی موثر در پیشگیری از سرطان، چای سبز، انگور قرمز و زردچوبه میباشند.
پلی فنولها و اثرات آنتی اکسیدانی آنها
در نتیجه واکنشهای مختلفی که در بدن انجام میشود مواد زاید و مضری تولید می‌گردد که تجمع این مواد، منجر به آسیب سلول‌ها و در نهایت بروز بیماری‌هایی می‌گردد که با آسیب سلولی ارتباط دارد، بنابراین باید عوامل محافظتی باشد که این ترکیبات مضر تولید شده، خنثی شده و از بدن دفع گردند. این عوامل محافظ، تحت عنوان آنتیاکسیدانها مطرح هستند.
پلی‌فنول‌ها با دارا بودن این خاصیت نقش مهمی در پیشگیری از بسیاری از بیماریها دارند. خاصیت آنتی اکسیدانی پلی فنولها، 10 برابر بیشتر از ویتامین C و 100 برابر بیشتر از ویتامین E می‌‌باشد که این دو ویتامین نیز بعنوان ویتامین‌های آنتی اکسیدانی میباشند.
