دكتر روشنك جزایری؛ مشاور ژنتیك بالینی
آتروفی عضلانی نخاعی (SMA) شامل بیماری‌هایی است كه از لحاظ ژنتیكی و بالینی ناهمگون هستند و از شایع‌ترین علل ژنتیكی مرگ در دوران كودكی می‌باشند. مشخصه این بیماری، دژنراسیون سلول‌های شاخ قدامی طناب نخاعی است كه منجر به ضعف عضلانی پیشرونده و در نهایت مرگ می‌گردد. سه شكل از SMA شایع در دوران كودكی شناخته شده كه میزان بروز كلی آنها یك ده‌هزارم و فراوانی حاملین یك پنجاهم است. در میان آنها SMA نوع یك شایع‌ترین و شدیدترین نوع می‌باشد.
علایم بالینی
آتروفی عضلانی نخاعی نوع 1
(بیماری وردینگ – هافمن werding – Hoffmann) در كودكان مبتلا به SMA نوع 1، در هنگام تولد یا در شش ماه اول زندگی، هیپوتونی شدید و فقدان حركات خودبخودی مشاهده می‌گردد. در دوران حاملگی گاهی مادر متوجه كاهش حركات داخل رحمی جنینی از لحاظ تكرر و قدرت می‌شود. این كودكان فعالیت عقلانی طبیعی دارند، ولی ضعف عمیق عضلانی در آنها، بر روی عملكرد بلع و تنفس اثر گذاشته و منجر به مرگ در دو سال اول زندگی می‌شود. تشخیص این بیماری با الكترومیوگرافی تأئید می‌گردد و هیچ درمان موثری برای بیماری یا تأخیر در پیشرفت بیماری وجود ندارد.
آتروفی عضلانی نخاعی نوع 2
این نوع از بیماری خفیف‌تر از نوع 1 بوده و در 18-6 ماهگی آغاز می‌شود. همانند SMA نوع 1، ضعف عضلانی و هیپوتونی از علایم بارز هستند. این كودكان می‌توانند بدون كمك بنشینند، ولی هرگز از لحاظ حركت مستقل نمی‌شوند. بیماری به كندی پیشرفت كرده و كودكان مبتلا اغلب تا اوایل دوران بلوغ زنده می‌مانند.
آتروفی عضلانی نخاعی نوع 3 (بیماری كوكلبرگ-ولاندر Kugelberg-Welander)
این نوع شكل نسبتا خفیفی از بیماری كودكی یا جوانی است كه پس از 18 ماهگی آغاز می‌شود و همه مبتلایان قادرند بدون كمك راه بروند. ضعف عضلانی به كندی پیشرفت كرده و مبتلایان در اوایل دوران بلوغ مجبورند از صندلی چرخ‌دار استفاده كنند. عفونت‌های مكرر تنفسی و اسكولیوز ایجاد شده به علت ضعف عضلات نخاعی در طولانی مدت حیات فرد را تهدید می‌كند.
ژنتیك
هر سه نوع SMA كه در دوران كودكی آغاز می‌شوند، وراثت اتوزومی مغلوب دارند. چندین شكل بسیار نادر SMA نیز شناخته شده است كه همه آنها اشكال وراثت مندلی دارند. در SMA نوع 1، خواهر و برادرهای مبتلا در یك خانواده، تقریبا علائم یكسانی را نشان می‌دهند و میزان همخوانی داخل خانوادگی (intrafamiliar Concordance) در آنها بالاست. در SMA نوع 2 و 3، تنوع علائم بالینی در یك خانواده كاملا بارز است.
در اكثر موارد SMA دوران كودكی در نتیجه حذف هموزیگوت در كپی‌تلومری ژن بقای نرون حركتی (survival motar Neuron) SMN رخ می‌دهد و ممكن است ژن مجاور كدكننده پروتئین نرونی مهاركننده آپوتپوز (Neuron al Apoptosis inability protein) NAIP را نیز درگیر كند. شناخت حذف‌های NAIP, SMN از طرفی انجام آزمایش‌های تشخیصی پیش از تولد را ممكن می‌سازد، اما از طرف دیگر با مشاهده موارد اندكی حذف هموزیگوت در والدین و خواهر برادرهای غیرمبتلا، این نگرانی به وجود آمده كه تشخیص پیش از تولد براساس آنالیز حذف همیشه صد درصد صحیح نیست.
