دكتر دردانه ابراهیمی؛ متخصص انكولوژی
سرطان سومین عامل مرگ‌ومیر در ایران است. تخمین زده می‌شود سالانه بیش از 70 هزار مورد جدید سرطانی در كشور اتفاق بیفتد كه با افزایش درصد سالمندی در جمعیت كشور انتظار می‌رود بروز موارد سرطانی در دو دهه آینده به دو برابر افزایش یابد. در صورت افزایش آگاهی، تشخیص به موقع و درمان موثر بیش از 50 درصد مبتلایان به سرطان می‌توانند از عمری طولانی برخوردار شوند.
شناخت سرطان
سرطان به دلیل تغییرات ژنتیكی در سلول‌ها ایجاد می‌شود. یك سلول طبیعی معمولاً پس از یك سلسله تغییر و تحول در ژن‌ها، به سلول سرطانی تبدیل می‌شود. در شرایط عادی سلول‌ها، در حد نیاز بدن و به صورت كنترل شده رشد كرده و تقسیم می‌شوند. زمانی كه ژنتیك سلولی تغییر پیدا می‌كند، سلول به طور غیر قابل كنترلی شروع به تقسیم می‌كند و سلول‌های اضافی بوجود می‌آیند كه اغلب تشكیل توده‌ای از بافت را می‌دهند كه تومور نامیده می‌شود. این تومورها می‌توانند خوش‌خیم (غیر سرطانی) و یا بدخیم (سرطانی) باشند.
چه عواملی باعث بروز سرطان می‌شوند؟
كهولت سن: كهولت سن مهم‌ترین عامل ایجاد سرطان است و بیشتر سرطان‌ها در افراد بالای 65 سال اتفاق می‌افتد، اما در عین حال افراد در هر سنی، حتی در سنین كودكی، نیز ممكن است به سرطان مبتلا شوند.
دخانیات: استفاده از محصولات تنباكو و یا قرار داشتن پیوسته در معرض دود آن خطر ابتلا به سرطان‌های ریه، حنجره، دهان، مری، مثانه، كلیه، حلق، معده، لوزالمعده و دهانه رحم را افزایش می‌دهد.
پرتوی فرابنفش: از اشعه خورشید، لامپ‌های آفتابی و دستگاه‌های برنزه كننده ساطع می‌شود. این اشعه موجب پیری زودرس پوست و آسیب‌دیدگی آن می‌شود و ممكن است به سرطان پوست منجر شود.
پرتو یونیزان: اینگونه تشعشعات پرتوهایی هستند كه از فضای خارج جو زمین، از غبار رادیواكتیو، گاز رادون، اشعه ایكس و منابع دیگر ایجاد می‌شوند و میتواند موجب آسیب‌دیدگی سلول‌ها و ابتلا به سرطان شوند.
برخی مواد شیمیایی و مصنوعات خاص: كار و تماس با آزبست (پنبه نسوز)، بنزن، بنزیدین، كادمیوم، نیكل یا وینیل كلراید در محیط كار میتواند موجب ابتلا به سرطان شود.
برخی ویروس‌ها و باكتری‌ها
ویروس پاپیلوم انسانی: یكی از دلایل اصلی سرطان دهانه رحم است. همچنین در ابتلا به دیگر سرطان‌ها نیز یكی از عوامل خطر به حساب می‌آید.
ویروس‌های هپاتیت B و C: سرطان كبد ممكن است سال‌ها بعد از ابتلا به هپاتیت B و C بروز كند.
ویروس لوسمی‌لنفوم سلول‌های انسانی خطر ابتلای فرد به لنفوم و لوسمی را افزایش می‌دهد.
ویروس نقص ایمنی انسانی: ویروسی است كه باعث بیماری ایدز می‌شود. در افراد مبتلا، خطر ابتلا به سرطان‌هایی مانند خون و نوع نادری از سرطان به نام ساركوم كاپوزی بسیار افزایش می‌یابد.
ویروس ایشنین – بار: عفونت ناشی از ویروس اپشتین – بار میتواند خطر ابتلا به لنفوم را افزایش دهد.
ویروس هریس انسانی: این ویروس نیز میتواند موجب بروز ساركوم كاپوزی شود.
هلیكوباكترپیلوری: این باكتری میتواند موجب زخم معده و همچنین سرطان‌های معده و لنفوم جدار معده شود.
برخی هورمون‌ها: هورمون درمانی مربوط به یائسگی ممكن است عوارض جانبی خطرناكی داشته باشد. هورمون‌ها می‌توانند خطر ابتلا به سرطان سینه، سكته قلبی، سكته مغزی یا لخته شدن خون را افزایش دهند.
سابقه ابتلا به سرطان در خانواده (توارث)
رژیم غذایی نامناسب: كمبود فعالیت بدنی یا اضافه وزن: افرادی كه رژیم غذایی پرچربی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان‌های روده بزرگ، رحم و پروستات قرار دارند. فعالیت بدنی كم و اضافه وزن از جمله عواملی هستند كه خطر ابتلا به سرطان‌های سینه، روده بزرگ، مری، كلیه و رحم را افزایش می‌دهند.
تشخیص زود هنگام سرطان
تشخیص زود هنگام سرطان در بسیاری از موارد شانس بهبودی كامل را افزایش می‌دهد. سرطان در مراحل اولیه به ندرت علائم هشدار دهنده دارد.
اقدامات زیر به تشخیص زودرس سرطان، به خصوص در افرادی كه در معرض خطر بیشتری قرار دارند، كمك می‌كنند.
1- انجام معاینات منظم توسط پزشك
2- انجام معاینات منظم توسط خود فرد
انجام آزمون‌های غربالگری
برخی از سرطان‌ها را می‌توان پیش از آنكه در بدن علائمی ایجاد كنند تشخیص داد. آزمایشات برای تشخیص سرطان (یا شرایطی كه ممكن است منجر به سرطان شود) را در مورد افرادی كه علائمی از سرطان در آنها ظاهر نشده است آزمایشات غربالگری می‌نامند.
علائم هشدار دهنده سرطان
- وجود توده با ضخیم شدگی در سینه با دیگر قسمت‌های بدن
- رشد خال جدید یا تغییراتی در خال قدیمی
- زخمی كه التیام نمی‌یابد.
- خشونت در صدا یا سرفه‌ای كه از بین نمی‌رود.
- تغییراتی در اجابت مزاج یا دفع ادرار
- ناراحتی پس از خوردن غذا
- وجود مشكلاتی در بلع
- افزایش یا كاهش بی‌دلیل وزن
- ترشحات یا خونریزی‌های غیر منتظره
- احساس ضعف یا خستگی شدید
در بیشتر مواقع این علائم به معنی وجود سرطان نیستند. همچنین ممكن است به دلیل وجود تومور خوش‌خیم یا دلایل دیگر باشند و تنها پزشك میتواند در این مورد نظر دهد. شخصی كه این علائم یا تغییرات دیگری در او مشاهده شود باید هر چه سریع‌تر به پزشك مراجعه كند تا مشكلاتش تشخیص داده شده و درمان شود.
تشخیص بیماری
اگر برخی علائم سرطان در شما آشكار شد و یا نتایج آزمایشات غربالگری مثبت بود، این پزشك است كه باید تشخیص دهد این علائم و نتایج واقعاً مربوط به سرطان است یا دلایل دیگری دارد. پزشك احتمالا سوابق پزشكی شخصی و خانوادگی شما را جویا می‌شود و معاینه بالینی انجام می‌دهد...
برای خواندن بخش دوم- آنچه لازم است درباره سرطان بدانید- اینجا کلیک کنید.
