محمدرضا دژكام؛ روان‌شناس، مشاور ازدواج و خانواده
به طور كلی استرس نتیجه نیاز ما به سازگاری فیزیكی، ذهنی و احساسی در مقابل یك تغییر است. استرس تا حدی می‌تواند مفید باشد؛ چرا كه به زندگی جذابیت و تحرك می‌بخشد و ما را روی پای خودمان نگه می‌دارد. از طرفی، امروزه در عصری زندگی می‌كنیم كه استرس جزئی جداناپذیر از زندگی ماست.
تعریف استرس
استرس عبارت است از هر نوع فشار یا نیرو! این فشار می‌تواند جسمانی (مانند استرس حاصل از انجام دادن تكالیف یا استرس ناشی از یك بیماری توان‌فرسا، عاطفی و یا موقعیتی باشد؛ مانند استرس فشار خون بالا و استرس محدودیت شغلی. امروزه اصطلاح استرس به طور غیردقیق برای هر رویداد یا موقعیتی كه موجب ناكامی، عصبانیت یا اضطراب شود، به كار می‌رود.
مراحل سه‌گانه استرس عبارتند از
1-هشدار 2-مقاومت 3-خستگی مفرط
استرس در درازمدت می‌تواند به بیماری یا از كارافتادگی ذهنی منجر شود. برخی از تیپ‌های شخصیتی خاص زمینه بیشتری برای استرس دارند. این تیپ‌ها عبارتند از:
1- تیپ مضطرب 2-تیپ ایده‌آل‌گرا 3-تیپ ماجراجو یا هیجان‌طلب 4-تیپ زیاده خواه
1- تیپ مضطرب
این تیپ شخصیتی به اندازه كافی اعتماد به نفس ندارد و از توانایی‌ها واستعدادهای خود نامطمئن است. افراد مضطرب احساسات ناخوشایندشان را ابراز نمی‌كنند و اغلب نمی‌توانند به تقاضای نامعقول دیگران «نه» بگویند. این بی‌ارادگی و ترس از روی پای خود ایستادن ناشی از یك حس انجام وظیفه و یا برخاسته از این باور غلط است كه برآورده نساختن خواسته‌های دیگران مساوی با از دست دادن محبوبیت است.
2- تیپ ایده‌آل‌گرا
ایده‌آل‌گراها دوست دارند همه چیز سر جایش باشد و همه كار در زمان خودش انجام شود. برای آنها نظم و روال كاری اهمیت بسیاری دارد.
3- تیپ ماجراجو یا هیجان‌طلب
این تیپ شخصیتی به ریسك كردن و كارهای پرهیجان علاقه زیادی دارند. افراد ماجراجو معمولا شجاع و نترس هستند و معمولا در كارهایی مانند ورزش و تجارت موفق می‌شوند.
4- تیپ زیاده‌خواه
این افراد تمایل زیادی به انجام كارهای مختلف دارند و همیشه از انرژی زیادی برخوردار هستند. آنها برای رسیدگی به زندگی روزمره و اجتماعی معمولا فرصت كافی ندارند و اغلب بسیار خرده‌گیر و عیب‌جو هستند. این تیپ شخصیتی، نسبت به سایر تیپ‌هایی كه نام برده شد، بیشتر مورد بررسی و مطالعه قرار می‌گیرد.
لازم است به مشكلات و مسائل هر كدام از این چهار نوع تیپ نیز اشاره‌ای اجمالی داشته باشیم
1- مشكلات استرس تیپ مضطرب
این افراد مضطرب به انجام كارهای سبك و آسان تمایل دارند. اگر به سراغ كارهای سنگین‌تر و پرمسؤولیت‌تر بروند، خیلی زود و با افزایش حجم كار، اعصاب‌شان به هم می‌ریزد و ناراحتی خود را سر دیگران خالی می‌كنند.
2- مشكلات استرس تیپ ایده‌آل‌گرا
ناتوانی افراد ایده‌آل گرا در سازگاری با تغییرات و عدم تمایل آنها برای ترك روال عادی كارها سبب می‌شود بعضی مواقع در جریان عادی كارها به شدت دچار استرس شوند.
3- مشكلات استرس تیپ ماجراجو یا هیجان‌طلب
این افراد استرس ناشی از خطرات و كارهای هیجانی خود را یك استرس مفید می‌دانند و خیلی راحت با آن كنار می‌آیند. آنها به جای نگرانی، مدام در حال محاسبه احتمالات هستند.
4- مشكلات استرس تیپ زیاده‌خواه
این افراد در تلاش برای به دست گرفتن كنترل همه چیز و همه كس در اطراف‌شان، از لحاظ جسمی و روانی فشار زیادی به خود وارد می‌كنند. آنها بسیار مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی، زخم معده وتصلب شرایین هستند.
الف- استرس گاهی تظاهرات فیزیكی دارد كه علائم هشداردهنده آن عبارتند از
سردرد و میگرن، كمر درد، گردن درد، تنفس نامنظم، طپش قلب، تنگی نفس، خشكی دهان، لرزش، عرق كردن، صدای بم و بلند، دست و پای سرد، خستگی زیاد و احساس كوفتگی، حساسیت بیش از حد به صدا، زخم معده، مشكلات جنسی، مشكلات خواب، اسهال، تهوع، سوءهاضمه و تكرر ادرار
ب- استرس گاهی با تظاهرات ذهنی و احساسی همراه است كه علائم هشداردهنده آن به شرح زیر می‌باشد:
1- تظاهرات ذهنی شامل
عدم تمركز، توجه غیرعادی به جزئیات، بی‌دقتی، فراموشی، ناتوانی در به خاطر آوردن حوادث اخیر، عدم توانایی در یادگیری اطلاعات جدید، از دست دادن حالت تعادل، گیج شدن و شلوغی ذهن، اشتباهات مكرر و عدم تصمیم‌گیری درست
2- تظاهرات احساسی نیز عبارتند از
انزوا، از دست دادن حس شوخ طبعی، نگرانی بیش از حد، اضطراب، پرخاشگری، بدبینی، افسردگی، احساس گناه، احساس خطر و نوسانات خلقی
ج- استرس گاهی تظاهرات رفتاری دارد كه علائم هشداردهنده آن به شرح زیر است
رانندگی وحشیانه، بی‌اهمیتی به وضع ظاهری، چیزی نخوردن، پرخوری، استعمال دخانیات بیش از گذشته، رفتار وسواسی، افكار وسواسی، ناخن جویدن، كشیدن یا كندن مو و قطع رابطه با دیگران براساس پژوهش‌های روانشناسی مدرن، زن امروزی در دریایی از استرس‌ها غوطه‌ور است.
امروزه بیشتر زنان علاوه بر اینكه درگیر عوامل استرس‌آور سنتی هستند (مانند خواسته‌هایی كه فرزندان و والدین‌شان از آنان دارند)، در معرض استرس‌های قابل ملاحظه محیط كار نیز قرار دارند.
روش‌های كاهش استرس
الف) استرس‌های بیرونی مانند سر و صدا و آلودگی را كاهش دهید
تا حد امكان از عوامل تحریك‌كننده در محیط خانه و اگر امكان‌پذیر است، عوامل تحریك‌كننده در محیط كار بكاهید و خطراتی را كه سلامت جسمی شما را تهدید می‌كنند، كاهش دهید.
ب) رفتارتان را تغییر دهید
رژیم غذایی منظم در پیش بگیرید، به اندازه كافی بخوابید، ورزش مناسب داشته باشید، روش‌های آرام‌بخشی یا مراقبه را بیاموزید، در صورت مصرف مواد مخدر، مصرف آنها را كاهش دهید، از هیپنوتیزم استفاده كنید و در محیط‌هایی كه تعارض ایجاد می‌كنند، كمتر حضور یابید.
ج) نگرش جدید داشته باشید
محدودیت‌های خود و دیگران را بشناسید، از نظرات دیگران بیشتر اطلاع حاصل كنید، احساسات خود را بهتر بشناسید، درباره احساسات خود بیشتر سخن بگویید، به ادراك خود اطمینان داشته باشید، برای ایجاد تغییرات درونی آگاهی بیشتری كسب كنید.
