شیوع آندومتریوز به درستی مشخص نیست، اما تخمین زده می‌شود كه 5 تا 15 درصد از زنان دارای درجاتی از این بیماری باشند. حداقل یك‌سوم زنان با درد مزمن لگنی و همچنین تعداد قابل توجهی از زنان نابارور، دچار آندومتریوز واضح هستند.
علل به وجود آمدن آندومتریوز
آندومتریوز به طور شایع در قسمت‌های وابسته به لگن ایجاد می‌شود. جاگذاری‌ها به ویژه در روی تخمدان‌ها، لیگامان رحمی و سطوح شكمی است و به طور نسبتاً شایع روده و آپاندیس و مثانه نیز درگیر می‌شوند. آندومتریوز به‌ندرت در برش‌های ناشی از جراحی‌های قبل دیده می‌شود.
در این حالت به ویژه پس از یك عمل جراحی سزارین یا فیبروم‌برداری، زمانی كه با جراحی وارد حفره آندومتر می‌شوند، آندومتریوز گسترش می‌یابد. همچنین امكان دارد كه بافت آندومتر در محل برش جراحی، جاگذاری شود.
از هر سه زن مبتلا به آندومتریوز دو زن دارای درگیری تخمدان هستند. جزایر آندومتریوز به طور دوره‌ای به تولید هورمون‌های استروئیدی توسط تخمدان پاسخ می‌دهند. جاگذاری‌ها تحت تحریك استروژنی رشد یافته و زمانی كه حمایت استروژن و پروژسترون همراه با درگیری تغییرات و برگشت جسم زرد برداشته می‌شوند كاهش می‌یابند.
قسمت كوچك‌شده و از رشد بازایستاده، یك پاسخ التهابی عمیق را القا می‌كند، كه فوراً سبب ایجاد درد و فیبروز طولانی‌مدت می‌گردد.آندومتریوزهای تخمدان، كیست‌های حاوی مایع غلیظ شكلاتی‌رنگ و گاه سیاه‌رنگ و قوام روغنی هستند. با اینکه آندومتریوز یك پروسه خوش‌خیم است، اما مشخصات مشترك زیادی با بدخیمی دارد.
علائم
علائم مربوط به آندومتریوز عبارتند از: درد قاعدگی، درد در زمان مقاربت، دشواری در اجابت مزاج. دردی كه در بیمار مبتلا به آندومتریوز دیده می‌شود بر اساس مدت زمان شروع بیماری متفاوت است.
در مراحل اولیه بالینی، زنان مبتلا بیشتر دچار درد دوره‌ای لگنی می‌شوند كه یك یا دو روز قبل از جریان قاعدگی آغاز شده و در انتهای قاعدگی بهبود می‌یابد.لكه‌بینی قبل و بعد از قاعدگی یك علامت مشخصه آندومتریوز است.
در صورتی كه كپسول تخمدان درآندومتریوز درگیر باشد، درد مربوط به تخمك‌گذاری و خونریزی واژینال، در اواسط سیكل جنسی غالباً وجود دارد. ارتباط بین آندومتریوز خفیف تا متوسط با ناباروری به درستی مشخص نیست.
زمانی كه آندومتریوز،ساختارهای لگنی را دچار تغییر شكل می‌كند، نقش آن در ایجاد ناباروری قابل پیش‌بینی‌تر است.
درمان
درمان آندومتریوز، براساس در نظر گرفتن یكسری ملاحظات كلی و اصلی است: 1- میزان قطعی بودن تشخیص 2- شدت علائم و نشانه‌ها 3- میزان گسترش بیماری 4- تمایل برای بارداری در آینده
5- سن بیمار 6- میزان تهاجم به دستگاه گوارشی یا ادراری و یا هر دو درمان برای درد لگنی ،درد قاعدگی و درد در زمان مقاربت، خونریزی غیرطبیعی، كیست‌های تخمدانی و ناباروری مربوط به آندومتریوز، براساس تغییر شكل واضح آناتومی لوله‌ای و تخمدانی است.
در مواردی که آندومتریوما (كیست تخمدانی آندومتریوز) بزرگ‌تر از 3 سانتی‌متر باشد، در تغییر شكل وسیع و واضح آناتومی لگن، هنگام درگیری روده یا مثانه، و وجود چسبندگی، دخالت جراحی ضروری است. جراحی ممكن است توانایی باروری را در زنان مبتلا به آندومتریوز شدید بهبود بخشد.
درمان طبی، به طور كلی خط اول درمان در سایر زنان علامتدار است. سرطان‌های دستگاه تناسلی از بیماری‌های دیگر زنان است.
سرطان رحم
سرطان رحم شایع‌ترین سرطان دستگاه تناسلی زنان می‌باشد و چون علائم آن به صورت خونریزی غیرطبیعی بروز می‌کند، اکثراً در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود. بنابراین پیش‌آگهی این سرطان نسبت به بقیه سرطان‌های دستگاه تناسلی بهتر است؛ زیرا علائم زودرس ایجاد می‌کند.
غربالگری آن نیاز به بیوپسی (تکه‌برداری) مخاط رحمی دارد و روش‌های سونوگرافی مقرون به‌صرفه نیست. به طور معمول در صورت نبود علائم غیرطبیعی خونریزی، غربالگری برای تشخیص این نوع سرطان در تمام بیماران توصیه نمی‌شود.
توصیه به بیوپسی تنها در بیماران چاق با سابقه فامیلی سرطان رحم، کولون، پستان و تخمدان، بیماران با سابقه سیکل‌های بدون تخمک‌گذاری و بیماران با سابقه درمان جانشینی استروژن بدون استفاده از پروژسترون (در صورتی که قبلاً هیسترکتومی نشده باشند) صورت می‌گیرد.
از 35 سالگی، نمونه‌برداری از رحم به طور سرپایی یا بستری و کورتاژ تشخیصی توصیه می‌شود. سرطان دهانه رحم تنها سرطان قابل پیشگیری زنان است که به وسیله تست سلول‌برداری دهانه رحم امکان‌پذیر می‌باشد. این روش باعث شده است در کشورهای پیشرفته که غربالگری این سرطان به طور منظم انجام می‌شود، به طور چشمگیری مرگ و میر ناشی از آن در طی چندماه اخیر کاهش یابد.
متأسفانه سرطان دهانه رحم در کشورهای در حال پیشرفت، از جمله کشور ما، به دلیل عدم آگاهی خانم‌ها آمار قابل توجهی از مرگ و میرها را به خود اختصاص می‌دهد. در مورد غربالگری منظم سرطان دهانه رحم به وسیله تست پاپ اسمیر، خصوصاً در دوره فعالیت جنسی، میان سازمان‌های پزشکی اتفاق نظر وجود دارد.
به طوری که غربالگری سالیانه با تست پاپ اسمیر و معاینه لگنی در تمامی زنان سن 21 سال به بالا و یا سه سال بعد از شروع فعالیت جنسی توصیه می‌شود. این تست را می‌توان بعد از دو تا سه بار جواب منفی با فواصل طولانی انجام داد.
مشخص شده است که انجام تست پاپ اسمیر در سنین بالای 70 سال در شرایطی که همواره نتایج تست‌ها طبیعی بوده است، ضرورتی ندارد. انجام این تست در زنانی که قبلاً تحت رحم‌برداری قرار گرفته‌اند، ضرورتی ندارد؛ مگر آنکه عمل مذکور برای درمان سرطان دهانه رحم یا مراحل پیش‌سرطانی آن انجام شده باشد.
برای خواندن بخش اول- مروری بر بیماری‌های شایع زنان- اینجا کلیک کنید.
