دکتر حمید محقق؛ پزشک عمومی
پوکی استخوان یا استئوپروز حالتی است که در اثر تخریب بافت استخوانی، بافت معدنی استخوان و تعداد و اندازه تیغه های استخوانی کاهش یافته و سرانجام به شکستگی استخوان منجر می شود. پوكی استخوان از گرفتاری‌های بسیار شایع جوامع بشری است كه بعد از سن 35 سالگی روند آن در انسان آغاز میشود.
حدود نیمی از زنان مسن‌تر از 45 سال و 90 درصد زنان مسن‌تر از 75 سال به بیماری پوكی استخوان مبتلا می‌شوند. مردان مسن نیز به پوكی استخوان مبتلا می‌شوند كه البته میزان ابتلای آنان كمتر از زنان است. به طور تقریبی از هر سه زن یك نفر و از هر دوازده مرد یك نفر به پوكی استخوان مبتلا می‌شوند و این امر در سال منجر به ده هزار شكستگی ناتوان كننده در مبتلایان میشود كه متاسفانه تعداد اندكی از مبتلایان به پوكی استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند.
علامت و نشانه ها
متاسفانه باید گفت به‌طور معمول پوكی استخوان قبل از بروز عوارض آن علامتی ندارد و به همین دلیل به آن بیماری خاموش هم گفته میشود. علایم هنگامی ایجاد می‌شوند كه شكستگی اتفاق افتاده باشد. درد ناگهانی و شدید در ستون فقرات می‌تواند از علایم شكستگی‌های ستون فقرات باشد.
ممكن است شكستگی مهره بدون درد اتفاق افتد و به صورت خمیدگی ستون فقرات و كاهش قد بیمار دیده شود. اگر چه عكس برداری با اشعه ایكس به تشخیص شكستگی كمك می‌كند، ولی برای تشخیص زودرس آن روش مناسبی نیست. پس بهتر است كلیه افراد كه در معرض خطر پوكی استخوان قرار دارند قبل از شروع عوارض، مورد ارزیابی قرار گیرند و در صورت مبتلا بودن اقدامات پیش‌گیرانه اعمال شود.
بهترین روش برای تشخیص پوكی استخوان، سنجش تراكم استخوان یا دانسیتومتری است. در مراحل اولیه کاهش توده استخوانی معمولاً هیچ درد و علامت و نشانه‌‌ای وجود ندارد، اما ممکن است علایم زیر مشاهده شود: درد ناحیه پشت و کمر، کاهش طول قد و همراه با خمیدگی و تغییر وضعیت ایستادن، شکستگی مهره‌ها، مچ، هیپ (لگن) یا استخوان‌ها.
علل
قدرت و استحکام استخوان به توده و چگالی استخوانی بستگی دارد و چگالی نیز به کلسیم، فسفر و دیگر محتویات معدنی استخوان بستگی دارد. وقتی که یک استخوان مواد معدنی خود را از دست میدهد، قدرت و استحکام خود را از دست میدهد. دانشمندان هنوز در حال یافتن علت‌های این بیماری هستند.
ساخت‌وساز استخوان به گونه‌ای است که به‌طور مداوم استخوان جدید ساخته شده و استخوان‌های قدیمی از بین می‌‌روند که به آن شکل گیری مجدد استخوان یا نوسازی استخوان گویند. این دوره نوسازی ۲ تا ۳ ماه طول می‌کشد. هنگامی که شما جوان هستید ساختن استخوان جدید بیش از نابودی استخوان‌های قدیمی اتفاق می‌افتد، بنابراین افزایش توده استخوانی داریم.
حداکثر توده استخوانی در ۳۰ سالگی وجود دارد و پس از آن به آهستگی سالانه ۳/0 تا 5/0 از توده استخوانی کاسته میشود که البته کاهش مصرف و فقدان ویتامین D و کلسیم این کاهش را تسریع می‌کند.
در یائسگی هنگامی که استروژن پائین می‌افتد کاهش توده استخوانی به ۱ تا ۳ درصد درسال افزایش می‌یابد. این سرعت در حدود ۶۰ سالگی کاهش می‌یابد اما متوقف نمی‌شود. زنانی که به سن پیری می‌رسند ممکن است ۳۵ تا ۵۰ درصد توده استخوانی خود را از دست داده باشند که این وضعیت در مردان چیزی حدود ۲۰ تا ۳۵ درصد است.
خطر استئوپروز به مقدار توده استخوانی بدن در سنین ۲۵ و ۳۵ سالگی و چگونگی سرعت کاهش این توده طی سال‌های بعد بستگی دارد. مقدار توده استخوانی بدن شما مانند یک بانک عمل می‌کند و ذخیره استخوان شماست که بعدها طی سال‌ها از دست می‌دهید. به کاربردن کلسیم و ویتامین D به اندازه کافی در رژیم غذایی مقدار این توده استخوانی و استحکام آن را تضمین می‌کند.
عوارض
شکستگی شایع‌ترین و بیشترین عارضه می‌باشد. شکستگی معمولاً در مهره‌ها و لگن که تحمل کننده مستقیم وزن هستند، اتـفاق مـی‌افــتد. شکستگی مچ دست بر اثر افتادن نیز شایع است. شکستگی متراکم و درهم فرورونده مهره‌‌های کمری باعث کاهش طول قد میشود. شکستگی لگن دومین شکستگی شایع بر اثر استئوپروز است.
عوامل خطر
شما ممکن است قادر به کاهش سیر بیماری باشید و یا اگر در معرض آن هستید پیشگیری نمائید. عوامل خطر به قرار زیر می‌باشند.
جنس: شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در زنان دو برابر مردان است زیرا زنان توده استخوانی کمتری در آغاز دارند و یا عمر طولانی‌تری هم دارند و همچنین آنها یک کاهش ناگهانی در استروژن را نیز در سن یائسگی تجربه می‌کنند که سرعت کاهش استخوان را تسریع می‌کند خانم‌های باریک و ظریف در معرض خطر بیشتری هستند. مردانی که هورمون‌های مردانه (تستوسترون) در آنها پائین است، نیز در معرض خطر بیشتری هستند...
برای خواندن بخش دوم- بیماری خاموش در كمین زنان ایرانی- اینجا کلیک کنید.
برای خواندن بخش سوم- بیماری خاموش در كمین زنان ایرانی- اینجا کلیک کنید.
