دکتر لادن سیفی
گرمازدگی حالتی است كه معمولاً در اثر گرمای محیطی و یا ورزش شدید، فرد دچار درجه حرارت مركزی بالای 40درجه سانتیگراد (104 درجه فارنهایت) به بالا و علائم مغزی می‌شود این علائم می‌تواند از بیقراری و اضطراب تا هذیان و تشنج یا كوما متغیر باشد.
علائم مغزی بسیار مهم‌اند و حتی ممكن است در درجه حرارت زیر 40 درجه سانتیگراد هم ظاهر شوند و نیاز به مراقبت ویژه دارند. در فرد گرمازده بیماری عفونی تب‌زا وجود ندارد.
تشخیص و علایم بالینی
علاوه بر دو علامت مهم و اصلی گفته شده این افراد دچار تنفس تند – ضربان قلب بالا و فشارخون پایین می‌شوند و پوستی خشك و سرخ شده دارند كه نشانه كم‌آبی است در گرمازدگی تعریق متوقف می‌شود. وقتی رطوبت محیط بیش از 75درصد باشد، تعریق متوقف شده احتمال گرمازدگی بالا می‌رود.
اقدامات درمانی
اولین قدم باید تلاش برای رسانیدن فرد گرمازده به بیمارستان باشد، زیرا گرمازدگی، بویژه در خانم‌های حامله و یا بالای 50 سال می‌تواند منجر به مرگ شود. در حین انتقال فرد گرمازده به مركز درمانی باید اقدامات اولیه را كه بسیار مهم‌اند، انجام داد.
فرد را در موقعیتی قرار دهید كه سرش بالاتر از بدن باشد. دهان و راه هوایی رابررسی كنید كه تمیز و باز باشد ایر-وی در دهان بگذارید و یا گاز تمیز بین دندان‌ها قرار دهید.
همزمان با كارهای مرحله اول كنترل درجه حرارت است و اندازه‌گیری از راه مقعد ارجح است به زیر زبانی یا زیر بغلی . معمولا درجه حرارت مقعدی این افراد بین 40 تا 47 درجه سانتیگراد است هدف از انجام این كار هم تشخیص گرمازدگی است و هم بررسی سیر درمان؛ زیرا باید در طول درمان درجه حرارت را مرتباً كنترل كرد و با رسیدن به 39/4 یعنی به یك مرحله موفقیت درمانی رسیده‌ایم و باید مرحله بعدی را آرام‌تر انجام دهیم تا از افت سریع درجه حرارت و رفتن بیمار گرمازده به هیپوترمی جلوگیری شود.
در هر دقیقه 0/15 درجه افت درجه حرارت كافی است؛ یعنی تقریباً هر 7 دقیقه یك درجه از درجه حرارت كاسته شود.
فرد گرمازده را باید به محل خنك منتقل كرد؛ لباس‌هایش را درآورد و با گذاشتن پارچه خنك در زیر بغل، كشاله ران و گردن، پوست را خنك نمود. با باد زدن هم میتوان همزمان حرارت پوست را كم كرد. میتوان آب غیر یخ كه حرارت 25 تا 30 درجه دارد به بدن بیمار پاشید یا اسپری كرد تا درجه حرارت پوستی بین 30-33 شود. كلاً هر روش خنك كردنی كه مقدور و میسر باشد و به فرد آسیب نرساند، خوب است.
نیاز به اضافه كردن الكل به آب یا خیس كردن پارچه در آب و الكل نیست؛ چون عروق پوستی گشاد شده‌اند و الكل را جذب می‌كنند و این می‌تواند مضر باشد. پوست باید از نظر ظاهری در حدی خنك شود كه فرد دچار انقباض عروقی جلدی نشود و موهای پوستی سیخ نشوند.
باید فشارخون را كنترل كرد كه معمولاً پایین است و براساس آن میزان سرم را تنظیم نمود.
سرم نرمال سالین وصل شود تا حجم داخل عروق بالا رفته و امكان اكسیژن رسانی و خون‌رسانی به اندام بیشتر شود.
ادرار از نظر حجم و رنگ باید بررسی شود هرچه ادرار پررنگ‌تر و قهوه‌ای‌تر باشد، یعنی آسیب وارده به عضلات و كلیه شدیدتر است. در خانم حامله بالاتر از چهار ماهه بهتر است مراحل فوق حتی‌المقدور درموقعیت درازكش به پهلو انجام شود و فرد حامله طاقباز نباشد. تا اكسیژن‌رسانی به جنین بهتر صورت گیرد.
اقدامات درمانی در بیمارستان
در بیمارستان آزمایشات كبدی، كلیوی، غلظت خون، الكترولیت‌ها، قند، تست‌های انعقادی و ادرار ضروری است. باید بدانیم كه داروهای ضد تب مثل آسپرین، استامینوفن و ... در گرمازدگی كاربرد ندارند. در حالت خفیف‌تر گرمازدگی، درجه حرارت بدن كمتر از 40 درجه و با سردرد، خستگی، ضعف و استفراغ همراه است.
این حالت به‌ویژه سال‌های اخیر در خانم‌هایی كه برای زیارت به مكه و كربلا می‌روند، شایع است. افرادی هم كه قرص ضد حاملگی برای به تأخیر انداختن قاعدگی مصرف می‌كنند، ممكن است با گرما و كم آبی در معرض گرمازدگی خفیف قرار گیرند و احتمال لخته شدن خون در مغز (ترومبوز سینوس كاورنو) آنها بالا می‌رود كه عارضه‌ای خطرناك و حتی كشنده است.
خانم‌های حامله هم كه خود به دلیل تغییرات فاكتورهای انعقادی خون و بزرگ‌شدن رحم و اثر فشاری سیاهرگ‌ها بیشتر در معرض اختلال انعقادی و لخته شدن خون هستند، اگر با گرما و كم آبی هم روبه‌رو شوند، ممكن است به این عارضه خطرناك مبتلا شوند. افراد دیابتی، چاق، كسانی كه پركاری تیروئید دارند و آنهایی كه تهوع حاملگی شدید دارند، بیشتر مستعد گرمازدگی می‌باشند.
