به قلم : اصغر نعمتی - مدیرمسئول و مدرس دانشگاه
تحریریه زندگی آنلاین : در دهه‌های اخیر، موضوع تولید و مصرف محصولات ترا ریخته به‌عنوان محصولات ژنتیکی تغییریافته یا محصولات مهندسی ژنتیکی، بحث بسیاری در جوامع جهانی را به همراه داشته است. محصولات ترا ریخته، محصولاتی هستند که از طریق دخالت انسانی و اصلاح ژنتیکی، ویژگی‌های موردنظری را در گیاهان، حیوانات یا میکروارگانیسم‌ها ایجاد می‌کنند. در سرمقاله این شماره دنیای تغذیه به بررسی مزایا و معایب محصولات ترا ریخته می‌پردازیم تا به خوانندگان اطلاعاتی جامع و متوازن در این زمینه ارائه دهیم.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد یکی از اصلی‌ترین مزایای محصولات ترا ریخته که از سوی طرفداران آن مطرح‌شده است، بهبود عملکرد محصولات کشاورزی است. با دست‌یابی به ژنتیک گیاهان و افزایش مقاومت آن‌ها در برابر آفات، بیماری‌ها و عوامل محیطی، می‌توان به تولید بیشتر و کیفیت بهتری از محصولات دست‌یافت. این امر به معنای افزایش عملکرد کشاورزی، کاهش هدر رفت محصولات و تأمین غذای کافی برای جمعیت رو به افزایش جهان می‌باشد. همچنین طرفداران ترا ریخته‌ها معتقدند استفاده از محصولات ترا ریخته می‌تواند منجر به کاهش استفاده از سموم شیمیایی در کشاورزی شود. با افزایش مقاومت گیاهان به آفات و بیماری‌ها، نیاز به استفاده از محافظ گیاهان و سموم شیمیایی کاهش‌یافته و منجر به کاهش آلودگی محیط‌زیست و حفظ سلامتی عوامل کشاورزی و جامعه می‌شود.
محصولات ترا ریخته مقاومت بیشتری در برابر عوامل محیطی مانند خشکی، شوری، سرما و گرما دارند و این ویژگی به کشاورزان کمک می‌کند تا بتوانند در شرایط سخت آب‌وخاک به کشت و پرورش گیاهان بپردازند و ریسک‌های مربوط به تغییرات اقلیمی را کاهش دهند.
محصولات ترا ریخته به‌طورمعمول دارای ارزش غذایی بالاتری بوده و با تغییر ژنتیکی، می‌توان ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها را در گیاهان افزایش داده و ارزش غذایی آن‌ها را بهبود بخشید.
اما در کنار مزایای فوق منتقدان بر این باورند که استفاده از محصولات ترا ریخته ممکن است موجب کاهش تنوع زیستی شود. تغییر ژنتیکی گیاهان می‌تواند تهدید جدی برای گونه‌های بومی باشد. همچنین، در صورت انتشار تلقیح متقابل بین محصولات ترا ریخته و گونه‌های بومی، خطر تهدید برای تنوع زیستی و ژنتیکی وجود دارد.
از طرفی، ممکن است استفاده نظارت‌نشده از محصولات ترا ریخته سبب بروز مخاطراتی برای انسان‌ها شود، این مسئله ممکن است به دلیل حساسیت‌ها و عوارض جانبی ناشی از مصرف آن‌ها در طولانی‌مدت باشد. همچنین، احتمال تغییرات ناگهانی در ترکیبات ژنتیکی احتمال بروز عوارض غیرمنتظره را افزایش می‌دهد.
مخالفان مدعی هستند که استفاده از محصولات ترا ریخته نیازمند مدیریت دقیق و کنترل صحیح است. همان‌طور که تغییرات ژنتیکی در گیاهان وجود دارد، احتمال ایجاد مقاومت در آفات و بیماری‌ها نیز وجود دارد. به همین دلیل، استفاده نادرست از محصولات ترا ریخته می‌تواند منجر به توسعه آفات مقاوم و مشکلات جدیدی برای بخش کشاورزی شود.
بهره‌گیری گسترده از محصولات ترا ریخته می‌تواند به مسائل اجتماعی و اقتصادی دامن بزند، برخی از جوامع و کشورها از قبیل اروپا توجه زیادی به مسائل ارزشی و اجتماعی در مورد محصولات ترا ریخته دارند و ترجیح می‌دهند از آن‌ها استفاده نکنند. این موضوع می‌تواند باعث محدودیت بازارهای صادراتی و همچنین بروز ناهنجاری‌های اقتصادی در کشورهایی شود که به تولید محصولات ترا ریخته تمرکز دارند، بااین‌وجود در استفاده از محصولات ترا ریخته باید از شتاب‌زدگی پرهیز نمود، برای رعایت حقوق مصرف‌کنندگان برچسب و لوگوی مخصوص این محصولات به‌صورت اجباری الصاق گردد،باهدف کاهش ریسک استفاده از این محصولات به توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به‌منظور افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی و تولید محصولات سالم و کم‌خطر پرداخت.
درنهایت باید گفت:
محصولات ترا ریخته مزایا و معایب قابل‌توجهی دارند و همچنان موضوع چالش‌برانگیز است، درک دقیق و جامع از این مزایا و معایب برای تصمیم‌گیری صحیح و موفقیت در اجرای سیاست‌های مرتبط بسیار ضروری است. برای مدیریت بهتر این فناوری، نیازمند یک چارچوب قانونی و اخلاقی قوی هستیم که بتواند بر مسائل ایمنی، ارزش‌های اجتماعی، حقوق کشاورزان و محیط‌زیست تأکید کند. همچنین، مطالعات بیشتر در مورد تأثیرات بلندمدت محصولات ترا ریخته و استفاده پایدار از آن‌ها نیز ضروری است. با مدیریت مناسب و رعایت اصول اخلاقی، می‌توان بهره‌وری و کیفیت زندگی جامعه را افزایش داد و درعین‌حال نگرانی‌ها و مسائل احتمالی را حداقل کرد.
