رمضان از مصدر «رمض» به مفهوم شدت گرما و تابش آفتاب بر رمل... معنا شده است. انتخاب چنین واژه‌ای به راستی از دقت نظر و لطافت خاصی برخوردار است؛ چرا که سخن از گداخته شدن است و شاید به تعبیری دگرگون شدن در زیر آفتاب گرم و سوزان نفس و تحمل ضربات بی‌امانش، زیرا که رمضان ماه تحمل شدائد و عطش است.
به گزارش ایسنا، در روایتی از پیامبر گرامی اسلام (ص) علت نام‌گذاری ماه مبارک رمضان به "رمضان" اینگونه بیان شده است: "این ماه را "رمضان" نامیدند چون گناهان را می‌زداید. "
در برخی احادیث آمده است که "رمضان" یکی از نام‌های خدای سبحان است و نهی شده است که آن را بدون احترام و افزودن واژه "ماه" به کار ببرند. رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند: "نگویید "رمضان" چون "رمضان" یکی از نام‌های خدای تعالی است. بلکه بگویید "ماه رمضان. "
این ماه اهمیت خاصی نسبت به دیگر ماه‌های سال دارد و تنها ماهی است که نام آن در قرآن کریم آمده است.
ماه رمضان زمانی است برای راهنمایی مردم، بیان راه، روش هدایت و جدا ساختن حق از باطل، قرآن نازل شده است پس هر کس که این ماه را دریابد باید در آن روزه بگیرد و هر کسی بیمار و یا در سفر باشد باید به همان تعداد از روزهای دیگر را روزه بگیرد.
حضرت علی (ع) در خطبه خود در اولین روز از ماه مبارک رمضان فرمودند: " ای مردم، این ماه، ماهی است که خداوند بر ماه‌های دیگر برتری داده است همچون برتری ما خاندان اهل بیت (ع) بر دیگر مردم و ماهی است که درهای آسمان و درهای رحمت در آن گشوده شده و درهای دوزخ در آن بسته می‌شوند. این ماه شما همچون ماه‌های دیگر نیست، روزهایش برترین روزها و شب‌هایش برترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعت‌ها است. "
در مورد اعمال ماه مبارک رمضان در مفاتیح الجنان اعمال زیادی ذکر شده است که خوانندگان گرامی را جهت خواندن و انجام این اعمال به مراجعه به این کتاب دعوت می‌کنیم، اما به طور کلی اعمال ذیل در ماه رمضان وارد شده است.
۱- روزه: که از واجبات بر مؤمنین است. روزه وسیله‌ای است جهت تربیت روح و روان انسان. البته، روزه مختص بدن نیست بلکه روزه زبان، چشم، نفس، قلب، روح و سر نیز ضروری است. روزه زبان عبارتست از: محافظت و نگهداری زبان از دروغ و غیبت و تهمت و امثال این‌ها.
روزه چشم عبارت است از: خودداری نمودن چشم از نگاه کردن به مناظر ممنوعه و حرام. روزه گوش عبارت است از: خودداری کردن از شنیدن سخنان لغو و بیهوده و غیبت و… روزه نفس که عبارت است از: ترک آرزوها و آمال دنیوی و ترک شهوات نفسانی، روزه قلب که عبارت است از: تخلیه قلب از محبت دنیا و زینت‌های آن. روزه روح عبارت است از: تخلیه آن از آرزوی نعمت‌های اخروی. روزه سر عبارت است از: قطع نمودن از غیرخدا و باز داشتن روح و روان از غیر او. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «روزه سپری در برابر آتش است. روزه بگیرید تا تندرست شوید. برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن‌ها روزه‌داری است. »
۲- قرائت قرآن: در احادیث آمده است که ماه رمضان بهار قرآن است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «با قرآن به استقبال قرآن بروید. ضمن اینکه ثواب قرائت یک آیه از قرآن در ماه مبارک رمضان برابر است با یک ختم قرآن در ماه‌های دیگر. »
۳- دعا و استغفار: ماه رمضان ماه دعا و استغفار است. روایت شده که امام زین‌العابدین(ع) در این ماه جز به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر لب نمی‌گشود. چراکه طبق فرموده پیامبر(ص) : «دعای روزه‌دار ردّ نمی‌شود. »
۴- خواندن ادعیه مخصوص ماه مبارک رمضان که در هر روز و برای تعقیبات نماز وارد شد. مثل دعای یا علی یا عظیم… و دعای اللهم ادخل علی… و دعای افتتاح و دعای سحر و دعای افطار و...
۵- غسل نمودن در این ماه که ثواب بسیار دارد.
۶- خواندن نمازهای مخصوص ماه مبارک رمضان
۷- افطار که از لحظات بسیار معنوی در ایام رمضان است. خداوند در این زمان هزار هزار کس یعنی یک میلیون نفر را در هر روز از ماه رمضان از آتش جهنم نجات می‌دهد. ضمناً یکی از اعمال پسندیده و خوب ماه رمضان افطاری دادن به روزه‌داران است که طبق روایت از امام صادق (ع) آمده است که افطاری دادن در ماه رمضان اجر کسی را دارد که ۳۰ بنده مؤمن را آزاد کرده باشد.
۸- سحر: پس از افطار، سحر هم از لحظات پر معنویت ایام رمضان است که ادعیه و اعمال مخصوص دارد. در حدیثی آمده است که (حق تعالی و ملائکه صلوات می‌فرستند بر آن‌ها که استغفار می‌کنند در سحرها و سحری می‌خورند) خواندن نماز شب و نافله، دعا و استغفار و… هم از اعمال سحر است.
۹- نیکی در حق مؤمنان، صله رحم، رسیدگی به درماندگان و مستحقان، صدقه و انفاق، خواندن نمازهای واجب و مستحبی، صلوات بر پیامبر (ص)، دعا در حق مؤمنان و گذشتگان، قرائت قرآن و ادعیه، استغفار، یتیم نوازی و… از اعمال این ماه مبارک است.
تقویم این ماه
دهم ماه: مصادف با وفات حضرت خدیجه کبری (علیها السلام) یکی از بزرگترین زنان جهان (در سال دهم بعثت) است.
پانزدهم ماه: روز ولادت سبط اکبر رسول خدا (ص)، حضرت امام حسن مجتبی (ع) (در سال سوم هجری) است.
هفدهم ماه: سالروز پیروزی در جنگ بدر در سال دوم هجری است.
نوزدهم ماه: سالروز ضربت خوردن امیر مؤمنان علی (ع) به دست ابن ملجم اشقی الآخرین (در سال چهلم هجری) است.
بیست و یکم ماه: سالروز شهادت مولای متّقیان، امیر مؤمنان علی بن ابی طالب (ع) (در سال چهلم هجری) است که جهان اسلام را در غم و اندوه عظیمی فرو برد.
منابع:
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم‌شیرازی.
سایت جامع فرهنگی مذهبی شهیدآوینی.
کتاب «مناسبت‌های رحمانی» ناشر، مرکز رسیدگی به امور مساجد، نوبت چاپ: اول، تابستان ۱۳۹۲
