علم آموزي و تحصيل معارف اسلامي، يكي از توصيه‌هاي هميشگي رهبر معظم انقلاب به جامعه زنان بوده است. چنانچه ايشان در پيامي منحصر به فرد به كنگره امينه امين در اصفهان از مقام شامخ و ارجمند حاجيه خانم همايوني قدرداني كردند. بنا به اهميت اين موضوع و بررسي جايگاه زنان در علم و هنر اسلامي پايگاه اطلاع‌رساني دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب با بانو مجتهده زهره صفاتي گفتگويي را تنظيم و منتشر كرده است. به دليل طرح مباحث مهم در اين گفتگو مشروح آن را مجله دنياي زنان دوباره منتشر مي‌كند.
اخیراً همایشی تحت عنوان «امینه امین» در شهر اصفهان برگزار شد و در آن همایش به‌طور خاص از شخصیت سركار حاجیه خانم همایونی از شاگردان بانو مجتهده امین تقدیر شد. رهبر معظم انقلاب در پیام خود به این همایش، تأكید داشتند كه وجود چنین شخصیت‌هایی نشان‌دهنده‌ی آمادگی و استعداد زنان ایرانی برای پیمودن مدارج عالیه علم و معرفت دینی است؟ شما حضور بانوان در عرصه تحصیل معارف دینی را چقدر ضروری مي‌دانيد و ضرورتش را بر اساس چه مبنایی تعریف می‌فرمایید.
ضرورت یادگیری معارف دینی و تحصیل بانوان در این عرصه كه چندین بار از سوی رهبر انقلاب حفظه‌الله مورد تأكید قرار گرفته است، پایه‌های آن در آموزه‌های دینی نهفته است و ضرورت این یادگیری ظاهراً از صدر اسلام وجود داشته است؛ یعنی وقتی پیامبر خدا(ص) مبعوث به رسالت شدند، مخاطب ایشان در بخش‌هایی از آموزه‌ةای دینی خانم‌ها بودند. بنابراین خانم‌ها هم باید در زمینه معارف دین و فهم قرآن كریم و دستورات دینی آشنا باشند. من براساس توصیه‌های رهبری، برخی تحقیقات را در بحث «طهارت» انجام دادم و در ملاقات‌های بعدی گزارش دادم كه ایشان خیلی استقبال كردند. حتی توصیه كردند كه این تحقیقات به دست مراجع معظم تقلید هم داده شود.پرسش و پاسخ‌های اسماء بنت عمیس با پیامبر(ص) كه در تاریخ ثبت شده است بیانگر این است كه پیامبر زمینه را برای خانم‌ها فراهم كرده بودند تا آنها به محضر ایشان بیایند و به شكل مستقیم سؤالات خود را مطرح كنند. همچنین برخی احكام و دستورات دینی از طریق برخی همسران پیامبر(ص) به بانوان منتقل می‌شد كه همه این‌ها بیانگر توجه پیامبر گرامی اسلام به موضوع یادگیری بانوان در زمینه علوم و معارف اسلامی است. فارغ از این مسائل، بزرگ‌ترین شخصیتی كه در دامن خاندان نبوت پرورش یافت، وجود صدیقه طاهره(س) بود كه این وجود مقدس در حقیقت پیونددهنده‌ی بین نبوت و امامت بودند و در حقیقت ظرف فهم معارف دین و قرآن كریم از طریق ایشان به همه جهان اسلام منتقل شد كه البته ما كمتر به این پرداختیم. دخترانی هم كه فاطمه زهرا(س) تربیت می‌كند، یعنی حضرت زینب(س) و حضرت ام‌كلثوم(س)، به خصوص حضرت زینب درخشش ویژه‌ای در همین زمینه داشتند.
آیا این روند در مقاطع بعدی تاریخی نیز ادامه یافته است؟
در طول تاریخ هم بانوان برجسته و مهمی بودند كه این‌ها هركدام در عصر خودشان درخشش ویژه داشتند. به عنوان مثال هر دو دختر شیخ طوسی محدث بودند و فهم نسبت به قرآن و روایات داشتند و از طرف پدرشان اجازه روایت داشتند. در عصر مرحوم مجلسین، دختران این دو بزرگوار هم اجازه روایت داشتند و هم صاحب‌نظر در فقه بودند كه یكی از این‌ها همسر ملاصالح مازندرانی است و معروف است كه در استنباط برخی از احكام فقهی با ایشان مشورت می‌كردند. همه این‌ها حكایت از این دارد كه بانوان از صدر اسلام تا عصر حاضر كه باید بگویم عصر بیداری اسلامی است، در عرصه علم و معارف اسلامی نقش داشته‌اند.
نقش انقلاب اسلامی ایران در بروز و شكوفایی استعداد بانوان در این عرصه چگونه بود؟
با پیروزی انقلاب اسلامی، زمینه برای فراگیری بانوان در عرصه‌های مختلف از جمله علوم دینی ایجاد شد و انقلاب به معنای دقیق كلمه در این بخش‌ها صورت گرفت. امام راحل(ره) فرمودند كه ما باید مدرسه‌ای را برای خانم‌ها تأسیس كنیم كه در شأن خانم‌ها و در شأن این انقلاب باشد. بعد از ایشان نیز رهبر معظم انقلاب همان مسیر را ادامه دادند و فضا را به گونه‌ای فراهم كردند تا زنان، خودشان را بشناسند و بتوانند ادای وظیفه كنند. ایشان حتی مطالباتی دارند كه خانم‌ها باید در مسیر معارف دین، فهم كتاب و سنت، قدم‌های ارزنده‌ای بردارند.
تحصیل بانوان در زمینه معارف دینی چه آثار و بركاتی خواهد داشت؟
در مرحله اول برای خود این افراد و خانواده‌ها مفید است؛ زیرا خانواده‌های این افراد سمت و سوی دینی و قرآنی و جهت‌گیری الهی پیدا می‌كنند. در وهله بعد، به جامعه نوپای و در حال رشد، بالندگی و پویایی ما كمك می‌كند. تدوین چشم‌انداز بیست ساله و دستور حضرت آقا به ترسیم نقشه جامع علمی كشور، بیانگر تأكید ایشان بر بالندگی و پویایی علمی در همه عرصه‌ها است و تحصیل بانوان در عرصه علوم اسلامی نیز در همین راستا تعریف می‌شود. من با جرأت اعلام می‌كنم كه هرچه رونق تحصیل بانوان در زمینه علوم و معارف اسلامی بالاتر رود، مشكلات اخلاقی، رفتاری و خانوادگی ما در سطح جامعه كمتر خواهد شد.
رهبر انقلاب در سفر سال گذشته به قم، در فرازی از سخنانشان در دیدار طلاب تأكید داشتند كه حضور دانشمندان اسلامی زن در عرصه‌های مختلف دارای اثرات عظیم در دنیا و آبرو برای انقلاب خواهد بود. شما اثرات بین‌المللی تحصیلات معارف دینی بانوان را چگونه می‌بینید؟
بُعد بین‌المللی آن نیز بسیار مؤثر خواهد بود. البته مشروط به این‌كه بتوانیم درست تبلیغ كنیم. معمولاً در سفرهایی كه بانوان حوزوی برای شركت در سمینارهای علمی به خارج كشور می‌روند، با استقبال مواجه می‌شوند و خانم‌های ایرانی در چنین جلساتی تحول‌آفرینی می‌كنند و به اصطلاح نبض جلسه را در دست می‌گیرند. اما هنوز بر روی این مسأله سرمایه‌گذاری نشده است و رسانه‌ها نیز فعالیت قابل توجهی در این زمینه
نداشته‌اند.در حالی كه وقتی بانوان حوزوی در نشست‌های بین‌المللی شركت می‌كنند یا مردم و اندیشمندان كشورهای مختلف به نحوی از جریان تحصیل بانوان در حوزه‌های ایران مطلع می‌شوند، نگاه آنها به‌طور كامل تغییر می‌كند و واقعاً آبرویی برای اسلام و انقلاب به خصوص تشیع می‌شوند؛ چون در اهل سنت به این شكل به خانم‌ها اجازه نمی‌دهند كه بتوانند در این عرصه‌ها صاحب‌نظر باشند. رهبر انقلاب در دیدار با طلاب قم فرمودند: بانوان بايد خوب درس بخوانند. البته هدف نهائى درس‌خواندن بانوان، تنها مجتهد شدن يا فيلسوف شدن نيست، آشنائى با معارف اسلامى و قرآنى است كه ميتواند براى خود آنها و براى ديگران مورد استفاده قرار بگيرد.اگر امكان دارد، توضیحاتی درباره مقام علمی و معنوی بانو مجتهده امین بیان كنید.
سركار خانم بانو مجتهده امین اصفهانی در دوره‌ای زندگی می‌كردند كه به تعبیر خانم همایونی، بسیاری از افراد اهل اطلاع نبودند، اما ایشان در آن مقطع با آن فراز و نشیب‌هایی كه در طول زندگی ایشان وجود داشت، به تحصیل علوم و معارف اسلامی به خصوص فلسفه و عرفان همت می‌گمارند و این خیلی قابل اهمیت است. صفای باطن بانو مجتهده امین یك فصل مفصلی است كه از نظر سیر و سلوك و معنویت در سطح بالایی قرار داشتند و خودشان می‌فرمودند كه من انوار اهل بیت(ع) را در طفولیت مشاهده می‌كردم و می‌دیدم. به بقیه هم توصیه می‌كردند كه دیدن انوار اهل بیت(ع) آغاز راه است. خانم همایونی می‌گفتند كه آن اواخر، یك‌بار خدمت ایشان رفتم و دیدم كه گریه می‌كنند و خیلی اشك می‌ریزند. از علت گریه پرسیدم، گفتند: «من به نفس مطمئنه رسیدم، ولی نمی‌‌دانم چرا نگَهم داشته‌اند. من به اون چیزی كه می‌خواستم در طول زندگی برسم، رسیدم. می‌ترسم این از دستم بازگرفته شود.» شما افق را نگاه كنید. این‌ها حرف‌های عادی نیست. اولین كتابی كه بانو امین نوشتند، «اربعین هاشمیه» بود و به تعبیر خانم همایونی آوازه این كتاب به نجف می‌رسد كه یك خانمی، چنین كتابی با آن استحكام و ابعاد نوشته است. خلاصه كتاب نیز در نجف منتشر می‌شود و به تدریج در محافل علمی و در محافل مردمی مطرح می‌گردد.
با توجه به آشنایی شما با حاجیه خانم همایونی، شخصیت علمی و اخلاقی ایشان را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
خانم همایونی از دوستان صمیمی بنده است. درواقع از بین شاگردان بانو امین، آن شاگردی كه توانست هم از لحاظ معنوی و هم از لحاظ علمی، دیدگاه‌های خانم امین را منتقل كند، خانم همایونی هستند. واقعاً صفای باطن دارد. در همین سال‌های اخیر به اتفاق چند نفر خدمتشان رسیدیم. ایشان می‌گفت: «من هرچه وسیله در خانه داشتم، به بیرون دادم. چون دیگر معلوم نیست چقدر عمر می‌كنم و نمی‌خواهم وابسته باشم. حتی اثاث منزلم را هم دادم.» می‌گفت: «منتظرم از نظر نفسانی آن رشد كافی را پیدا كنم و بِرَم»؛ دیدم كه همان خواسته استادش را دنبال می‌كند.همچنین ایشان درصدد این است كه یك خدمتی برای خانم‌ها در جهان اسلام اتفاق بیفتد و حقوق زن‌ها و محرومیت‌هایی كه بانوان در عرصه‌های مختلف با آن مواجهند، برداشته شود. یكی دیگر از دغدغه‌های ایشان، حضور بی‌حد و حصر خانم‌ها در بیرون است كه به شدت با این موضوع مخالفند و می‌گویند ساختار وجودی خانم‌ها برای كار دیگری ساخته شده و علی‌رغم این‌كه در حوزه‌های دینی ورود پیدا كنند و صاحب‌نظر باشند، لكن این نكته اساسی را نباید فراموش كنند كه بحث خانه و خانواده و خانواده‌محوری از اساسی‌ترین اموری است كه خداوند برعهده زن گذاشته است. و معتقدند كه حضور بی‌حد و حصر خانم‌ها در بیرون، به این موضوع ضربه می‌زند. در مجموع ایشان شخصیت مخلصی است كه صداقت در چهره، در زبان و در قلب ایشان احساس می‌شود. در پیام تجلیل رهبر انقلاب نیز به جایگاه ایشان اشاره شد.
مطالبات رهبر انقلاب از حوزه‌های بانوان طلبه چیست؟
با مرور دیدگاه‌های ایشان و نیز با توجه به ملاقات‌هایی كه بنده با ایشان داشتم، ایشان تمایل دارند كه خانم‌ها در عرصه‌های مختلف علوم دینی با جدیت وارد شده و صاحب‌نظر شوند.به‌طور خاص در حوزه مباحث زنان معتقدند كه خانم‌ها خودشان در این عرصه وارد شوند و مسائل را حل كنند.من براساس اشارت‌های ایشان، برخی تحقیقات در بحث طهارت را انجام دادم و در ملاقات‌های بعدی گزارش دادم كه ایشان خیلی استقبال كردند. حتی توصیه كردند كه این تحقیقات به زبان عربی نوشته شود و به دست مراجع معظم تقلید هم داده شود كه حسب فرمایش ایشان این اقدامات را نیز انجام دادم.همچنین در جای دیگری به بنده فرمودند كه سعی كنید كه مباحث از استدلال كافی بهره‌مند باشد. ایشان دید باز و بسیار روشنی در حوزه مسایل زنان دارند. إن‌شاءالله انتظارات ایشان با همت مسئولان و همین‌طور نگاه مثبت بدنه حوزه نسبت به رشد بانوان طلبه در عرصه‌های مختلف علوم دینی محقق خواهد شد.
