زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

رضايت بيمار
حق هر انساني نسبت به جسم و جان خود از حقوق اوليه وي بوده و از طرف قانون به شدت حمايت مي‌شود و تعرض به آن مجازات سنگينی به همراه دارد. احترام به خودمختاري افراد يکي از اصول اساسي اخلاق عمومي بوده و در اخلاق پزشکي تحت عنوان اصل بين‌المللي Autonomy (اصل خودمختاري بيمار) به منظور بررسي تصميم‌هاي افراد در مراقبت‌هاي بهداشتي و خصوصا در ارتباط با رضايت آگاهانه به کار برده مي‌شود. اين حق در اعلاميه جهاني حقوق بشر تحت عنوان حق برخورداري از امنيت شخصي  در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران طي اصل 22 با تاکيد بر مصونيت جسم و جان از تعرض، به آن اشاره شده است. طبق بند 2 ماده 59 قانون مجازات اسلامي اگر پزشک بدون رضايت بيمار اعمال طبي و جراحي روي وي انجام دهد مرتکب جرم شده است.
بند 2 ماده 59 قانون مجازات اسلامي:
هر نوع عمل جراحي و طبي مشروع که با رضايت شخص يا اولياء يا سرپرستان يا نمايندگان قانوني آن‌ها و رعايت موازين علمي و تطامات دولتي انجام شود. در موارد فوري رضايت ضروري نخواهد بود.
مفهوم مخالف بند دو ماده 59 به اين ترتيب است که هر گونه عمل جراحي و طبي که بدون رضايت شخص انجام شود جرم خواهد بود و مجازات دارد.
لازم به توضيح است که منظور از کاربرد واژه «مشروع» در متن قانون فوق‌الذکر علي رغم اينکه قانون حدود مشروع بودن را تعيين نکرده است، مي‌تواند آن باشد که با توجه به عرف و مقررات شرعي، پزشک بايد حسب مقتضيات وضع بيمار و ساير اوضاع و احوال تشخيص مشروعيت عمل خود را بدهد. بديهي است نمي‌توان از پزشک توقع داشت که آگاه به همه مقررات شرعي باشد لذا به نظر مي‌رسد کلمه مشروع را بايد به مفهوم قانوني به کاربرد يعني بايد عمل پزشک در چارچوب قانون باشد. رضايت يا اذن، عبارت است از اعلام رضاي کسي که قانون براي رضاي او اثري قائل شده
است.
انواع رضايت
1-رضايت تلويحي يا ضمني
2-رضايت صريح يا آشکار
3-رضايت در موارد خاص
رضايت تلويحي يا ضمني
رضايتي است که بيمار آن را با عمل خود نشان مي‌دهد. به مجرد اينکه بيماري از بين پزشکان متعدد فرد خاصي را انتخاب کرده و جهت معاينه به مطب او مراجعه مي‌کند نشانگر رضايت تلويحي او به انجام اقدامات تشخيصي و درمان توسط اوست. اين رضايت‌ها به اندازه يک فرم امضاء شده اعتبار دارند. در رضايت تلويحي يا ضمني حتما بيمار بايد به عمل يا گفتار رضايت خود را اعلام کند. مراجعه به مطب، کلينيک يا اورژانس يک نوع رضايت ضمني جهت معاينه و درمان روتيني است که به طور معمول از چنين مکان‌هايي انتظار مي‌رود. به عبارت ديگر مراجعه بيمار به مطب يا کلينيک شما به معني رضايت به انجام هر عمل درماني غير معمولي نيست و انجام هر عملي خارج از مسايل معمول نياز به رضايت ضمني يا صريح دارد به طوري که بتوان در محاکم قضايي آن را ثابت كرد.
رضايت صريح يا آشکار
در اين نوع رضايت، پزشک راسا و به طور روشن و صريح مبادرت به اخذ رضايت از بيمار مي‌نمايد و بر دو گونه است:
الف) رضايت شفاهي: رضايتي است که پزشک قبل از انجام معاينه‌اي خاص، نوع و شيوه معاينه را به بيمار توضيح داده و از او براي انجام آن به صورت شفاهي رضايت مي‌گيرد. مثلا پزشک زماني که مي‌خواهد معاينات دردناکي روي بيمار انجام دهد بايد ضمن توضيح شفاهي به بیمار،موافقت او را برای آن نوع معاینه خاص بگیرد. طبيعتا اثبات اين نوع رضايت براي محاکم قضايي در صورتي که موضوع شکايتي باشد، مشکل است و مي‌توان در اين موارد اخذ رضايت شفاهي را در حضور دو شاهد (مثلا دستیاران پزشک ) انجام داد تا در صورت انکار بيمار، اثبات آن بلااشکال باشد.
ب) رضايت کتبي: در مواردي که اقدامات تشخيصي يا درماني داراي ريسک بالا و احتمال خطر باشد (مانند جراحي‌هاي وسيع روی شکم یا لگن و يا ساير اقدامات جراحي تهاجمي) از بيمار يا اولياء او رضايت کتبي دريافت مي‌شود.
رضايت در موارد خاص:
هنگامي رضايت فرد معتبر است که آگاهانه بوده و رضايت دهنده داراي اهليت استيفا باشد (اهليت اجراي حق) و افراد داراي اهليت مذکور بايد بالغ (دختر حداقل 9 سال قمري و پسر حداقل 15 سال قمري) و عاقل باشند و با داشتن شرايط فوق رضايت بيمار جهت اجازه عمل طبي و جراحي معتبر است ولي در مورد رضايت به تعرفه پزشکي و هزينه‌هاي درمان چون جنبه مالي دارد، فرد بايد رشيد نيز باشد (حداقل 18 سال سن چه دختر چه پسر داشته باشد). پس در صورت رشيد نبودن و صرفا بالغ و عاقل بودن بيمار، رضايت وي صرفا جهت انجام عمل پزشک معتبر است. مطابق ماده 59 قانون مجازات اسلامي در صورت عدم اهليت بيمار اخذ رضايت اولياء (جد يا جدپدري) يا سرپرستان (کساني که حضانت بيمار را مطابق قانون به عهده دارند و يا نمايندگان قانوني آن‌ها) لازم است و در موارد فوري نياز به رضايت نيستند. در خصوص اجازه و رضايت افراد فاقد اهليت استيفا براي درمان و نيز عدم رشادت براي مسايل مالي در ارايه خدمات پزشکي و همچنين درمان عقب ماندگان ذهني و بيماران رنجور که قادر به اداره امور خود نيستند و همچنين موارد اورژانس، اخذ رضايت تحت عنوان رضايت در موارد خاص مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. در اين موارد اخذ رضایت از والدين، اولياء و سرپرستان و نمايندگان آن‌ها ضروري خواهد بود و در موارد اورژانس اخذ رضايت ضروري نيست.
ساير شرايط اخذ رضايت
ساير شرايط اخذ رضايت عبارت است از:
1-رضايت بايد قبل از شروع به درمان گرفته شود و رضايت بعد از عمل متخلفانه بودن آن‌را از بين نمي‌برد. هر چند يکي از روش‌هاي جبران خسارت است.
2-رضايت بايد آگاهانه باشد يعني تبعات درمان به بيمار گفته شود و عوارض احتمالي براي بيمار توضيح داده شود. در غير اين صورت بيمار مي‌تواند مساله را تعقيب نمايد.
3-رضايت بايد توسط شخص پزشک معالج اخذ شود زيرا شخصيت پزشک معالج براي بيمار مهم است و بايد شناسايي فرد معالج براي بيمار محرز گردد. بنابراين رضايت‌هايي که به صورت کلي گرفته مي‌شود بدون اينکه نام پزشک و نوع طرح درمان وي مشخص باشد، خالي از اشکال نيست.
4-رضايت بايد منجّز باشد و مشروط به عمل يا چيزي نباشد.
ادامه دارد...