دکتر الهام اکبری؛ جراح و متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی پیشرفته
تغذیه دوران شیردهی گاهی باعث سردرگمی مادران می‌شود. مادران جوان مطمئن نیستند که کدام خوراکی‌ها مفید و کدام برای خود و فرزندشان مضرند.
بسیاری از مادران نمی‌دانند آیا غذاهایی که میل می‌کنند بر مقدار و کیفیت شیرشان اثر می‌گذارد یا خیر و اینکه آیا لازم است مواد غذایی خاصی را از رژیم غذایی خود حذف کنند تا فرزندشان دچار حساسیت یا ناراحتی‌های گوارشی نشود؟
در این مقاله ما به بررسی نکات مهم در زمینه تغذیه مادر و تاثیر آن در سلامت فرزند می‌پردازیم.
همانگونه که تغذیه قبل از بارداری و دوران بارداری حائز اهمیت است، پس از زایمان نیز بسیاری از مادران نگرانی دوسویه‌ای دارند.
از یک طرف برای شیردهی مناسب و کافی به نوزادشان نیاز به تغذیه کاملی دارند و از سوی دیگر با پایان یافتن بارداری تمایل به کاهش وزن و برگشت به اندام مناسب به میان می‌آید.
بهترین راه برای داشتن فرزندی سالم و دوران شیردهی خوب مشاوره با یک متخصص تغذیه برای دریافت رژیمی متناسب با نیاز‌های مادر و فرزند است.
نیاز مادر شیرده به مواد غذایی
انرژی
نیاز یک مادر شیرده به انرژی ,500 کالری بیشتر از میزانی است که یک خانم در حالت عادی و با همان قد و وزن نیاز دارد.
این نیاز ناشی از علل زیر است
1- مادر شیرده به طور متوسط 750 میلی‌لیتر شیر در 24 ساعت تولید و ترشح می‌کند (550 تا 1200 میلی‌لیتر).
برای تولید این مقدار شیر، 500 کیلو کالری انرژی لازم است. در هنگام بارداری پستان مادر رشد می‌کند و سلول‌های اختصاصی تولید شیر بوجود می‌آید، ولی پس از تولد، تولید شیر وابسته به مکیده شدن پستان مادر بوسیله کودک است.
هرچه نوزاد بیشتر مک بزند، شیر بیشتری ترشح می‌گردد. خستگی، اضطراب و نگرانی مادر موجب کم شدن تغذیه مادر شده و تولید شیر را کاهش می‌دهد.
2- در دوران بارداری چربی در بدن مادر تجمع می‌یابد. پس از زایمان برای سوزاندن چربی‌هایی که در بدن و پستان مادر ذخیره شده است، مقداری انرژی لازم است تا چربی‌ها در هنگام شیر دادن سوخته شود.
محدودیت‌های غذایی بعد از تولد نوزاد، موجب کاهش ترشح شیر می‌شود و سلامت مادر را تهدید می‌کند.
اگر مادر اضافه وزن داشته باشد، با وجود دریافت مواد غذایی کافی، به تدریج وزن خود را از دست می‌دهد.
این کاهش وزن مخصوصا در ماه‌های اول شیردهی بیشتر است. به هر حال مادر شیرده می‌تواند با کم کردن مقدار انرژی دریافتی، وزن خود را کم و شیر کافی نیز تولید کند.
اگر مادری لاغر اندام باشد، و غذا و انرژی کمی به او برسد موجب کم شدن شیر می‌گردد.
پروتئین
نیاز مادر شیرده به مواد پروتئینی در دوران شیردهی حدود 65 گرم در 6 ماه اول و 62 گرم در 6 ماه دوم شیردهی می‌باشد.
این مقدار حدود 15 تا 20 گرم بیشتر از مقداری است که یک خانم در حالت عادی نیاز دارد.
تحقیقات نشان داده است که خوردن بیشتر از اندازه مواد پروتئینی مانند شیر و گوشت، شیر مادر را زیادتر نمی‌کند.
چربی
مقدار چربی موجود در شیر مادر، بستگی به میزان چربی غذایی مادر دارد، بنابراین تغییر مقدار و نوع چربی در رژیم غذایی مادر شیرده، موجب تغییر چربی شیر مادر می‌گردد.
اگر مادری در دوران شیردهی چربی نخورد، چربی‌های ذخیره شده در بدنش سوخته می‌شود.
مقدار کلسترول شیر مادر در حدود 10 تا 20 میلی‌گرم در 100 میلی‌لیتر شیر می‌باشد، بنابراین کودک در شبانه‌روز مقدار 100 میلی‌گرم کلسترول از شیر مادر دریافت می‌کند.
مقدار کلسترول شیر مادر با رژیم غذایی او تغییر نمی‌کند، ولی با ادامه شیر دادن به تدریج کاهش می‌یابد.
کلسیم
در دوران شیردهی نیاز مادر شیرده به کلسیم مانند دوران آبستنی یعنی حدود 1200 میلی‌گرم در 24 ساعت است.
این مقدار 400 میلی‌گرم بیشتر از مقدار مورد نیاز زنان در حالت عادی است.
شیر یکی از موادغذایی است که مادر شیرده می‌تواند مصرف کند تا کلسیم کافی به بدن او برسد.
اگر مادر شیرده نسبت به شیر آلرژی و حساسیت دارد، یا حقیقتا شیر را دوست ندارد، باید کلسیم رژیم غذایی او با خوردن 1000 میلی‌گرم کلسیم به صورت قرص یا شربت تامین گردد.
ماده معدنی آهن
مادر شیرده از راه شیر، آهن زیادی دفع نمی‌کند، بنابراین نیاز مادر شیرده به آهن مانند یک خانم جوان، یعنی 15 میلی‌گرم در روز می‌باشد.
در صورتی که در دوران آبستنی، نیاز مادر باردار دو برابر، یعنی 30 میلی‌گرم در روز می‌باشد.
ماده معدنی روی
نیاز مادر شیرده به روی در دوران شیردهی بیشتر از دوران آبستنی است، زیرا مقدار روی شیر مادر در خلال چند ماه اول به تدریج کاهش می‌یابد.
اگر مادر خود دچار کمبود روی باشد، مقدار روی شیر او نیز کم است، بنابراین توصیه می‌شود مادر شیرده روزانه 12تا 14 میلی‌گرم روی از راه غذا دریافت کند.
مایعات
در دوران شیردهی، مادر به حدود 2 لیتر مایع در شبانه روز نیاز دارد (8 لیوان) مادر باید هر نوبت که به نوزاد یا شیر خوار خود شیر می‌دهد، یک لیوان مایعات (شیر یا آب میوه) مصرف کند تا دچار کم‌آبی بدن نگردد.
بعضی از مردم نا آگاه تصور می‌کنند، اگر مادر آبستن بیشتر مایعات بخورد، شیر او بهتر و بیشتر می‌شود، بعضی تصور می‌کنند اگر مایعات بیشتر بخورد، شیر او آبکی می‌گردد.
این تصورات علمی نیست و حقیقت ندارد. میزان مصرف مادر شیرده باید برحسب میل ورغبت او نسبت به مایعات باشد. اگر مادر شیرده مایعات کم بخورد، ادرار او کم می‌شود، ولی شیر او کم نخواهد شد.
اگر شک دارید که آیا مایعات کافی مصرف میکنید یا خیر، رنگ ادرارتان را بررسی کنید. کمرنگ بودن ادرار نشان دهنده مصرف مایعات کافی است.
اما تیره رنگ یا بد بو بودن ادرار و همچنین احساس ضعف و بی‌حالی بیانگر از دست دادن آب بدن و ضرورت نوشیدن آب بیشتر است.
مصرف مکمل در دوران شیردهی
در دوران شیردهی به مادران توصیه می‌شود تا مکمل‌های روزانه‌ای حاوی 10 میکروگرم ویتامین D مصرف کنند.
نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، ویتامین D را از راه شیر سینه دریافت می‌کنند، بنابراین مادر باید مقدار کافی از این ویتامین را در تغذیه خود بگنجاند.
چنانچه در دوران بارداری مکمل حاوی ویتامین D مصرف کرده‌اید، می‌توانید مصرف آن را در دوران شیردهی نیز ادامه دهید.
اگر مادر مکمل ویتامین D را در دوران بارداری و پس از آن در دوران شیردهی به طور مداوم مصرف کرده باشد، ویتامین D کافی در ماه‌های نخست پس از تولد در بدن نوزاد وجود خواهد داشت.
اما اگر مادر در 9 ماه بارداری ویتامین D مصرف نکرده باشد و خود به کودک شیر بدهد، لازم است هر روز قطره ویتامین D را پس از رسیدن نوزاد به یک ماهگی در دهانش بچکاند.
بدن با قرار گرفتن در معرض نور آفتاب ویتامین D یعنی ویتامینی را تولید می‌کند که برای رشد دندان‌ها و استخوان بسیار مهم است.
رژیم غذایی مادر شیرده
در دوران شیردهی مادر می‌تواند هر نوع غذایی را که دوست دارد، بخورد و از انواع مایعات، سبزی‌ها و میوه‌ها مصرف کند.
اگر مادری در دوران شیردهی، رژیم غذایی متعادل و مناسب داشته باشد، وزن او اضافه نخواهد شد، زیرا قسمت زیادی از کالری مواد غذایی اضافی که مصرف کرده است از راه شیر دفع می‌گردد.
سن مادر یا دفعات حاملگی مادر در تولید شیر موثر نیست، آنچه مهم است، روش صحیح شیر دادن است.تغذیه زیاد از حد مادرنیز در ازدیاد شیر تاثیری ندارد.
مادر شیرده باید از تمام 5 گروه مواد غذایی زیر استفاده کند
گروه 1: نان، برنج و ماکارونی
گروه 2: سبزی‌ها
گروه 3: میوه‌ها
گروه 4: شیر و لبنیات
گروه 5: گوشت، تخم مرغ، ماهی، مغز‌ها و حبوبات
گروه 6: چربی و شیرینی، مادر شیرده بهتر است چربی و شیرینی کمتر مصرف کند، زیرا این مواد از گروه‌های دیگر غذایی به بدن او می‌رسد.
میان‌وعده‌های غذایی
مادر شیرده علاوه بر سه نوبت غذای کافی و سالم، باید میان‌وعده‌های غذایی سالم را نیز مصرف کند (میوه‌ها مثل سیب درختی، موز، انگور، مرکبات، یا غلات یا انواع ماست مخلوط با میوه‌ها) تا هم شیر کافی داشته باشد هم چاق نشود.
تهیه غذاهای اصلی خوب و سالم و میان‌وعده‌های غذایی برای مادری که هم باید به کودک خود شیر دهد و هم کارهای خانه را انجام دهد، ساده و آسان نیست، بنابراین اطرافیان مخصوصا همسر باید به او کمک کند تا خسته نشود.
پروتئین
نیاز مادر شیرده به مواد پروتئینی در دوران شیردهی حدود 65 گرم در 6 ماه اول و 62 گرم در 6 ماه دوم شیردهی می‌باشد.
این مقدار حدود 15 تا 20 گرم بیشتر از مقداری است که یک خانم در حالت عادی نیاز دارد.
تحقیقات نشان داده است که خوردن بیشتر از اندازه مواد پروتئینی مانند شیر و گوشت، شیر مادر را زیادتر نمی‌کند.
چربی
مقدار چربی موجود در شیر مادر، بستگی به میزان چربی غذایی مادر دارد، بنابراین تغییر مقدار و نوع چربی در رژیم غذایی مادر شیرده، موجب تغییر چربی شیر مادر می‌گردد.
اگر مادری در دوران شیردهی چربی نخورد، چربی‌های ذخیره شده در بدنش سوخته می‌شود.
مقدار کلسترول شیر مادر در حدود 10 تا 20 میلی‌گرم در 100 میلی‌لیتر شیر می‌باشد، بنابراین کودک در شبانه‌روز مقدار 100 میلی‌گرم کلسترول از شیر مادر دریافت می‌کند.
مقدار کلسترول شیر مادر با رژیم غذایی او تغییر نمی‌کند، ولی با ادامه شیر دادن به تدریج کاهش می‌یابد.
کلسیم
در دوران شیردهی نیاز مادر شیرده به کلسیم مانند دوران آبستنی یعنی حدود 1200 میلی‌گرم در 24 ساعت است.
این مقدار 400 میلی‌گرم بیشتر از مقدار مورد نیاز زنان در حالت عادی است.
شیر یکی از موادغذایی است که مادر شیرده می‌تواند مصرف کند تا کلسیم کافی به بدن او برسد.
اگر مادر شیرده نسبت به شیر آلرژی و حساسیت دارد، یا حقیقتا شیر را دوست ندارد، باید کلسیم رژیم غذایی او با خوردن 1000 میلی‌گرم کلسیم به صورت قرص یا شربت تامین گردد.
ماده معدنی آهن
مادر شیرده از راه شیر، آهن زیادی دفع نمی‌کند، بنابراین نیاز مادر شیرده به آهن مانند یک خانم جوان، یعنی 15 میلی‌گرم در روز می‌باشد.
در صورتی که در دوران آبستنی، نیاز مادر باردار دو برابر، یعنی 30 میلی‌گرم در روز می‌باشد.
ماده معدنی روی
نیاز مادر شیرده به روی در دوران شیردهی بیشتر از دوران آبستنی است، زیرا مقدار روی شیر مادر در خلال چند ماه اول به تدریج کاهش می‌یابد.
اگر مادر خود دچار کمبود روی باشد، مقدار روی شیر او نیز کم است، بنابراین توصیه می‌شود مادر شیرده روزانه 12تا 14 میلی‌گرم روی از راه غذا دریافت کند.
مایعات
در دوران شیردهی، مادر به حدود 2 لیتر مایع در شبانه روز نیاز دارد (8 لیوان) مادر باید هر نوبت که به نوزاد یا شیر خوار خود شیر می‌دهد، یک لیوان مایعات (شیر یا آب میوه) مصرف کند تا دچار کم‌آبی بدن نگردد.
بعضی از مردم نا آگاه تصور می‌کنند، اگر مادر آبستن بیشتر مایعات بخورد، شیر او بهتر و بیشتر می‌شود، بعضی تصور می‌کنند اگر مایعات بیشتر بخورد، شیر او آبکی می‌گردد.
این تصورات علمی نیست و حقیقت ندارد. میزان مصرف مادر شیرده باید برحسب میل ورغبت او نسبت به مایعات باشد.
اگر مادر شیرده مایعات کم بخورد، ادرار او کم می‌شود، ولی شیر او کم نخواهد شد. اگر شک دارید که آیا مایعات کافی مصرف میکنید یا خیر، رنگ ادرارتان را بررسی کنید.
کمرنگ بودن ادرار نشان دهنده مصرف مایعات کافی است. اما تیره رنگ یا بد بو بودن ادرار و همچنین احساس ضعف و بی‌حالی بیانگر از دست دادن آب بدن و ضرورت نوشیدن آب بیشتر است.
مصرف مکمل در دوران شیردهی
در دوران شیردهی به مادران توصیه می‌شود تا مکمل‌های روزانه‌ای حاوی 10 میکروگرم ویتامین D مصرف کنند.
نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، ویتامین D را از راه شیر سینه دریافت می‌کنند، بنابراین مادر باید مقدار کافی از این ویتامین را در تغذیه خود بگنجاند.
چنانچه در دوران بارداری مکمل حاوی ویتامین D مصرف کرده‌اید، می‌توانید مصرف آن را در دوران شیردهی نیز ادامه دهید.
اگر مادر مکمل ویتامین D را در دوران بارداری و پس از آن در دوران شیردهی به طور مداوم مصرف کرده باشد، ویتامین D کافی در ماه‌های نخست پس از تولد در بدن نوزاد وجود خواهد داشت.
اما اگر مادر در 9 ماه بارداری ویتامین D مصرف نکرده باشد و خود به کودک شیر بدهد، لازم است هر روز قطره ویتامین D را پس از رسیدن نوزاد به یک ماهگی در دهانش بچکاند.
بدن با قرار گرفتن در معرض نور آفتاب ویتامین D یعنی ویتامینی را تولید می‌کند که برای رشد دندان‌ها و استخوان بسیار مهم است.
رژیم غذایی مادر شیرده
در دوران شیردهی مادر می‌تواند هر نوع غذایی را که دوست دارد، بخورد و از انواع مایعات، سبزی‌ها و میوه‌ها مصرف کند.
اگر مادری در دوران شیردهی، رژیم غذایی متعادل و مناسب داشته باشد، وزن او اضافه نخواهد شد، زیرا قسمت زیادی از کالری مواد غذایی اضافی که مصرف کرده است از راه شیر دفع می‌گردد.
سن مادر یا دفعات حاملگی مادر در تولید شیر موثر نیست، آنچه مهم است، روش صحیح شیر دادن است.تغذیه زیاد از حد مادرنیز در ازدیاد شیر تاثیری ندارد.
مادر شیرده باید از تمام 5 گروه مواد غذایی زیر استفاده کند
گروه 1: نان، برنج و ماکارونی
گروه 2: سبزی‌ها
گروه 3: میوه‌ها
گروه 4: شیر و لبنیات
گروه 5: گوشت، تخم مرغ، ماهی، مغز‌ها و حبوبات
گروه 6: چربی و شیرینی، مادر شیرده بهتر است چربی و شیرینی کمتر مصرف کند، زیرا این مواد از گروه‌های دیگر غذایی به بدن او می‌رسد.
میان‌وعده‌های غذایی
مادر شیرده علاوه بر سه نوبت غذای کافی و سالم، باید میان‌وعده‌های غذایی سالم را نیز مصرف کند (میوه‌ها مثل سیب درختی، موز، انگور، مرکبات، یا غلات یا انواع ماست مخلوط با میوه‌ها) تا هم شیر کافی داشته باشد هم چاق نشود.
تهیه غذاهای اصلی خوب و سالم و میان‌وعده‌های غذایی برای مادری که هم باید به کودک خود شیر دهد و هم کارهای خانه را انجام دهد، ساده وآسان نیست، بنابراین اطرافیان مخصوصا همسر باید به او کمک کند تا خسته نشود.
