فرزانه درویشی؛ کارشناس ارشد مامایی، عضو انجمن علمی مامایی ایران
شش هفته اول بعد از زایمان به دوره نفاس معروف است؛ در این بازه زمانی بسیاری از تغییرات فیزیکی مرتبط با حاملگی به وضعیت قبل از حاملگی بر می‌گردند.
اهمیت مراقبت‌های دوره نفاس اگر به اندازه دوران بارداری نباشد کمتر هم نیست، زیرا در این دوره برخی از عوارض و عفونت‌ها با شیوع بیشتری رخ می‌دهند.
برخی از این عوارض جدی و نیازمند توجه و مراقبت بیشتری هستند؛ بنابراین آشنایی با عفونت‌های شایع بعد از زایمان و علائم مرتبط با آنها در درمان به موقع حائز اهمیت است.
عفونت رحم
عفونت رحم یا اندومتریت یکی از جدی‌ترین عفونت‌هایی است که بعد از زایمان شانس پیدایش بیشتری دارد.
عوامل زمینه‌ساز
1- روش زایمان
روش زایمان مهم‌ترین عامل خطر برای پیدایش عفونت رحم است. تحقیقات علمی نشان داده‌اند زایمان سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی، خطر بروز عفونت‌های رحمی را افزایش می‌دهد.
2- زایمان طولانی مدت
3- پارگی طولانی‌مدت کیسه آب قبل از زایمان
4- عفونت‌های دستگاه تناسلی
5- سن کم و چاقی مادر
عفونت رحم با چه علائمی همراه است؟
* تب و لرز: اکثر تب‌های پابرجای بعد از زایمان در اثر عفونت‌های دستگاه تناسلی ایجاد می‌شود. درجه حرارت در این شرایط غالباً به بالاتر از 38 درجه افزایش پیدا می‌کند.
* درد و حساسیت شکم
* ترشحات بدبوی ناحیه تناسلی
عفونت پستان یا ماستیت
عفونت پستان در میان زنانی که مشکل شیردهی دارند و یا به کار در خارج از منزل مشغولند و یا به هر نحوی که تخلیه پستان‌ها به طور کامل صورت نگیرد، شیوع بیشتری دارد.
عفونت پستان به طور معمول یک پستان را درگیر می‌کند و اغلب قبل از بروز التهاب، احتقان یا سفت و پر خون شدن پستان نمایان می‌شود.
علائم
1- تب و لرز
2- سفت و قرمز شدن پستان‌ها
3- درد پستان
نکته
* شیردهی غیر صحیح مهم‌ترین عامل خطر بروز احتقان و به دنبال آن عفونت پستان محسوب می‌شود؛ توصیه می‌شود حتی اگر از شیر دادن به کودک خود منع شده‌اید یا ساعاتی خارج از منزل به سر می‌برید به طور متناوب شیر از پستان‌ها دوشیده شود.
* شیردهی مکرر به کودک در رفع و یا کاهش احتقان پستان حائز اهمیت است.
* در 10 درصد از موارد عفونت‌های پستانی آبسه تشکیل می‌شود؛ در این موارد حتی پس از درمان آنتی‌بیوتیکی تب پابرجا است و نیاز به درمان جراحی دارد.
عفونت‌های مجاری ادراری
عفونت ادراری در دوره بعد از زایمان به ویژه در میان زنانی که پیش از زایمان نیاز به گذاشتن سوند پیدا کرده‌اند، شیوع بیشتری دارد.
سایر عوامل خطر
1- اقامت طولانی در بیمارستان
2- زایمان سخت و طولانی مدت
3- بهداشت ضعیف
4- نگه داشتن طولانی مدت ادرار در مثانه
نکته
نوشیدن مایعات به ویژه آب به میزان بسیار زیاد از بروز عفونت‌های ادراری جلوگیری می‌کند.
علائم
1- تب بالا
2- ناتوانی در دفع ادرار
3- ضعف و بی حالی عمومی
4- درد زیر شکم یا پهلو
5- سوزش ادرار
درمان عفونت‌های پس از زایمان
در صورت مواجهه با هرکدام از علائم ذکر شده، مراجعه به متخصصان زنان و یا مامایی ضرورت دارد؛ زیرا تأخیر درمان موجب شدت بیماری و مقاومت آن می‌شود.
از درمان‌های خانگی و یا خودسرانه به طور جدی بپرهیزید؛ زیرا این عمل موجب افزایش طول درمان و مقاومت عفونت علیه آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود.
عفونت زخم سزارین
میزان بروز عفونت زخم به دنبال جراحی سزارین بسته به وجود عوامل خطر 10-2 درصد است.
عوامل خطر عفونت زخم سزارین
1- چاقی
2- دیابت
3- فشارخون بالا
4- عدم رعایت بهداشت فردی
5- مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌های تجویز شده بعد از زایمان
علائم
1- تب
2- قرمزی، التهاب و درد اطراف زخم جراحی
3- خروج ترشحات چرکی از محل عمل
4- باز شدن زخم
چه عواملی در پیشگیری از بروز عفونت زخم مؤثر است؟
* ناحیه عمل خشک و تمیز نگه داشته شود.
* توصیه می‌شود ناحیه عمل روزی 2 مرتبه با سرم سدیم کلراید، شست و شو داده شود و به دنبال آن با سشوار از فاصله دور و یا با گاز استریل خشک و تمیز شود؛ این اقدام به ویژه در زنان چاق حائز اهمیت است.
عفونت زخم اپی‌زیاتومی
اپی‌زیاتومی برشی است که در برخی از زنان در هنگام زایمان طبیعی برای تسهیل خروج نوزاد زده می‌شود.
عوامل‌خطر
1- برش وسیع
2- بهداشت ضعیف
3- چاقی مادر
4- ابتلا به دیابت
5- عدم مصرف و یا مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌های تجویز شده بعد از زایمان
نکته
1- مراقبت از برش اپی‌زیاتومی بعد از زایمان طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ توصیه می‌شود بعد از زایمان روزانه 3-2 مرتبه این ناحیه با سرم شست و شو، شست و شو داده شود و بعد از آن با سشوار از فاصله دور خشک شود.
2- خشک و تمیز نگه داشتن این ناحیه در جذب سریع‌تر بخیه‌ها و پیشگیری از عفونت مؤثر است.
3- ناحیه تناسلی از جلو به سمت عقب شست و شو داده شود؛ زیرا این امر از هدایت میکروب‌های ناحیه مقعد به واژن جلوگیری می‌کند.
