زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

 دکتر مریم کاشانیان؛ متخصص زنان و زایمان، استاد و مدیر گروه زنان دانشگاه علوم پزشکی ایران

عفونت‌ های سیستم ادراری در طی حاملگی یکی از عوارض شایع بارداری هستند.

عفونت سیستم ادراری به دو قسمت تقسیم می‌شود؛ عفونت ادراری در قسمت پایینی دستگاه ادراری که در حقیقت همان عفونت مثانه است و به آن سیستیت حاد گفته می‌شود و عفونت در قسمت‌های بالایی سیستم ادراری که کلیه‌ها را درگیر می‌کند و به آن پیلونفریت حاد می‌گویند.

وضعیت دیگری که باکتری در ادرار دفع می‌شود، ولی علامتی ندارد و دفع بدون علامت باکتری در ادرار (باکتریوری بدون علامت) نامیده می‌شود در بارداری نیاز به درمان دارد.

عفونت سیستم ادراری چه به صورت سیستیت (عفونت مثانه) و چه به صورت پیلونفریت (عفونت کلیه) باشد و باکتریوری (دفع باکتری) بدون علامت از مواردی هستند که در حاملگی شایع هستند و نیاز به بررسی و درمان دارند.

به علت تغییراتی که در بارداری در سیستم ادراری اتفاق می‌افتد،‌ دفع باکتری در ادرار و به خصوص عود عفونت ادراری در حاملگی شایع‌تر است.

در عین حال میزان عفونت کلیه‌ها (پیلونفریت) نسبت به جمعیت عمومی در حاملگی افزایش پیدا می‌کند که این به دلیل تغییرات فیزیولوژیک بارداری می‌باشد، یعنی در بارداری حالب‌ها کمی شل‌تر و گشادتر می‌شوند و نیز به دلیل فشار رحم حامله روی حالب‌ها، ادرار مدت بیشتری در مسیر سیستم ادراری می‌ماند.

ایستا بودن ادرار در سیستم ادراری که به آن استاز می‌گویند بیشتر است که خود یک عامل مهم برای ایجاد عفونت ادراری است.

دفع باکتری بدون علامت

این مورد در 2 تا 7 درصد خانم‌های حامله و معمولا در ابتدای حاملگی اتفاق می‌افتد، ولی در بعضی از موارد ممکن است در سه ماهه دوم و سوم تشخیص داده شود. سابقه عفونت ادراری قبلی، سابقه دیابت و افزایش تعداد بارداری‌ها و همین‌طور فقر اجتماعی – اقتصادی از عوامل مستعد کننده هستند.

اگر دفع باکتری بدون علامت در سیستم ادراری درمان نشود، حدود 30 تا 40 درصد این موارد، به صورت عفونت در مثانه یا کلیه علامت پیدا می‌کنند.

اگر دفع باکتری بدون علامت درمان شود،‌ 70 تا 80 درصد به طور کامل از بین می‌رود و بنابراین خطری که برای عفونت کلیه‌ها و مثانه وجود دارد هم از بین می‌رود.

تشخیص

تشخیص باکتر‌یوری بدون علامت با کشت ادرار گذاشته می‌شود و بنابراین حتما باید برای خانم‌های حامله درخواست کشت ادرار شود، چون بدون علامت است و بعد از اینکه کشت داده شد، کشت مثبت می‌شود، یعنی میکروب‌ها رشد می‌کنند و به همین دلیل می‌توان به راحتی تشخیص داد.

برای اینکه ادرار برای تشخیص عفونت ادراری و کشت ادرار جمع‌آوری شود، خانم باید قسمت اول ادرار را دور بریزد و قسمت میانی ادرار را در ظرف تمیزی جمع کند که به این ترتیب، ریسک آلودگی کاهش می‌یابد.

برای باکتر‌یوری بدون علامت، باید کشت دو نمونه ادراری پشت سر هم مثبت شود، یک نوع باکتری رشد کرده باشد و تعداد میکروب رشد کرده هم صد هزار کلنی در میلی‌لیتر ادرار کشت داده شده یا بیشتر باشد.

اگر نوع میکروب رشد کرده جزء میکروب‌هایی که به طور معمول اتفاق می‌افتند نباشد، هر تعدادی که رشد کرد، باید مورد درمان قرار بگیرد.

غربالگری و درمان 

خانم‌های حامله باید در زمان حاملگی از نظر باکتر‌یوری بدون علامت غربالگری شوند و معمولا این غربالگری در هفته 12 تا 16 حاملگی انجام می‌شود که روی قسمت وسط ادرار کشت فرستاده می‌شود و تشخیص آن هم با تعداد صد هزار میکروب گذاشته می‌شود.

در مورد باکتری‌های دیگر مانند استرپتوکوک گروه B اگر تعداد از این هم کمتر (یعنی بالاتر از ده هزارتا) باشد هم مورد قبول قرار می‌گیرد و بر اساس نتیجه کشتی که انجام شده، آنتی‌بیوتیک به خانم داده می‌شود و به این ترتیب، ریسک عفونت در کلیه کاهش پیدا می‌کند که احتمالا مسائل بد حاملگی را در پی خواهد داشت.

بعد از اینکه درمان برای خانم داده شد، باید حتما دوباره کشت متعاقب بعد از درمان داده شود که مطمئن شویم عفونت ادراری پاک شده و دیگر وجود ندارد. در برخی افراد ممکن است جواب کشت همچنان مثبت شود.

در این افراد ممکن است درمان به صورت طولانی مدت در طی حاملگی قرار داده شود یا مجددا درمان عفونت ادراری برقرار شود.

علامت‌هایی که در عفونت مثانه (که به صورت حاد اتفاق می‌افتد) دیده می‌شوند، عبارتند از سوزش ادرار، تکرر ادرار و یا احساس نیاز به دفع ادرار به صورت خیلی سریع.

تشخیص این مورد هم با کشت ادرار داده می‌شود که اگر کشت ادرار مثبت شود فرد در یک دوره درمان آنتی‌بیوتیکی قرار می‌گیرد.

می‌توان قبل از اینکه جواب کشت بیاید، آنتی‌بیوتیک موثری برای عفونت‌های میکروبی شایع به خانم داد، زیرا سوزش ادرار بسیار اذیت‌کننده است و نیز می‌تواند زمینه ساز عفونت کلیه باشد.

دوباره بعد از اینکه درمان آنتی‌بیوتیکی تمام شد، باید برای خانم کشت داده شود تا مطمئن شویم که عفونت ادرار از بین رفته و کاملا پاک شده است.

در افرادی که عفونت ادرار همچنان برقرار باقی بماند یا احیانا عود کند، ممکن است درمان طولانی‌مدت برای آنها در نظر گرفته شود.

وقتی عفونت، کلیه را گرفتار می‌کند، علائم بیشتر است؛‌ درد پهلوها، تهوع، استفراغ، تب (بیشتر از 38 درجه حرارت بدن) و یا حساسیت در ناحیه پهلوها.

ممکن است علائم سیستیت مانند سوزش یا تکرر ادرار هم وجود داشته باشد. تشخیص آن هم با کشت داده می‌شود تا میکروبی که در ادرار دفع می‌شود، پیدا شود.

خانم‌های حامله‌ای که عفونت کلیه‌ها را دارند ممکن است به شدت بدحال به نظر برسند و مستعد یک سری عوارض از نظر مامایی و همین‌طور عوارضی در سیستم‌های  مختلف بدن مانند سیستم تنفسی، نارسایی تنفسی و پخش عفونت در خون هستند.

به همین علت است که عفونت کلیه و پیلونفریت در حاملگی یک عارضه خطرناک به حساب می‌آید و باید به صورت جدی پیگیری شود.

برای مواردی که عفونت کلیه‌ها را درگیر کرده، خانم حتما باید در بیمارستان بستری شود و آنتی‌بیوتیک تزریقی و آنتی‌بیوتیک‌های دیگر برای پوشاندن میکروب‌ها تجویز می‌شود.

بعد از اینکه این درمان جواب داد، از حالت تزریقی به خوراکی تبدیل می‌شود و بنابراین می‌توان او را بعد از فروکش کردن تب، از بیمارستان ترخیص کرد.

میزان شیوع 

عفونت‌های مثانه تقریبا 1 تا 2 درصد خانم‌های حامله را مبتلا می‌کنند و تقریبا میزان عفونت در کلیه، 0/5 تا 2 درصد است.

بنابراین دفع باکتری بدون علامت در ادرار، شایع‌تر است و عفونت مثانه بعد از آن قرار می‌گیرد و در نهایت عفونت در کلیه‌ها نسبت به سایر عفونت‌های سیستم ادراری شیوع کمتری دارد و در درجه آخر قرار می‌گیرد، ولی وقتی پیلونفریت ایجاد می‌شود، عارضه وخیم، بالقوه خطرناک و خیلی جدی می‌باشد و سریع باید درمان شود.

تقریبا عفونت‌های کلیه‌ای که به صورت حاد ایجاد می‌شود، در سه ماهه دوم و سوم اتفاق می‌افتند.

به این ترتیب، دفع باکتری در ادرار بدون علامت. باید درمان شود، به دلیل اینکه ممکن است به عفونت مثانه و یا کلیه تبدیل شود.

ممکن است دفع باکتری در ادرار بدون علامت تعدادی از پیامدهای حاملگی را تحت تاثیر قرار دهد و در مورد عفونت کلیه و مثانه (که می‌تواند زمینه‌ساز عفونت کلیه هم باشد) هم همین مساله وجود دارد.

باکتری‌ یوری بدون علامت ممکن است زایمان زودرس یا کاهش وزن زمان تولد ایجاد کند و مرگ و میر بیشتری را برای جنین بوجود آورد.

مساله‌ای که در مورد دفع باکتری بدون علامت در ادرار گفته شد، مقداری زیر سوال رفته است و همین‌طور در مورد عفونت مثانه که وقتی اتفاق می‌افتد به نظر نمی‌رسد ارتباطی با عواقب بد حاملگی داشته باشد، ولی خود عفونت کلیه می‌تواند با پیامد بد حاملگی همراه باشد.

زایمان زودرس، ممکن است در این افراد شایع‌تر باشد. دیده شده که مرگ جنین داخل رحم و مرگ نوزادی در این موارد تغییری نداشته است.

از مسایل دیگر می‌توان به کم‌خونی، پخش عفونت در خون و نارسایی و دیسترس تنفسی اشاره کرد که ممکن است به دنبال عفونت کلیه اتفاق بیفتند.

عامل میکروبی که بیشتر عفونت‌های باکتر‌یوری بدون علامت،‌ عفونت‌های علامت‌دار در مثانه و کلیه را ایجاد می‌کند، یکی از میکروب‌هایی است که ممکن است در همان قسمت‌های پایینی واژن و اطراف مقعد وجود داشته باشد و این عامل ایجاد کننده عمدتا اشریشیاکلی است که در بیشتر موارد، عامل ایجاد کننده می‌باشد و عفونت‌های دیگر توسط میکروب‌هایی ایجاد می‌شود که خیلی از اوقات ممکن است در همین نواحی وجود داشته باشند.