زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : محدثه آصفری ؛ دانشجوی دکترای تخصصی بهداشت و ایمنی مواد غذایی

تحریریه زندگی آنلاین : در دوران بارداری، احساس تهوع، مسئله‌ای طبیعی و رایج است، با این حال گاهی ممکن است تهوع ناشی از عوامل خطرناکی مانند مسمومیت غذایی باشد. تشخیص اینکه احساس تهوع ناشی از خوردن غذای ناسالم است یا بارداری بسیار حائز اهمیت است و اگر به آن توجه نشود، می‌تواند سلامت و زندگی جنین، این هدیه الهی را تهدید ‌کند. ریشه مسمومیت‌های غذایی می‌تواند ناشی از آلودگی‌های میکروبی به وسیله سم مترشحه از باکتری‌ها یا انگل‌های حیوانی، آلودگی شیمیایی مثل حضور فلزات سنگین همچون سرب، آلودگی حاصل از بقایای حشره کش‌ها و آفت کش‌ها و یا در اثر ترکیبات آلی مختلف موجود در غذا مانند فاویسم ناشی از خوردن باقلا باشد. در این مقاله به مسمومیت‌های ناشی از فساد و عفونت‌های میکروبی پرداخته شده است.

انواع مسمومیت‌های غذاییِ پر اهمیت در بارداری

در زمان بارداری سیستم ایمنی ضعیف‎تر از حد معمول است و مبارزه با عوامل آسیب رسانِ ناشناخته و بیگانه که به بدن راه می‌یابند، دشوار خواهد بود. خوردن غذاهای آلوده ممکن است منجر به ایجاد مسمومیت غذایی شود. باکتری‌ها، انگل‌ها، ویروس‌ها و برخی مواد شیمیایی از آلاینده‌هایی هستند که می‌توانند باعث مسمومیت شوند. مسمومیت غذایی انواع مختلفی دارد، اما برخی از آنها در دوران بارداری شایع‌تر هستند.

 بیشتربخوانید:

مواد غذایی ممنوعه برای زنان باردار

لیستریوزیس

عفونت لیستریا یا لیستریوزیس یک بیماری است که معمولا در اثر خوردن غذاهای آلوده به باکتری‌ای که «لیستریا منوسیتوژنز» نامیده می‌شود، ایجاد می‌گردد. افراد سالم ممکن است هیچ گاه عوارض عفونت لیستریایی را تجربه نکنند، اما برای خانم‌های باردار این عفونت خطرات جدی به همراه دارد. یک عفونت لیستریایی به‎راحتی با مصرف آنتی‌بیوتیک قابل درمان است، اما پیشگیری برتر از درمان است. باکتری لیستریا غذا را آلوده کرده و باعث بیماری لیستریوزیس که یک عفونت شبیه آنفولانزا است، می‎شود. در بارداری این عفونت می‎تواند به نوزاد منتقل شود و باعث سقط جنین، مرده‌زایی یا زایمان زودرس شود. بهترین راه برای جلوگیری از لیستریوسیس پرهیز از غذاهایی است که ممکن است حامل این باکتری باشند. در واقع این بیماری را به عنوان یک بیماری ناشی از غذا (Foodborne) مطرح می‌کنند. از آنجایی که باکتری لیستریا دارای قابلیت رشد در دمای یخچال (4 درجه سلسیوس) می‌باشد، بهتر است تمام غذاهای فسادپذیر یخچال در کمترین زمان ممکن مصرف و یخچال نیز هر چند روز یکبار تمیز شود. در واقع این بیماری سرما دوست است و می‌تواند در دمای پایین رشد و مقاومت کند، بنابراین مادران باردار تا حد امکان از غذاهای تازه تهیه شده استفاده کنند و از غذاهای آماده‌ای که برای مدت طولانی در یخچال نگهداری شده‌اند، خودداری نمایند. پاستوریزه کردن یا انجام فرایند حرارتی قبل از مصرف غذا می‎تواند خطر ابتلا به بیماری لیستریوزیس را کاهش دهد. حرارت دادن غذا در 71 درجه سانتیگراد به مدت یک دقیقه باکتری را از بین می‌برد. شستشوی بهداشتی سبزیجات خام و پخت کامل غذاهای خام، حرارت دادن کافی غذای مانده و غذاهای آماده مثل هات‌داگ، سوسیس و کالباس قبل از مصرف، از اقدامات لازم جهت پیشگیری از ابتلا به عفونت لیستریایی به شمار می‌روند.

اشرشیا کولای (E. Coli)

اشرشیا کولای گروهی از باکتری‌ها هستند که در روده و واژن انسان و حیوانات زندگی می‌کنند. برخی از انواع E. coli می‌توانند باعث عفونت و مسمومیت غذایی شوند. مسمومیت غذایی ناشی از اشرشیا کولای معمولا با خوردن یا نوشیدن محصولات آلوده مانند گوشت خام یا نیم‌پز، شیر یا آب میوه غیر پاستوریزه، سبزیجات خام یا آب آلوده به مدفوع حیوانات رخ می‌دهد. مسمومیت غذایی ناشی از اشرشیا کولای در بارداری ممکن است خطرات جدی برای سلامت مادر و جنین داشته باشد. علائم عفونت E.coli شامل تب، درد معده، اسهال، تهوع و استفراغ است. در برخی موارد، عفونت باکتریایی ممکن است منجر به پارگی پرده‌های جنینی، زایمان زودرس، سقط جنین، مرده‌زایی یا نقص مادرزادی، نارسایی کلیه‌ها، فشار خون بالا، ترومبوز و سکته مغزی شود. گزارش‌هایی وجود دارد که E. coli باعث وزن کم هنگام تولد (با وزن کمتر از 5 پوند، 2500 گرم) در هنگام زایمان می‌شود. سپسیس یا عفونت شدید و گسترده بدنی در دوران بارداری نیز گزارش شده است. همچنین می‌تواند بر سلامت مادر و نوزاد پس از تولد نیز تأثیر بگذارد. از آنجایی که ابتلا به عفونت  E. coli می‌تواند باعث اسهال شود و اسهال باعث از دست دادن مایعات زیادی در بدن می‌شود، فرد باردار و مبتلا به عفونت E. coli است ممکن است دچار کم‌آبی شود، بنابراین توصیه به استفاده از آب و مایعات فراوان شده است. همچنین برای پیشگیری از مسمومیت غذایی ناشی از اشرشیا کولای در دوران بارداری توصیه به رعایت نکات بهداشتی از قبیل شست و شوی دقیق دست‌ها، شست و شو و پخت کامل گوشت و عدم مصرف سبزيجات خام تهیه شده از كود حيواني و محصولات غذایی غیر پاستوریزه به ویژه محصولات لبنی می‌شود.

 بیشتر بخوانید:

سالمونلوزیس

بیماری سالمونلا یک بیماری عفونی و باکتریایی است و می‎تواند هر فردی را از کوچک تا بزرگ تهدید کند که دلیل اصلی ابتلا به آن، عدم رعایت اصول بهداشتی در شستشوی موادغذایی است. از این بیماری با نام حصبه یا تب تیفوئید نیز یاد می‎شود. زنان باردار به دلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند. این عفونت بر سیستم گوارشی اثر می‌گذارد. باکتری‌های سالمونلا معمولا در روده انسان و حیوان زندگی می‌کنند و از طریق مدفوع خارج می‎شوند. معمولا افراد مبتلا به عفونت سالمونلا هیچ علامتی ندارند، اما مسمومیت غذایی با سالمونلا می‌تواند باعث تهوع، استفراغ، اسهال و تب و در موارد نادر سقط جنین شود. اکثر افراد از طریق آب یا غذای آلوده دچار عفونت می‌شوند، اما خانم‌های باردار باید برای پیشگیری از بیماری سالمونلا اصول بهداشتی را بیش از همیشه رعایت کنند.

 گوشت قرمز، غذاهای دریایی و ماکیان نپخته: گوشت‌ها باید کاملا پخته شوند و از مصرف آبزیان، مرغ، ماهی و انواع گوشت‌ها به صورت خام یا نیم‏پز پرهیز شود.

 تخم‌مرغ: تخم‌مرغ‏های خام یا نیم‎پز (عسلی) غذاهای غیر ایمنی هستند. از مصرف تخم‌مرغ‎هایی با پوسته ترک خورده و غذاهای حاوی تخم‌مرغ خام خودداری کنید. تخم‌مرغ‌های خام در بعضی از انواع مایونز و سس‌های خانگی وجود دارند، البته نوع تجاری این سس‎ها به دلیل فرآیند حرارتی و پاستوریزاسیون، ایمن هستند.

 میوه‌ها و سبزیجات آلوده: شستشو یا آبیاری این محصولات با آب آلوده منجر به آلودگی آنها می‎شود. باید قبل از مصرف این محصولات از شستشو و ضدعفونی صحیح آنها اطمینان حاصل کرد.

توکسوپلاسموزیس

توکسوپلاسموزیس یک عفونت انگلی است که معمولا از طریق تماس مستقیم با مدفوع گربه، آب، شیر غیر پاستوریزه، سبزیجات، خاک آلوده و یا گوشت نپخته به انسان منتقل می‌شود و مادران باردار بیش از سایر افراد در معرض ابتلا هستند. کودکانی که به صورت مادرزادی دچار عفونت توکسوپلاسموز هستند، ممکن است دچار اختلال بینایی، کم شنوایی یا ناتوانی ذهنی شوند. بر اساس مطالعات، اکثر افرادی که به توکسوپلاسموز آلوده شده‌اند، هیچ علائم و نشانه‌ای ندارند، اما ممکن است به علائمی از قبیل تب، سردرد، درد عضلانی و گلو درد دچار شوند. افراد تنها در صورت خوردن و آشامیدن مواد آلوده به این نوع انگل، به توکسوپلاسموز مبتلا می‌شوند، بنابراین با پرهیز از مصرف گوشت خام یا کم پخته، شستشو و ضدعفونی سبزیجات و میوه‌ها، شستشو و ضدعفونی کامل وسایل در ارتباط با گوشت خام، استفاده از دستکش و جلوگیری از تماس مستقیم با مدفوع گربه و شستن صحیح دست‌ها پس از باغبانی یا لمس حیوانات خانگی، می‌توان از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد.

 بیشتر بخوانید:

همه چیز درباره مراقبت های دوران بارداری ؛ از رنگ کردن مو تا تغذیه

کمپیلوباکتریوزیس

عفونت‌های باکتری کمپیلوباکتر در دوران بارداری، عفونت ناشی از ارگانیسم کمپیلوباکتر ژژونی است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، کمپیلوباکتر عامل اصلی اسهال عفونی حاد در اکثر کشورهای صنعتی و شایع‌ترین علت مسمومیت غذایی در جهان است. علائم عفونت کمپیلوباکتر شامل اسهال، تهوع، استفراغ و گرفتگی معده می‌باشد. کمپیلوباکتر با افزایش خطر سقط جنین خود به خود، مرده‌زایی و زایمان زودرس مرتبط است. سندرم گیلن باره و سندرم رایتر دو پیامد خطرناک عفونت با کمپیلوباکتر هستند. مصرف غذا یا آب حاوی باکتری  Campylobacter jejuniباعث عفونتی به نام کمپیلوباکتریوز می‌شود. این باکتری در مجرای روده حیوانات (به ویژه طیور) و در آب تصفیه نشده یافت می‌شود. اخیرا عفونت کمپیلوباکتر پس از تماس با سگ‌های آلوده در فروشگاه‌های حیوانات خانگی گزارش شده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) توصیه کرده است که همیشه پس از لمس حیوانات خانگی، و به ویژه قبل از تهیه یا مصرف غذا، دست‌های خود را به طور کامل با آب و صابون بشویید. عفونت‌های کمپیلوباکتر عموما خفیف هستند، اما می‌توانند در میان گروه‌های حساس به ویژه زنان باردار کشنده باشند. گونه‌های کمپیلوباکتر را می‌توان با گرما و پخت کامل غذا از بین برد. علائم معمولا در عرض 2 تا 5 روز پس از خوردن غذای آلوده ظاهر می‌شود و با آنتی‌بیوتیک‌های مخصوص قابل درمان است.

نوروویروس‌ها

نوروویروس عامل اصلی بسیاری از مسمومیت‌ها در ایالات متحده است. نوروویروس‌ها یک نوع ویروس هستند که باعث عفونت معده و روده می‌شوند و علائمی مانند اسهال، استفراغ، تب، درد شکم، و سردرد ایجاد می‌کنند. این ویروس‌ها بسیار مسری هستند و می‌توانند از طریق غذا یا آب آلوده، سطوح یا اشیاء آلوده، یا تماس نزدیک با فرد مبتلا منتقل شوند. علائم نوروویروس‌ها معمولا ۱۲ تا ۴۸ ساعت پس از قرارگیری در معرض ویروس شروع می‌شوند و ۱ تا ۳ روز طول می‌کشند. بیشتر افراد بدون درمان خاصی بهبود می‌یابند، اما برای برخی از افراد، مخصوصا کودکان، سالمندان و افراد با نقص سیستم ایمنی، عارضه اسهال و استفراغ می‌تواند باعث کم‌آبی شدید و نیاز به مراقبت پزشکی شود. نوروویروس‌ها به طور مستقیم بر روی جنین یا سلامت مادر تأثیر نمی‌گذارند، اما ابتلا به این ویروس‌ها در زمان بارداری سخت است، بنابراین باید به علائم آن توجه شود و اگر شدید یا طولانی شدند، به پزشک مراجعه شود. برخی از علائم حائز اهمیت عبارتند از:

کم‌آبی شدید: این علامت می‌تواند خطرناک باشد و باعث کاهش خونرسانی به جنین شود. برخی از نشانه‌های کم‌آبی عبارتند از: خستگی، دهان و گلوی خشک، بی‌حالی، سرگیجه و کاهش حجم ادرار. بهترین راه‌حل در این مورد مصرف آب فراوان، خودداری از نوشیدنی‌های گازدار یا آب‌میوه می‌باشد، زیرا ممکن است اسهال را بدتر کنند. عدم جبران مایعات از دست رفته ممکن است منجر به نیاز به تزریق وریدی شود.

تغذیه ناکافی: این علامت می‌تواند باعث کاهش وزن و کمبود مواد مغذی برای مادر و جنین شود. مصرف غذاهای سبک و با هضم آسان مانند سوپ، برنج، ماکارونی، و سیب‌زمینی توصیه می‌شود.

گاهی ممکن است در کنار این علائم، عفونت‌های دیگر در روده یا قسمت‌های دیگر بدن مشاهده شود. نشانه‌هایی مانند خونریزی مقعد، تب، درد شدید شکم، یا تغییر رنگ یا بوی ادرار نباید ندیده گرفته شود و نیاز به مراجعه سریع به پزشک را دارد. دوری کردن از افراد مبتلا به نوروویروس‌ها یا اشیاء آلوده به آنها؛ شستن دست‌ها به طور مرتب و کامل با آب و صابون، به خصوص قبل و بعد از خوردن غذا و پس از تماس با افراد یا اشیاء مشکوک؛ ضدعفونی کردن سطوح و اشیاء مورد استفاده با مواد شوینده مناسب؛ اجتناب از خوردن غذاهای خام یا آب‌های آلوده؛ اجتناب از اشتراک‌گذاری حوله‌ها، لیوان‌ها، یا ظروف با افراد دیگر از راهکارهای ساده‌ای است که برای پیشگیری از مسمومیت با نوروویروس‌ها بسیار موثر می‌باشد.

علائم مسمومیت غذایی در دوران بارداری

تشخیص مسمومیت غذایی و یا منبع و ریشه مسمومیت دشوار است. گاهی اوقات میکروارگانیسم‌ها بلافاصله روی سلامت اثر می‌گذارند و علائم بیماری به سرعت نمایان می‌شوند و گاهی روزها و هفته‌ها طول می‌کشد تا علائم آن در بدن ظاهر شود. دل درد، استفراغ، اسهال، انقباضات شکمی و کم‌آبی بدن از نشانه‌ها و علائم اصلی مسمومیت غذایی هستند. گاهی مسمومیت غذایی علائمی شبیه آنفلوانزا دارد و ممکن است با تب، سر درد و بدن درد نیز همراه باشد.

مراقبت‌ها در دوران بارداری

در دوران بارداری مراقبت و نگهداری از بدن و حفظ سلامت بسیار حائز اهمیت است، زیرا برخی از مسمومیت‎های غذایی، باعث آسیب به جنین می‌شوند. در مواردی که علائم خیلی شدید و آزار دهنده نیست و مسمومیت خفیف می‌باشد، می‌توان با استراحت کافی و آب‌رسانی بدن، موارد جزئی را درمان کرد. غذاهایی که مصرف می‌شوند، حتما سبُک و بدون چربی باشند و از مواد تحریک‌کننده و پر ادویه در آنها استفاده نشده باشد. بهتر است غذاها در حجم کم و در دفعات بیشتر مصرف شوند و از پرخوری پرهیز شود.

در زمان علائم شدیدتر مسمومیت و نیاز به درمان دارویی و مراقبت‌های ویژه حتما باید به پزشک مراجعه شود. این علائم عبارتند از:

 کم‌آبی بدن، تشنگی بیش از حد، خشکی لب‌ها و ادرار کم و سرگیجه

 استفراغ یا اسهال شدید

 درد شدید در ناحیه شکمی

 تب بالاتر از 38 درجه سانتیگراد

 وجود خون یا چرک و رنگ سیاه و تیره در

مدفوع

پیشگیری از مسمومیت غذایی در دوران بارداری

پیشگیری از مسمومیت‌های غذایی در دوران بارداری امکان‌پذیر است و با رعایت نکات بهداشتی و دقت و توجه به نوع غذای مصرفی تا حد زیادی می‌توان از مسمومیت دوران بارداری جلوگیری کرد.

 سرد کردن کافی غذا و نگهداری در یخچال

 بهداشت شخصی افرادی که با ماده غذایی سر و کار دارند.

 عدم نگهداری مواد غذایی در دامنه حرارتی رشد و تکثیر باکتری‌ها

 تهیه مواد غذایی با استفاده از تجهیزات تمیز و بهداشتی

 پخت کامل غذا و عدم مصرف گوشت‌های خام یا نیم‌پز

 شستشو و ضد عفونی موادغذایی که به صورت خام مصرف می‌شوند

 عدم مصرف موادغذایی تاریخ مصرف گذشته

 پرهیز از مصرف موادغذایی فله و غیر پاستوریزه

خلاصه پایانی

برخی از انواع مسمومیت‌های غذایی برای جنین بسیار خطرناک است. مسمومیت غذایی در بارداری می‌تواند منجر به آسیب به نوزاد، زایمان زودرس، از دست دادن بارداری یا مرده‌زایی شود. ابتلا به لیستریا باعث فلجی، کوری، تشنج و مشکلات مربوط به مغز، قلب و کلیه‌ها در جنین می‌شود. در بدترین حالت، لیستریوزیس می‌تواند منجر به زایمان زودرس و سقط جنین شود. سالمونلا نیز روی جنین تاثیرات مخربی دارد و باعث بروز مننژیت می‌شود. ابتلا به کمپیلوباکتر در اوایل دوران بارداری نیز منجر به سقط جنین می‌شود. کمترین عارضه و مشکلی که مسمومیت در دوران بارداری برای مادر ایجاد می‌کند، کم‌آبی بدن است که می‌تواند مشکلات زیادی در دوران بارداری به وجود آورد. به طور کلی بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا به مسمومیت بارداری رعایت نکات بهداشتی در زمان مصرف و تهیه غذا می‌باشد.