زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

  د‌کتر الهام اکبری؛ جراح و متخصص زنان و زایمان  فلوشیپ لاپاراسکوپی پیشرفته

 بیهوشی چیست؟

بیهوشی از دست دادن حس درد یا آگاهی در یک عمل جراحی است.

در واقع حالت القاءشده‌ای است که در آن، فرد به‌صورت ارادی و غیرارادی کنترلی بر قسمتی از جسم، یا تمام جسم و محیط فیزیکی خود ندارد و به‌طور موقت می‌تواند موجب بی‌دردی، فلج موضعی شود. این روند موجب تضعیف یا سرکوب برگشت‌پذیر دستگاه عصبی مرکزی شده که باعث از بین رفتن احساس و واکنش به محرک‌های بیرونی می‌شود.

 انواع بیهوشی

سه نوع اصلی بیهوشی وجود دارند که هر کدام موارد استفاده و مزایا و معایب خاصی دارند. این سه نوع بیهوشی عبارتند از: بیهوشی عمومی، بیهوشی یا بی‌حسی ناحیه‌ای و بی‌حسی اعصاب محیطی. انتخاب روش بیهوشی به سن، نوع عمل جراحی و همچنین وضعیت سلامتی بیمار بستگی دارد. پزشک متخصص بیهوشی مسئول این تصمیم‌گیری است.

 در بیهوشی عمومی فرد کاملا بیهوش می‌شود و هیچ‌گونه آگاهی از روند جراحی یا هر اتفاق دیگری نخواهد داشت. انواع مختلفی از داروها برای بیهوشی عمومی به کار می‌روند که به شکل گاز و بخار استنشاقی از طریق ماسک تنفسی یا لوله راه هوایی یا به صورت وریدی تجویز می‌شوند.

 در بیهوشی یا بی‌حسی ناحیه‌ای متخصص بیهوشی برای ایجاد بی‌حسی در ناحیه‌ای از بدن که نیاز به جراحی دارد، تزریق نخاعی یا اپی‌دورال انجام می‌دهد. در طی بیهوشی ناحیه‌ای، فرد ممکن است بیدار باشد یا یک داروی آرام‌بخش دریافت کند. بی‌حسی ناحیه‌ا‌ی نیز خود دو نوع دارد: بی‌حسی نخاعی و بی‌حسی اپی‌دورال.

 در بی‌حسی اعصاب محیطی، داروی بی‌حسی اغلب به بافت ناحیه‌ خاصی از بدن که نیاز به جراحی کوچک دارد، تزریق می‌شود.

 عملکرد بیهوشی عمومی

برای پیشگیری از احساس درد در طول عمل جراحی، پزشک متخصص بیهوشی به شما کمک می‌کند تا پایان عمل جراحی، خواب و بی‌درد باشید. در تمام طول این مدت، متخصص بیهوشی مراقب است تا مطمئن شود که قلب، ریه‌ها و کلیه‌ها عملکرد مناسبی دارند. ممکن است متخصص بیهوشی یک لوله در راه هوایی قرار دهد که این لوله به دستگاه تنفس مصنوعی وصل شده و کمک می‌کند اکسیژن کافی و گازهای بیهوشی از این طریق به بدن رسیده و بیمار را در حالت خواب نگه دارد. پس از اتمام جراحی، هنگامی که قدرت تنفس خودبه‌خودی به دست آورده شد، لوله تنفسی بیرون آورده شده و بیمار به ریکاوری برده می‌شود تا به‌طور کامل هوشیاری خود را به دست آورد.

  عوارض بیهوشی عمومی

به‌دلیل پیشرفت‌های اخیر در زمینه فناوری و داروها، بیهوشی عمومی نسبتا بی‌خطر است، ولی به هر حال در هر روشی خطرات و عوارض جانبی وجود دارد که می‌توان از بسیاری از آنها پیشگیری کرد.

 تهوع و استفراغ: این عارضه جانبی در طول چند روز اول پس از عمل متداول است و ممکن است با عوامل خاصی مثل نوع عمل جراحی، برخی دارو‌ها و تحرک، تحریک شود.

 احتمال برگشت محتویات معده و ورود آن‌ها به ریه (آسپیراسیون).

 گلو درد: لوله‌ای که برای کمک به تنفس در گلو قرار می‌گیرد، ممکن است پس از درآوردن منجر به درد در ناحیه گلو شود.

 گیجی: گیجی پس از به هوش آمدن امری طبیعی است، گیجی و منگی و حالت خاص پس از بیهوشی و عدم امکان ارتباط فوری با نوزاد از عوارض بیهوشی عمومی است.

 درد عضلات: دارویی که برای شل کردن عضلات تزریق می‌شود تا بتوان لوله تنفس را به راحتی داخل برد، می‌تواند منجر به درد عضلانی شود.

 حساسیت به مواد بیهوشی و خارش: این عارضه جانبی رایج داروی نارکوتیک است، داروی مسکنی که گاهی در بیهوشی‌های عمومی استفاده می‌شود.

 لرز (هیپوترمی): لرز در بیمارانی که هوشیاری خود را پس از عمل به دست می‌آورند بسیار متداول است و در حدود نیمی از افراد بروز می‌کند. محققان به دلیل آن کاملا آگاه نیستند، اما تصور می‌کنند که این امر به سبب کاهش دمای درونی بدن باشد.

  درد بلافاصله بعد از عمل (به‌محض به هوش آمدن، اوج درد را حس می‌کنید، اما در روش‌های بی‌حسی، بی‌حسی کم‌کم از بین می‌رود).

  احتمال رسیدن بلافاصله برخی از داروهای بیهوشی به جنین و بی‌حال متولد شدن جنین

 احتمال اشکال و عدم موفقیت در لوله‌گذاری و عوارض ناشی از آن

 عدم امکان رؤیت بلافاصله نوزاد

 عملکرد بیهوشی (بی‌حسی) ناحیه‌ای

در این نوع بیهوشی، قسمت وسیعی از بدن، به عنوان مثال نیمه پایینی بدن بی‌حس می‌شود. متخصص بیهوشی دارو را در کانال نخاعی یا فضای اپیدورال تزریق می‌کند و به این ترتیب بیمار احساس درد نمی‌کند. در این روش بیهوشی، فرد بیدار است، ولی ممکن است داروهای آرام‌بخش برای او تجویز شود تا حالت خواب‌آلودگی پیدا ‌کند و کمتر دچار اضطراب شود.

این نوع بیهوشی معمولا به دو صورت انجام می‌شود: بیهوشی اپیدورال، بیهوشی نخاعی.

بیهوشی اپیدورال بیشتر در مواردی مانند زمان زایمان برای پیشگیری از درد یا اعمال جراحی ارتوپدی در ناحیه پا استفاده می‌شود. متخصص بیهوشی دارو را به پایین کمر، درپشت کانال نخاعی در فضایی به نام فضای اپیدورال تزریق می‌کند. این نوع بیهوشی باعث می‌شود فرد در نیمه پایین بدن خود حس نداشته باشد. در بیهوشی نخاعی دارو، مستقیما به درون کانال نخاع (و نه در خود نخاع) تزریق می‌شود. این نوع بیهوشی نیز باعث می‌شود قسمت پایینی بدن بی‌حس شود.

برای انجام بی‌حسی از کمر مادر در وضعیت نشسته یا خوابیده به پهلو قرارگرفته، سر را به سمت شکم خم می‌کند. متخصص بیهوشی، ابتدا پوست ناحیه کمر را با بتادین ضدعفونی می‌کند. پس ‌از آن یک سوزن ظریف مخصوص را در ناحیه کمر وارد پوست‌کرده، پس از اطمینان از محل صحیح سوزن و مشاهده مایع نخاعی، داروی بی‌حس‌کننده موضعی را تزریق می‌کند.

مادر سریعا به وضعیت خوابیده به پشت (طاق‌باز) برمی‌گردد. سپس احساس تغییر دما به‌ویژه گرم شدن، بی‌حسی و کرختی در پاها، شکم و نهایتا قسمت پایینی قفسه سینه شروع می‌شود.

  عوارض جانبی بی‌حسی ناحیه‌ای

عوارض جانبی در بیهوشی منطقه‌ای (بی‌حسی نخاعی یا اپیدورال که داروی بیهوشی به قسمت پایینی کمر تزریق می‌شود) شامل موارد زیر است:

 سردرد: اگر مقداری از مایع نخاعی به بیرون نشت کند، این مشکل معمولا چند روز پس از عمل جراحی بروز می‌کند.

 درد خفیف کمر: این درد در نقطه‌ای که سوزن بی‌حسی در کمر فرو رفته است بروز می‌کند.

 مشکل در ادرار کردن: از آن‌جایی که ناحیه زیر کمر بی‌حس است ادرار کردن سخت می‌شود.

 هماتوم: ممکن است در ناحیه تزریق داروی بی‌حسی خونریزی زیر جلدی رخ دهد.

 احساس بی‌قراری، تغییرات کوتاه‌مدت فشارخون و ضربان قلب، تهوع استفراغ و ...

شایع‌ترین عارضه پس از بی‌حسی سردرد وضعیتی است. این سردرد با دراز کشیدن کمتر می‌شود، اما با نشستن و ایستادن افزایش می‌یابد.

برای کاهش شدت سردرد توصیه می‌شود: مایعات به مقدار کافی و فراوان استفاده کنید (ترجیحا آبمیوه شکر‌دار و صنعتی نباشد، چون بیشتر ادرار را زیاد کرده و آب بدن را کم می‌کند).

 قهوه و نسکافه در کاهش سردرد مؤثر است. بی‌حرکت ماندن مادر پس از عمل به کاهش سردرد کمک می‌کند. در صورت ادامه سردرد یا شدت یافتن آن و یا بروز علائمی چون علائم حسی و حرکتی، استفراغ، تاری دید، تب، سفتی گردن وخواب‌آلودگی غیرعادی لازم است به پزشک مراجعه شود. کمردرد می‌تواند ناشی از تغییرات بارداری و وضعیت خوابیدن بیمار روی تخت و نقل ‌و انتقال بیمار و خود زایمان ... باشد. ایجاد کمردرد به خاطر ورود سوزن باریک به ناحیه، خیلی نادر است.

 سزارین: بیهوشی عمومی یا بی‌حسی ناحیه‌ای؟

اگر چه در علم پزشکی هیچ روش بیهوشی برای انجام عمل جراحی بدون عارضه در زنان باردار وجود ندارد، ولی گفتگوی بیمار قبل از انجام عمل با یک پزشک متخصص بیهوشی می‌تواند به سوالات موجود در ذهن او جواب داده و کمک ‌کند تا فرد بتواند مناسب‌ترین نوع بیهوشی را برای تولد فرزند خود انتخاب کند. باید مسئله روش بیهوشی حین عمل، را از متخصص بیهوشی‌ (معمولاً در اتاق عمل و بسته به شرایط همان موقعتان) سؤال کنید.

اما در تمام دنیا بهترین روش بی‌دردی برای سزارین، بی‌حسی منطقه‌ای (از کمر) است. مادر در این روش می‌تواند در طی عمل بیدار باشد و صدای گریه نوزاد خود را شنیده، تماس پوستی بین مادر و نوزاد برقرار می‌شود. این مسئله به ایجاد و تقویت ارتباط عاطفی در طول زندگی بین مادر و فرزند کمک می‌کند.