زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

فرزانه درویشی؛ کارشناسی ارشد مامایی و عضو انجمن علمی مامایی ایران

بارداری خارج از رحم (EP) یا بارداری نابه‌‌جا به بارداری‌‌هایی تعلق می‌‌گیرد که در آن تخمکی که در لوله‌‌های رحم بارور می-شود، به جای قرارگیری در حفره رحم (اندومتر) در نقاط دیگر نظیر لوله‌‌های رحم، تخمدان، شکم، محل برش سزارین قبلی و یا در دهانه رحم (سرویکس) قرار می‌‌گیرد یا به اصطلاح لانه‌‌گزینی می‌‌کند؛ بدیهی است که در این شرایط قابلیت حیات وجود ندارد.

حاملگی‌‌ نابه‌‌جا یکی از اورژانس‌‌های مامایی است، در حدود 2-1 درصد از حاملگی‌‌ها اتفاق می‌‌افتد و در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع می‌‌تواند به قیمت جان مادر تمام شود.

تقریباً 98 درصد از حاملگی‌‌های نابه‌‌جا در لوله‌‌های رحم ایجاد می‌‌شوند؛ در موارد نادر ممکن است یک حاملگی چندقلویی ترکیبی از یک بارداری طبیعی و یک بارداری نابه‌‌جا باشد.

بارداری خارج از رحم با چه تظاهراتی همراه است؟

درد و حساسیت شدید قسمت تحتانی شکم و لگن که ممکن است با درجاتی از لکه‌‌بینی یا خونریزی واژینال همراه باشد، شایعترین علائم بارداری نابه‌‌جا محسوب می‌‌شوند.

گاهاً مادری که از بارداری خود بی‌‌اطلاع است به دنبال تأخیر موعد قاعدگی، با لکه‌‌بینی و خونریزی همراه با درد شدید و گاهی یکطرفه قسمت تحتانی شکم مواجه می‌‌شود.

چه عواملی خطر حاملگی خارج از رحم را افزایش می‌‌دهند؟

جراحی‌‌های صورت‌‌گرفته قبلی بر روی لوله‌‌های رحم به دلیل عقیم‌‌سازی (TL)، رفع چسبندگی و یا حاملگی خارج از رحم با بیشترین خطر حاملگی‌‌های نا‌‌به‌‌جا همراه هستند.

سایر عوامل خطر

- سابقه بارداری نابه‌‌جا

- عفونت‌‌های شدید دستگاه تناسلی به خصوص عفونت‌‌هایی که لوله‌‌های رحم را درگیر می‌‌کنند.

- چسبندگی‌‌های دور لوله‌‌های رحم ناشی از التهاب لوله‌‌های رحم، التهاب آپاندیس و اندومتریوزیس

- فن‌‌آوری‌‌های کمک باروری

- استعمال دخانیات

نکته

روش ‌‌های پیشگیری از بارداری به دنبال کاهش تعداد بارداری با کاهش بارداری‌‌های نابه‌‌جا همراه هستند؛ با این وجود در برخی از موارد به دنبال شکست برخی از روش‌‌های پیشگیری از بارداری مثل عقیم‌‌سازی لوله‌‌ای (TL)، آی‌‌یو‌‌دی‌‌ها و قرص‌‌های صرفاً پروژسترونی، شانس بارداری نابه‌‌جا افزایش می‌‌یابد.

پیامد بارداری‌‌های خارج از رحم

1- پارگی لوله‌‌های رحم به ویژه اگر لانه‌‌گزینی در قسمتی از لوله‌‌ها صورت گرفته باشد که قابلیت اتساع (باز شدن) کمتری داشته باشد.

2- جذب شدن محصولات حاملگی

تشخیص بارداری نا‌‌به‌‌جا چگونه صورت می‌‌گیرد؟

بر اساس ترکیبی از علائم بالینی بیمار، سنجش سریال هورمون بارداری (B-HCG)، معاینات پزشک و سونوگرافی واژینال.

گزینه‌‌های درمانی پیش روی زنان مبتلا به حاملگی نابه‌‌جا

1- درمان انتظاری، یعنی درمانی بدون مداخله دارویی یا جراحی؛ این نوع درمان در مواردی اتخاذ می‌‌شود که:

- میزان B-HCG رو به کاهش باشد.

- مراحل ابتدایی بارداری باشد.

- شواهدی از پارگی لوله‌‌ها و خونریزی داخل شکم در سونوگرافی واژینال وجود نداشته باشد.

- قطر توده حاملگی مساوی یا کمتر از 3/5 سانتی‌‌متر باشد.

- توده نابه‌‌جا در لوله رحم لانه‌‌گزینی کرده باشد.

2- درمان دارویی

داروی مرسوم در بارداری نابه‌‌جا متوترکسات است؛ موفقیت درمان دارویی زمانی حاصل می‌‌شود که:

- قطر توده حاملگی کم باشد (کمتر یا مساوی 3/5 سانتی‌‌متر)

- میزان B-HCG کم و یا رو به کاهش باشد.

- علائم بالینی و فعالیت قلب جنین وجود نداشته باشد.

محققان دریافتند میزان موفقیت درمان دارویی در توده‌‌های کوچکتر از 3/5 سانتی‌‌متر، 93 درصد و در توده‌‌‌‌های بزرگتر از 3/5 سانتی‌‌متر، 90-87 درصد است.

3- درمان جراحی

جراحی دیگر گزینه موجود در درمان بارداری نابه‌‌جا است و در مواردی انتخاب می‌‌شود که:

- قطر توده بزرگتر از 3/5 سانتی‌‌متر باشد.

- توده‌‌ای که به درمان دارویی مقاوم باشد.

- دردهای تیز و خنجری که می‌‌تواند پیشگویی کننده پارگی لوله‌‌ها باشد.

- افت فشار خون یا شوک که می‌‌تواند ناشی از خونریزی یا درد بیمار باشد.

رویکرد جراحی ارجح در موارد بارداری نابه‌‌جا لاپاروسکوپی است به شرطی که بیمار وضعیت باثباتی از نظر سیستم گردش خون و سیستم قلبی-عروقی داشته باشد، در طی این نوع عمل جراحی، جراح با کوچکترین برش از طریق لوله نازکی که مجهز به دوربین است به راحتی به فضای شکم و لگن دسترسی پیدا می‌‌کند. مزیت لاپاروسکوپی نسبت به جراحی باز شکم:

- درد، خونریزی، چسبندگی، عفونت و طول مدت اقامت در بیمارستان کمتر است.

- شانس بارداری نابه‌‌جا در بارداری‌‌های بعدی به حداقل می‌‌رسد.

نکات قابل توجه

1- علائمی که با مشاهده آن در اوایل بارداری یا زمان مورد انتظار برای قاعدگی باید در اسرع وقت به پزشک متخصص زنان یا ماما مراجعه کنید:

- احساس درد تیز و خنجری به ویژه یکطرفه در نواحی پایین شکم و لگن که گاهاً می‌‌تواند به شانه‌‌ها و گردن انتشار یابد.

- هر گونه خونریزی واژینال یا لکه‌‌بینی

- سرگیجه و غش

2- مادرانی که ارهاش خونشان منفی (به طور مثال B-) و ارهاش خون همسرشان مثبت است باید به دنبال حاملگی نابه‌‌جا آمپول روگام دریافت کنند تا از بروز ناسازگاری‌‌های خونی در بارداری‌‌های بعدی پیشگیری شود.

3- بعد از بارداری نابه‌‌جا حداقل تا 3 ماه از یک روش مطمئن پیشگیری از بارداری استفاده کنند تا از نظر جسمی و روحی در وضعیت مطلوبی قرار بگیرند.

و نکته آخر

نگران بارداری آینده خود نباشند چون درصد بالایی از زنان به دنبال یکبار بارداری نابه‌‌جا به بارداری طبیعی دست پیدا خواهند کرد.