انجمن علمی ترویج تغذیه با شیر مادر ایران؛ www.shiremadar.ir
مدت و دفعات شیر خوردن
از روز اول تولد، طول مدت و دفعات شیر خوردن باید مطابق میل و دلخواه شیرخوار سالم و رسیده باشد و هرگز نباید برای آن محدودیتی قائل شد. اكثر شیرخواران خودشان بعد از تخلیه سینه‌ها سینه را رها می‌كنند. باید اجازه داده شود كه شیرخوار از شیر انتهایی نیز كه غنی از چربی و برای رشد او مناسب است تغذیه نماید، محدودیت بیش از حد طول زمان شیرخوردن (كمتر از 10 تا 15 دقیقه از هر سینه) میتواند سبب شود كه شیرخوار فقط شیر ابتدایی دو سینه را دریافت نماید كه شیر كم چربی است و در نتیجه موجب وزن گرفتن كمتر و مدفوع آبكی‌تر می‌شود.
زمان‌بندی برای شیردهی مثلا هر 3 یا 4 ساعت یكبار درست نیست و شیرخوار باید برحسب نیاز و میل خود در هر ساعت از شب یا روز كه مایل است از شیر مادر استفاده كند. در هفته‌های اول، نوزادان باید به طور مكرر تغذیه شوند. به طور طبیعی در دو روز اول ممكن است نوزاد حتی هر نیم ساعت نیاز به تغذیه داشته باشد و عموما در ماه اول تولد دفعات شیر خوردن در طی شب و روز تا 14 بار یا حتی بیشتر هم می‌شود یعنی هر یك یا 5/1 ساعت در روز و چند بار در طی شب نوزاد شیر می‌خورد. به تدریج كه شیرخوار رشد می‌كند و سن او بیشتر می‌شود با افزایش حجم معده وی و اینكه در هر نوبت، شیر بیشتری می‌خورد فواصل شیرخوردن بیشتر و تعداد دفعات شیر خوردن كمتر می‌شود به طوری كه در سن دو تا سه ماهگی، با توجه به اینكه حجم شیر افزایش می‌یابد شیرخوار حدوداً هر دو تا سه ساعت یك بار شیر می‌خورد.
در شیرخواران بزرگتر از سه ماه، اغلب شیرخوار شب‌ها 4 ساعت می‌خوابد و برای شیرخوردن بیدار نمی‌شود كه ممكن است طبیعی باشد و نباید او را بیدار كرد (این امر برای یك بار در 24 ساعت قابل قبول است) ولی در مورد شیرخواران سنگین وزن، خواب بیش از 4 ساعت نیز اشكال ندارد. بعضی از شیرخواران در عصر و ابتدای شب كه حجم شیر نسبت به صبح كمتر است ممكن است در طی یكی دو ساعت چندین بار شیر بخورند. هرچه مكیدن سینه از موقع تولد، زودتر انجام شود و مكیدن‌ها قوی و درست باشد طول مدت شیردهی مادر در درازمدت بیشتر خواهد شد. متوسط طول مكیدن موثر (قوی) از هر سینه معمولا 10 دقیقه است و در شیرخواران ضعیف‌تر ممكن است 15 تا 20 دقیقه باشد.
اهمیت تغذیه مكرر با شیر مادر
تغذیه مكرر نوزاد در هفته‌های اول به ویژه روزهای اول موجب كاهش احتقان سینه مادر، افزایش تولید شیر و طول مدت شیردهی و برقراری ارتباط عاطفی قوی‌تر بین مادر و فرزند و نیز افزایش اعتماد به نفس مادر می‌گردد در نتیجه این مادران قادرند كودكان خود را به خوبی تا دو سال یا حتی بیشتر هم شیر دهند.
نكات قابل توجه تغذیه با شیر مادر
الف) در هر نوبت شیر دادن باید به علائم گرسنگی شیرخوار توجه كرد و فورا او را به سینه گذاشت اگر در این زمینه تاخیری صورت بگیرد كه موجب گریه شیرخوار شود ممكن است سبب امتناع او از گرفتن سینه گردد.
ب) با گذشت زمان، حجم شیر مادر متناسب با نیاز شیرخوار تغییر پیدا می‌كند. چربی شیر مادر در شروع هر نوبت شیردهی كمتر است و سپس میزان آن به تدریج با ادامه مكیدن در همان نوبت، بیشتر می‌شود. این تغییرات كمك بزرگی به سیر نگهداشتن شیرخوار و وزن‌گیری او می‌كند.
ج) شیرخواران بیمار به این دلیل كه اشتهای‌شان كمتر است به یك ماده غذایی سهل‌الهضم، مغذی و حفاظتی كه همان تغذیه با شیر مادر است نیازمندند. در زمان بیماری با وجود كاهش میزان اشتها، تحمل شیر مادر برای كودكان بهتر از هر ماده غذایی دیگر است و علاقه آنان نسبت به شیر مادر معمولا همانند قبل است و یا حتی ممكن است بیشتر هم بشود.
د) عموماً شیر مادر به تنهایی 40 درصد انرژی و مواد مغذی مورد نیاز در سال دوم زندگی را تامین می‌كند. به علاوه مزایای متعدد جسمی، عاطفی، روانی و دفاعی برای كودك دارد. باید ترتیبی اتخاذ شود كه دوران شیرخوردن از سینه مادر كامل شود و كودك تا پایان دو سالگی و یا بیشتر از شیر مادر همراه با غذای خانواده استفاده نماید.
چند توصیه مهم به مادران شیرده
قبل از هر بار شیردادن، مادر باید دست‌هایش را با آب و صابون بشوید ولی شستن سینه‌ها در هر بار شیردادن لزومی ندارد. در صورت امكان اگر مادر روزی یك بار استحمام كند كافی است ولی اگر این عمل برایش مقدور نیست روزی یكبار سینه‌هایش را با آب تمیز و سالم بشوید و از هیچ محلول ضد عفونی كننده نظیر صابون یا الكل و... استفاده ننماید زیرا ممكن است منجر به خشكی بیش از حد پوست و نهایتا صدمه به نوك سینه شود به عبارت دیگر قبل و بعد از هر نوبت شیردادن نیازی به شستشوی سینه نیست. در صورت صدمه نوك سینه، مادر میتواند بعد از خاتمه شیر دادن یك یا چند قطره شیر خود را بر روی نوك سینه بمالد و بگذارد در معرض هوا خشك شود. بعضی از مادران هنگام شیردادن (حتی اگر وضعیت شیر دادن آنان هم صحیح باشد) احساس ناراحتی و سوزش در نوك سینه می‌كنند كه معمولا حدود 3 تا 5 روز بعد از زایمان است. این امر طبیعی و به دلیل تغییرات هورمونی بعد از تولد است و كاهش دفعات تغذیه و یا مدت مكیدن نیز اثری در پیشگیری از این حساسیت نوك سینه ندارد. آنچه كه مهم است همان درست گرفتن سینه توسط شیرخوار است.
ممكن است حدود 2 تا 4 روز پس از تولد، سینه‌ها دچار حالت پری، سفتی و حتی گرمی زیاد شود (به شیر آمدن) كه معمولا از روز پنجم به بعد این حالت برطرف می‌شود. اگر مادر از این وضعیت اطلاع نداشته باشد امكان دارد از بین رفتن آن را از روز پنجم به بعد ناشی از كاهش شیر خود تصور نماید كه علاوه بر ایجاد اضطراب و نگرانی، حتی موجب شروع مصرف شیر مصنوعی برای شیرخوار نیز بشود. برای اینكه ترشح شیر، لباس را خیس نكند می‌توان از یك قطعه پارچه تمیز و لطیف غیر پلاستیكی یا پد مخصوص كه در داخل سینه‌بند قرار می‌گیرد استفاده نمود و در صورت خیس شدن مرتبا آن را عوض كرد. این كار ضمن پیشگیری از بروز عفونت‌های قارچی، در صورتی كه نوك سینه هم زخم باشد از بدتر شدن آن جلوگیری می‌كند. دستمال‌های كاغذی به علت چسبندگی و احتمال ایجاد حساسیت، توصیه نمی‌شوند. برای آنكه شیرخوار بتواند به راحتی و به مقدار كافی از شیرمادر تغذیه كند، بهتر است درجه حرارت محیط (از نظر سرما و گرما) مناسب بوده و پوشك او خشك و تمیز باشد. در مواردی كه پوشك شیرخوار خیس است اما احساس ناراحتی نمی‌كند می‌توان بدون تعویض پوشك او را شیر داد سپس پوشك را عوض كرد زیرا دیده شده كه تعویض پوشك در بعضی شیرخواران سبب امتناع آنان از گرفتن سینه و شیرخوردن و حتی كاهش قدرت مكیدن‌شان می‌شود. پیچیدن محكم شیرخوار و یا محیط بسیار سرد یا گرم هم تمایل و اشتهای كودك را برای شیرخوردن كم می‌كند.
