زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر ناهید عزالدین زنجانی؛ متخصص اطفال

وضع كنونی مصرف دارو در دوران شیردهی چگونه است؟

اكثر مادران در مورد  مصرف دارو در حین شیردهی مضطرب و نگران هستند و ممكن است اطلاعات و نظرات متفاوتی را از منابع مختلف از جمله پزشكان، داروسازان، ماماها، همسر، دوستان و همسایه‌ها و یا وسایل ارتباط جمعی در مورد مصرف یا عدم مصرف داروها دریافت نمایند و چه بسا در مواردی بدون آنكه خود مایل به قطع شیردهی باشند در اثر توصیه‌های نادرست اطرافیان، به این عمل اقدام نمایند.

متأسفانه استفاده از دارو در دوران شیردهی بسیار شایع است. در آمریكا سه‌چهارم مادران، طی دوران حاملگی و شیردهی دارو مصرف می‌كنند. تعداد داروهای مصرفی در طول شیردهی به طور متوسط 1/3 قلم بوده است. در 11 درصد شیرمادر خواران ممكن است علائم بسیار خفیف ناشی از مصرف دارو مشاهده شود كه بیشتر در مواردی است كه مادر بیش از یك قلم دارو مصرف كرده باشد.

با راهنمائی درست مادران می‌توان از بسیاری از تصمیم‌های نابجای آنان جلوگیری كرد. به‌عنوان مثال در یك مطالعه در آمریكا مادرانی كه شیر می‌دادند با اینكه به آنان حتی اطمینان داده شده بود كه آنتی‌بیوتیك برایشان ضرر ندارد باز هم 15 درصد درمان را شروع نكردند و 7 درصد دیگر تحت درمان قرار گرفتند ولی تغذیه كودك با شیر خود را قطع كردند.

لذا پزشكی كه برای مادران شیرده نسخه می‌نویسد هرگاه مصرف داروئی را لازم و بدون ضرر بداند باید در مورد لزوم مصرف و بی‌ضرر بودن آن در دوران شیردهی مادر، تأكید نماید.

 چه عواملی می‌توانند بر ایمنی مصرف دارو در دوران شیردهی اثر بگذارند؟

هر داروئی كه مادر در دوران شیردهی مصرف میكند جزیی از آن (حدود یك درصد) وارد شیر می‌شود. مقدار داروئی كه از طریق شیر مادر به شیرخوار می‌رسد تحت تأثیر سه دسته عوامل كلی است:

 عوامل مربوط به مادر

 متابولیسم كلیه و كبد

 مقدار دارو و مدت مصرف آن

 راه مصرف دارو

مقدار و مدت مصرف دارو بسیار اهمیت دارد و مثلاً استفاده از داروهائی كه حتی ممنوعیت مصرف دارند ممكن است با دوز كم و مدت كوتاه مصرف مانند مواد رادیواكتیو، فقط با قطع كوتاه مدت تغذیه با شیر مادر همراه باشند.

جذب و دسترسی از راه دهان (Oral Bioavailibility) نیز نقش بسیار مهمی دارد. به عنوان مثال داروهائی كه از طریق خوراكی قابل جذب نیستند و باید حتماً به مادر تزریق شوند مانند انسولین، آنتی‌بیوتیك‌های آمینوگلیكوزید و سولفات منیزیم گرچه ممكن است در شیرمادر ترشح شوند اما چون در دستگاه گوارش شیرخوار جذب نمی‌شوند لذا اثر كمتری بر شیرخوار می‌گذارند.

عوامل مربوط به شیرخوار

سن شیرخوار: هر چه سن به دوران نوزادی نزدیك‌تر باشد تأثیر داروی دریافت شده بیشتر است.

جذب دارو: داروهایی كه با تغییرات جزئی جذب می‌شوند تأثیر بیشتری بر نوزاد و شیرخوار دارند.

متابولیسم كبد و كلیه: نارسایی یا اختلالات این اعضاء سبب تجمع بیشتر دارو در شیرخوار می‌شود.

حجم مصرفی شیر مادر: هر چه مقدار شیر مصرف شده بیشتر باشد داروی بیشتری هم به شیرخوار می‌‌رسد.

بی‌ضرری دارو برای شیرخوار: داروهایی كه در دوران نوزادی و شیرخواری تجویز مصرف داشته باشند مادر شیردهی هم می‌تواند نماید.

 عوامل مربوط به دارو

میزان حلالیت در آب و چربی، اتصال دارو به پروتئین، اندازه مولكول دارو، از عوامل مربوط به دارو به حساب می‌آیند. مولكول‌های درشت دارو فقط در صورت محلول بودن در چربی وارد شیر می‌شوند. آنها كه به پروتئین می‌چسبند كمتر وارد شیر می‌شوند. شیر در قیاس با پلاسما مختصری اسیدی است، لذا داروهائی كه مختصر قلیایی هستند در شیر بیشتر حضور پیدا می‌كنند.

 چه باید بكنیم كه اثر دارو بر شیرخوار به حداقل برسد؟

در دوران شیردهی با توجه به شرایط مادر، در درجه اول باید تصمیم بگیریم كه آیا درمان و یا استفاده از دارو واقعاً الزامی است؟

آیا نمی‌توان درمان را تا زمان از شیر گرفتن كودك به تعویق انداخت نظیر بعضی از اقدامات تشخیصی و یا جراحی‌های غیرفوری.

آیا در بین درمان‌های مختلف كدام یك كمترین خطر را برای شیرخوار به همراه دارد؟ یا مثلاً كدام شیوه مصرف، كمترین مقدار دارو را وارد خون مادر می‌كند.

آیا مصرف موضعی دارو به جای مصرف عمومی آن امكان‌پذیر است؟ مثلاً در سرماخوردگی برای درمان احتقان بینی می‌‌توان از قطره یا افشانه بینی به جای داروی عمومی استفاده كرد؟

آیا می‌توان زمان مصرف دارو را در مادر به گونه‌ای انتخاب كرد كه كمترین تأثیر را بر شیرخوار داشته باشد؟ چون به طور معمول حداكثر مقدار دارو در سرم خون 1 تا 3 ساعت پس از خوردن دارو ایجاد می‌شود.

آیا مادر می‌تواند پس از شیردادن، دارو را مصرف كند و یا این كه مصرف دارو قبل از طولانی‌ترین زمان خواب كودك باشد؟

آیا دوره درمان آنقدر كوتاه است كه بتوان در صورت ضرورت در این مدت از شیر قبلاً دوشیده شده استفاده كرد و شیر فعلی را دوشید و دور ریخت؟

اگر بتوانیم به این پرسش‌ها پاسخ بدهیم مسلماً دارویی را انتخاب می‌كنیم كه كمترین تأثیر سوء را بر شیرخوار داشته باشد.

 مصرف چه داروهایی ممكن است حجم شیر مادر را كاهش دهد؟

مصرف زیاد ویتامین B6، استفاده مستمر از ضدحساسیت‌ها، داروی لوودوپا (برای درمان فشارخون)، قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن، آپومورفین و بروموكریپتین.

بروموكریپتین اصولاً برای خشك كردن شیر مادر مصرف می‌شود. داروهای خوراكی جلوگیری‌كننده از بارداری حاوی استروژن، تولید شیر را كاهش می‌دهند ولی آنهایی كه فقط حاوی پروژسترون هستند یا بر حجم شیر تأثیر ندارند یا اثر آنها بر شیر مادر بسیار ناچیز است. عوامل دیگری مانند نیكوتین و الكل نیز می‌توانند حجم و چربی شیر را كاهش دهند.

مصرف نوشیدنی‌های حاوی كافئین و كشیدن سیگار چه تأثیری بر شیر مادر می‌گذارد؟

معمولاً دو بار نوشیدن قهوه و یا نوشابه‌های كافئین‌دار در حجم كم در روز مشكلی ایجاد نمی‌كند ولی مصرف زیاد نوشابه‌های كافئین‌‌دار مانند كوكاكولا و یا مقدار قابل توجه چای و به خصوص قهوه ممكن است موجب بی‌قراری و كم‌خوابی شیرخوار شود.

سیگار كشیدن موجب كوتاه شدن دوره شیردهی و كاهش حجم شیر می‌شود. ارتباط آن با دردهای قولنجی شیرخواران، مرگ ناگهانی شیرخوار، عفونت گوش میانی و عفونت‌های تنفسی تحتانی ثابت شده است. مادرانی كه نتوانسته‌اند سیگار را ترك كنند باید سعی كنند در حضور شیرخوار خود سیگار نكشند. همچنین حداقل 5/2 ساعت قبل از شیردادن از مصرف سیگار خودداری نمایند.

مصرف مقدار زیاد الكل می‌تواند هم، مانع رگ كردن پستان شود(مهار رفلكس جهش شیر) و هم حجم شیرمادر را كاهش دهد.

 توصیه‌های لازم در مورد مصرف داروها 

مصرف دارو توسط مادر بلافاصله بعد از اتمام یك وعده شیردادن باشد.

در مورد داروهایی كه یك بار در شبانه‌روز مصرف می‌شوند بهتر است زمان مصرف، قبل از طولانی‌ترین خواب كودك باشد كه معمولاً در شب است.

معدودی از داروها به دلیل سمی بودن و ورود مقدار بیشتری در شیر مادر و آثار بالینی برای شیرخوار نباید در زمان شیردهی مصرف شوند. از مصرف برخی داروها كه حجم شیر را كاهش می‌دهند باید اجتناب نمود.

مصرف تعداد بسیار زیادی از داروها در دوران شیردهی از جمله مسكن‌های ساده مثل استامینوفن، آنتی‌بیوتیك‌ها، داروهای ضددیابت، داروهای پایین‌آورنده فشار خون، داروهایی كه برای درمان كم‌كاری یا پركاری تیروئید مصرف می‌شوند و... چنانچه با دوز صحیح مصرف شوند ضرری برای شیرخوار نخواهند داشت.

اكثر داروهایی كه برای درمان افسردگی مادر تجویز می‌شوند بی‌ضرر بوده و حتی تعداد كمی از آنها به ترشح شیر مادر كمك می‌كنند.

مصرف تعداد معدودی از داروها با شیردهی مغایرت دارد و در صورت ضرورت استفاده از آنها، شیردهی باید قطع شود از جمله: داروهای ضدسرطان و داروهای محرك و مخدر مانند هروئین تزریقی، تركیبات آمفتامین مثل شیشه و كراك و مواد رادیواكتیو كه برای تشخیص بیماری‌ها به كار می‌رود و باید شیردهی موقتاً قطع شود (از چند ساعت تا چند روز) و بعد مجدداً شیردادن شروع شود.

برخی داروها مانع شیردهی نیستند اما چون در برخی شیرخواران اثرات جانبی آن‌ها گزارش شده، باید در دوران شیردهی، بااحتیاط تجویز شوند.