این روزها بر سر هر كوی و برزن، ماهیانی كوچك در تنگ‌های شیشه‌ای كه مینی‌آكواریوم یا تراریوم مینیاتوری می‌خوانندش خرید و فروش می‌شود. همه‌گیرشدن فروش تراریوم‌های مینیاتوری به مترو، ایستگاه‌های اتوبوس، گلفروشی‌ها و دستفروش‌های كنار گذر هم رسیده و وارد هر خانه و دفتر كاری كه می‌شوید، یك تنگ شیشه‌ای كوچك با چوب پنبه‌ای بر دهانه‌اش می‌بینید كه یك یا چند ماهی زنده كوچك درون آن وحشتزده شنا می‌كنند.
بعید نیست شما هم مثل خیلی‌ها اسیر جاذبه‌ای شده باشید كه فروشندگان با به‌كارگیری تركیب جعلی «آكواریوم مینیاتوری» این روزها برای فروش ماهی زبراهای كوچك در تراریوم به‌كار برده و آن را به شما فروخته‌اند. تعجبی ندارد اگر نمی‌دانستید این شیشه‌ها برای ماهی آزاردهنده است و شاید الان از فروشنده‌ای كه ماهی را به شما فروخته عصبانی باشید. اگر فکر میکنید تراریوم ابتكار جدیدی برای نگهداری موجودات زنده در آپارتمان است و همین چیزی است كه به‌تازگی اسباب معیشت برخی دستفروشان شده، باید بگویم ماجرا کمی ترسناک تر و جدی‌تر از چیزی است که این روزها مد شده است...
تراریوم (Terrarium) به یك ظرف شیشه‌ای حاوی خاك و گیاه اطلاق می‌شود كه درِ ورودی آن را معمولا بسته نگه می‌دارند. البته درِ تراریوم همیشه بسته نیست و گاهی آن را باز و با دهانه عریض در نظر می‌گیرند كه امكان دسترسی به گیاهان داخل آن میسر باشد و از طرفی هوا نیز وارد تراریوم شود. تراریوم‌ها اغلب جنبه تزئینی دارند و از آنها به عنوان دكور در منازل مسكونی یا محیط‌های كاری استفاده می‌شود.
یك تراریوم دربسته، محیطی منحصربه‌فرد را برای رشد گیاهان فراهم می‌كند و از آنجایی كه دیواره‌های آن هم شفاف هستند نور و حرارت كافی به گیاه می‌رسد و امكان رشد به آن می‌دهد. در تراریوم‌های دربسته، آب تبخیر می‌شود و وقتی متراكم شد به صورت قطرات آب مجدد بر دیواره‌های شیشه‌ای می‌نشیند و سپس به خاك سرازیر شده و آب مورد نیاز گیاه را تامین می‌كند. بنابراین تراریوم‌ها در مقیاس کوچک، چرخه گردش آب را نمودار می‌کنند.
همان‌طور كه در این تعریف خواندید، تراریوم یك ظرف شیشه‌ای حاوی خاك و گیاه است كه در آن هیچ جانور زنده‌ای نظیر ماهی زیست نمی‌كند. قرار دادن ماهی در تراریوم كار اشتباهی است و نوعی حیوان‌آزاری تلقی می‌شود. در ضمن یك تراریوم به هیچ‌وجه نمی‌تواند منابع غذایی و امنیت لازم برای بقای یك ماهی را تامین كند. ماهیانی كه در تراریوم هستند، نباید هیچ‌گاه در محیط‌های طبیعی رهاسازی شوند، زیرا این قابلیت را دارند كه به عنوان گونه مهاجم بعدها در طبیعت دردسرهایی ایجاد كنند.
تاریخچه تراریوم‌ها
نخستین تراریوم را گیاه شناسی به نام ناتانیل باگ‌شو وارد (Nathaniel Bagshaw Ward) از كشور انگلستان در سال 1221 هجری شمسی/ ۱۸۴۲ میلادی ساخت. این گیاه‌شناس كه علاقه زیادی به مطالعه رفتار حشرات داشت، به صورت كاملا اتفاقی یكی از بطری‌هایش را مدت‌ها به حال خود رها كرد. در داخل این بطری یك هاگ سرخس بود كه جوانه زد، رشد كرد و به گیاهی كامل تبدیل شد. این نخستین تراریوم تاریخ بود.
اما علاقه به تراریوم‌ها از همین زمان آغاز شد و در دوره موسوم به دوره ویكتوریایی بین انگلیسی‌ها به‌شدت شایع شد. در آن زمان نام تراریوم شناخته نشده بود بلكه ظرف‌های شیشه‌ای دربسته مذكور را در انگلستان آن دوره، بطری‌های واردیان (Wardian Case) می‌خواندند. نام واردیان هم از نام خانوادگی ناتانیل باگ‌شو گرفته شده بود. روایت‌ها حاكی از آن است كه این گیاه‌شناس در آن زمان از بطری‌های شیشه‌ای برای صادرات گیاهان بومی بریتانیا به سیدنی استرالیا استفاده می‌كرد.
بطری‌های واردیان پس از ماه‌ها مسافرت، در بهترین شرایط ممكن از رشد و نمو یك گیاه به خاك سیدنی می‌رسیدند. جالب است گیاهان بومی استرالیا هم با همین روش به انگلستان صادر می‌شد و خود ناتانیل باگ‌شو وارد هم گیاهان دلخواهش را به همین صورت در بهترین شرایط ممكن دریافت می‌كرد. تجربه موفق ناتانیل باگ‌شو وارد نشان داد می‌توان گیاه را در یك بطری شیشه‌ای دربسته بدون هیچ‌گونه تهویه‌ای نگهداری كرد و در آخر هم آن را در شكوفایی كامل تحویل گرفت.
بطری‌های واردیان تجارت گونه‌های گیاهی را در سرتاسر دنیا تسهیل كرد و به این ترتیب مصرف‌كنندگان می‌توانستند میوه‌هایی مانند موز و گیاهانی را كه از یك كشور دیگر وارد می‌شدند، در اختیار داشته باشند. قهوه، شكر و كائوچو هم جزو غلات باارزشی بودند كه با استفاده از این روش به شكلی تقریبا مدرن‌تر صادر می‌شدند. جالب است بدانید نه‌تنها همین بطری‌های واردیان بودند كه چای معطر را از چین به انگلستان آوردند بلكه ۱۳ هزار گیاه از همین طریق از شانگهای به ایالت آسام (Assam) هندوستان وارد شد. بنابراین بطری‌های واردیان یا همان تراریوم‌های امروزی در عصر صنعتی، كشفی خارق‌العاده محسوب می‌شدندكه تجارت غذا و گیاهان را رونق بخشیدند.
انواع مختلف تراریوم‌ها
تراریوم‌ها را می‌توان به انواع مختلفی طبقه‌بندی كرد اما اصولا دو نوع تراریوم دربسته و تراریوم‌های درباز وجود دارد. تراریوم‌های دربسته، ظروف شیشه‌ای درداری است كه گیاهان را كاملا در یك فضای محبوس قرار می‌دهد. در این شرایط آب موجود در تراریوم در درجه‌حرارت‌های بالاتر به آرامی بخار و در خود تراریوم مجدد به مایع تبدیل می‌شود. از آنجا كه چرخه آب در یك تراریوم به آرامی در جریان است در نتیجه گیاهان موجود در یك تراریوم نه با خشكی مواجه و نه این‌كه به سرعت سایر گیاهان پژمرده می‌شود.
تراریوم‌های دربسته به نوعی جزو سامانه‌های خودكفا هستند و به دلیل این‌كه نور هم می‌تواند به راحتی از طریق دیواره شیشه‌ای نفوذ كند لذا برای فتوسنتز گیاهان هم مشكلی ایجاد نخواهد شد. محیط تراریوم‌های بسته برای گیاهانی مانند فیتونیا كه به رطوبت علاقه‌مند هستند، بسیار مناسب است.
از سوی دیگر سرخس‌ها، پیچك‌ها و خزه‌ها نیز به‌خوبی در تراریوم‌های در بسته رشد و نمو می‌كنند. می‌توان گفت به دلیل چرخه آرام آب در این نوع از تراریوم‌ها، بهترین و ایده‌آل‌ترین انتخاب برای افراد كم‌حوصله و فراموشكار است؛ زیرا این نوع از تراریوم‌ها به مراقبت خیلی كمی نیاز دارند. گیاهانی كه در چنین تراریوم‌هایی نگهداری می‌شوند، هر دو هفته یك بار یا حتی گاهی هر ماه یك بار به آب نیاز دارند. ضمن این‌كه درِ این نوع از تراریوم‌ها باید هر ماه یك بار به مدت ده تا ۲۰ دقیقه برداشته شود تا هوا برای همین مدت زمان محدود در ظرف جریان پیدا كند.
در مقابل این نوع از تراریوم‌ها، تراریوم‌های درباز قرار دارند كه نیازی به درپوش ندارند. این نوع از تراریوم‌ها برای گیاهانی مناسب‌ترند كه خشكی‌دوست باشند و نیازی به محیط‌های مرطوب نداشته باشند. این‌گونه برخلاف تراریوم‌های دربسته در خودشان چرخه آب ندارند، زیرا درِ تراریوم باز است.
آبدهی تراریوم‌های درباز باید به‌طور متناوب انجام شود، بنابراین هر زمان به تراریوم در باز خود نگاه كردید و خاك آن خشك بود، باید حتما به گیاهان آن آب بدهید. معمولا تراریوم‌های در باز هر هفته باید آبیاری شوند. گیاهان آبدار (Succulent plants) و كاكتوس‌ها از جمله بهترین گیاهانی هستند كه می‌توانید در این نوع تراریوم‌ها بكارید، زیرا آنها به مراقبت چندانی نیاز ندارند.
یكی از نكاتی كه در نگهداری تراریوم باید دقت كنید، این است كه مدام جای آن را تغییر ندهید، اگر گیاهان تراریوم شما در نقطه‌ای از منزل خوب رشد می‌كنند، بهتر است كه آنها را به حال خودشان بگذارید.
چه گیاهانی در تراریوم‌ها بهتر رشد می‌كنند؟
سرخس‌ها، بنفشه‌های آفریقایی، گونه‌های مختلف فیتونیا (Fittonia) و گیاهان برگ بیدی (Spiderwort) از جمله گونه‌های گیاهی هستند كه در ایران هم می‌توان آنها را پیدا كرد. این گیاهان تزئینی اغلب در تراریوم‌ها كاشته می‌شوند و شكوفایی خوبی هم دارند. معمولا دارندگان تراریوم‌ها، اشتباهات رایجی مرتكب می‌شوند كه باعث می‌شود گیاهان آنها آن‌طور كه باید در تراریوم خوب شكوفا نشود.
نور یك تراریوم نه باید خیلی زیاد و نه خیلی كم باشد. میزان آبدهی به تراریوم هم باید متناسب باشد. زیرا اگر شما بیش از اندازه به گیاهان تراریوم آب دهید، پس از مدتی خشك می‌شوند. اگر شیشه تراریوم تمیز نباشد و گیاهان را به حال خود در تراریوم رها كنید، حتما پس از مدتی از بین می‌روند. تراریوم را هیچ‌گاه نزدیك به شوفاژ یا منبع سرما و گرما قرار ندهید. استفاده بیش از اندازه كود برای تراریوم‌ها مضر است. گلدان‌های بن‌سایی را می‌توان در تراریوم نگهداری كرد، اما این كار معمولا درست نیست.
اهمیت تراریوم‌ها در آموزش كودكان
شما با نگهداری تراریوم می‌توانید چرخه حیات گیاهان، برهمكنش بین سیستم‌ها و لزوم حفاظت از كره زمین را به فرزندان خود یادآور شوید. كودكان با مشاهده یك تراریوم، درك بهتری از سیستم‌های برهمكنش طبیعی و كره زمین خواهند داشت و متوجه می‌شوند چرا تعادل در سیستم‌ها باید حفظ شود. شما با داشتن یك تراریوم می‌توانید مفاهیم ساده محیط‌زیستی مانند اكوسیستم و زیستگاه را به آسانی به فرزندان‌تان آموزش دهید.
منبع:جام جم
