در ايران باستان آب پيامآور روشنايي و پاكي به شمار ميرفت و از ارزش زيادي برخوردار بود. آب در نزد ايرانيان نه تنها براي رفع نيازها مورد استفاده قرار ميگرفته، بلكه از لحاظ معنوي و روحي نيز تاثير بسياري داشتهاست. آب با قابليتهاي مختلف خود مانند حيات، تازگي، درخشندگي، پاكيزگي، رونق و رواج روشنايي، سكون و آرامش و تحرك، احساسهاي متفاوت در روح و روان انسان گذارده است. به همين دليل همواره در مكانهايي كه ساخته دست بشر هستند، به صورتهاي مختلف براي خود جا باز كرده است. اين مساله در رابطه با مكانهايي مانند پارك و باغ بيشتر چشمگير است. همچنين در آرامستان نيز از اهميت زيادي برخوردارد ميباشد زيرا عنصر آب علاوه بر زيبايي يكي از موارد تكميلي فضاي سبز براي پاكيزگي محل قبور و آبياري درختان و گلها و سرويسهاي بهداشتي، ضروري و پراهميت است.
آب و روانشناسي: انسان مجموعهاي است پيچيده از روح و ذهن و جسم، همانگونه كه جسم آدمي به غذا نيازمند است، ذهن و روح او نيز طالب عناصري است كه به او آرامش ببخشد. در جامعه شهري كه ساختمانهاي بلند و خيابانها و زندگي ماشيني همه جا را احاطه كرده است، جلوههاي زيبايي و هنر، بهترين پناه براي روح خسته و آرامشطلب آدمي است.امروزه در شهرها شاهد عناصري با بافت سخت مثل بتن و ... به جاي عناصر طبيعي (پوشش گياهي) هستيم. لذا بايد با بهكارگيري عناصري كه بافت نرم دارند، گوشه عزلت و زيبايي فراهم كرد تا به روان انسان آرامش بخشد.حركت و موسيقي آب، در جلوهگري بيشتر فضاي سبز نقشي در خور توجه دارد. ميتوان آب را به صورت جويبار و چشمه براي نقاط آرام و بيسر و صدا و به صورت آبشار و فوارههاي بزرگ براي نقاط پرازدحام و شلوغ طراحي كرد.
آب و تاثير آن در كاهش درجه حرارت و افزايش رطوبت: آب در آرامستانها به هر يك از صور مختلف، خود به نحوي در متعادل كردن درجه حرارت هوا، تامين رطوبت نسبي براي گياهان و ايجاد طراوت، موثر است. مجموعه اين عوامل از يكنواختي و خشكي محيط ميكاهد.
آب و انعكاس:« سطح آب ساكن، با انعكاس نور مانند آينه عمل ميكند و پديده هاي اطراف خود را با چرخش 180 درجه نمايش ميدهد، همچنين انعكاس پوشش گياهي در آب و تابش نور خورشيد روي گياهان آبزي موجود روي آب، تصوير زيبايي براي بيننده به وجود ميآورد. آب در حال حركت نيز منعكسكننده امواج نور در فضاست؛ مانند نوري كه از يك جويبار روان روي برگ درختان منعكس ميشود.
طراحي آب نما در آرامستان:
حوضچهها يا حوضهاي كمعمق كه اغلب در آنها فوارههاي متعدد و چراغهاي رنگين تعبيه ميشود به آبنما معروف هستند. عمق آنها تا 60 سانتيمتر است و برحسب شكل و فرم طراحي شده، با مصالح ساختماني مختلف ساخته ميشوند. گاهي در كناره آنها از لكههاي گلكاري يا جعبههاي گل استفاده ميكنند. ميتوان در داخل يا كنار آلاچيقها آب نماهاي كوچكي احداث كرد.
جذابيت آب از ديگر عناصر موجود در آرامستان بيشتر است. آبنما عنصري است كه اگر در آرامستانها خوب و كامل طراحي شود. تركيب مناسبي ايجاد مينمايد و اگر به طور صحيح مورد استفاده قرار نگيرد. باعث ضايع شدن شيوه طراحي خواهد شد. براي احتراز از بروز چنين مشكلاتي بايد با احتياط عمل كرد. آبنماها را ميتوان به دو صورت منظم يا غيرمنظم طراحي كرد.
منظم (Formal): منظور از طراحي منظم، دادن شكل كاملا هندسي به آبنماها و آبراهههاست. اين نوع آبنماها وقتي در يك چشمانداز كه به شيوه منظم طراحي شده است، قرار گيرند، بهترين نماي خود را نشان ميدهند. اشكال به حالت قرينه و كلاسيك به كار ميروند. چشمهها و مجسمهها شكل مشخصي دارند و مواد به كار رفته، سنگ و بتنهاي صاف و منظم است. البته از فايبرگلاس هم در اندازههاي دلخواه و به فرم منظم ميتوان استفاده كرد. آبنماهاي منظم وقتي كه داراي لبه برجسته باشند، جذابيت بيشتري دارند. چرا كه نشستن روي لبه برجسته استخر جالب است و از طرفي براي كودكان امنيت دارد.
غيرمنظم (Informal): آبنماهاي غيرمنظم ميتواند از اجسام قالبريزي شده و ظروف با اشكال غيرهندسي و خيالي و يا سنتي ساخته يا به فرم آزاد با پيروي از آبگيرهاي طبيعي طراحي شود. در اين صورت آبنماها داراي گوشههاي راست و ديوارهاي عمودي و حاشيههاي منظم و دستساز نيستند. يا دست كم در ظاهر اين طور به نظر ميآيند. براي ساخت آنها، بيشتر از سنگ و خاك و گياهان بومي استفاده ميشود. براي ايجاد آبنماهاي طبيعي بايد فضاي كافي وجود داشته باشد. پس از مشخص شدن سبك طراحي آرامستان، مساحت و فرم استفاده از آب (جاري يا ساكن) تعيين ميشود. وسعت كل آب بستگي به مساحت آرامستان و شرايط اقليمي منطقه دارد.
چشمه: با استفاده از خصوصيات طبيعي، چشمههايي را در آرامستانها طراحي ميكنند. ايجاد چشمههاي كوچك به طور مصنوعي به نحوي به لطافت و زيبايي فضاي آرامستان ميافزايد. در صورت امكان، مسير و حركت آب را به صورت كانالهاي زيرزميني درميآورند تا از يك نقطه به صورت مظهر ظاهر شود. حوضچه كوچكي نيز در كنار مظهر ايجاد ميكنند تا حالت طبيعي به چشمه بدهند. چشمهها را بايد با توجه به انواع طبيعي آن، با جريان تند يا ملايم، با در نظر گرفتن وضع توپوگرافي زمين با سرعت كم يا زياد آب طراحي كرد.
بركهها يا باغچههاي آبي:
احداث بركه بر تلطيف هواي آرامستان و زيبايي آن بسيار موثر است. بركه به اشكال منظم و غيرمنظم با اعماق مختلف در نزديكي منطقه جنگلكاري، در وسط آرامستان يا در كنار سطوح گلكاري وسيع ساخته ميشود. براي اين منظور در قطعه موردنظر خاكبرداريهايي با اعماق مختلف و اشكال نزديك به حالت طبيعي انجام ميدهند. براي تامين آب بركه از كانالهايي آب را به آن وارد ميكنند كه اين كانالها ميتوانند جنبه تزييني داشته باشند و به صورت آبشار و جويبار طراحي شوند. در بركهها ضمن اينكه آب راكد است متحرك هم هست تا گياهان از موهبت طبيعي ساخته شده به دست بشر برخوردار شوند. گياهاني كه در داخل يا نزديك بركه كاشته ميشوند بايد با خطوط و گلهاي تزييني منطقه هماهنگي داشته باشند. گياهان آبزي، با اشكال متنوع و رنگ سبز برگهاي خود، مناظر زندهاي به باغچههاي آبي داده و به آن حالت طبيعي ميدهند. مهمترين خاصيتي كه گياهان آبزي در باغچههاي آبي دارند، توليد اكسيژن و افزايش رطوبت هواست كه در خنك كردن هواي منطقه نقش مهمي دارد. گياهاني نظير آلاله آبي و نيلوفر آبي با برگهاي خود سطح آب را ميپوشانند و ايجاد سايه ميكنند كه به خودي خود باعث ميشود آب در فصل تابستان زود گرم نشود.
آبشار و جويبار: آبشارها و جويبارهاي طبيعي هميشه براي مردم جذابيت خاصي داشتهاند. امروز طراحان توانستهاند با الهام از زيباييهاي طبيعي و از جمله آبشارها و جويبارها، در آرامستانها گوشههايي از طبيعت را تا حد امكان بيافرينند. ارزش وجودي آنها به جنبههاي زيباييشناسي آنها محدود نميشود، بلكه در تلطيف هوا و مطبوع ساختن فضا موثرند. جويبار را ميتوان طوري طراحي كرد كه دو عمل آبياري و حركت آب همزمان انجام شود.
فوارهها: فواره تنها نمايشي از زيبايي آب نيست، بلكه در روزهاي خشك و گرم تابستان، رطوبت هوا را افزايش ميدهد و فضاي دلپذيري فراهم ميسازد. خلاف تصور همگان، فوارهها الزاما مصرفكننده آب نيستند. ميتوان به وسيله يك پمپ شناور، آب استخر يا حوضچه را به گردش درآورد. فوارهها به سه گروه اصلي تقسيم ميشوند:
1ـ فوارههای پرتابی (Spray)
2ـ فوارههای ریزشی (Spill)
3ـ فوارههای جهنده (Splash)
در مناطقي كه در معرض وزش باد قرار دارند، استفاده از فوارههاي كوتاه و نيرومند مناسبتر است. ارتفاع فوارهها نبايد بيش از فاصله منبع فواره تا لبه استخر باشد. بر پايه يك قانون تجربي، قطر استخر يا حوضچه آب، بايد دست كم دو برابر ارتفاع آب فواره باشد. اگر سر فوارهها پايينتر از سطح آب تعبيه شود، زيبايي بيشتري دارد. مگر اينكه از اشكال و مجسمههاي خاصي براي ايجاد فواره استفاده شود.
براي نمايش فوارهها در شب از چراغهايي در زير محل ريزش آب استفاده ميكنند كه بايستي با اصول نورپردازي در آب مطابقت داشته باشد. تابش نور از پايين به بالا و تنظيم ميزان آن، باعث انعكاس حركات آب در محوطه اطراف و روي شاخ و برگ گياهان ميشود و زيبايي خاصي به محيط ميبخشد. در صورت وجود گياهان آبزي يا ماهي در استخر، بايد در نصب فوارهها دقت شود. براي نيلوفرهاي آبي تلاطم سنگين آب مضر خواهد بود. اما اكسيژن فراوان حاصل از آب فوارههاي بلند براي ماهيها مفيد و مطلوب است.
طراحي آب آشاميدني: با استفاده از تفكر صحيح و طراحي هنرمندانه براي تامين آب آشاميدني در آرامستان ميتوان اين مكان را به نحوي ساخت كه با جاري شدن آب علاوه بر نقش اصلي خود(محلي براي آشاميدن) بتواند يكي ديگر از مزاياي استفاده از آب در طراحي كه بهره گيري از صداي روح نواز جاري شدن آن و تداعي جويبار و آبشار طبيعي است برآورده سازد. بديهي است كه از صداي ملايم و روح نواز جريان آب ميتوان در آرامستان بعنوان عاملي در جهت تعديل صداهاي ناخوشايند استفاده نمود.