زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مقدمه:
امروزه با افزايش روزافزون ساخت و سازهاي شهري و نياز شهروندان به فضاي سبز، چنين فضاهايي به طور چشمگيري رو به افزايش است و كمتر اتفاق مي‌افتد كه با احداث خيابان، بلوار، ميادين و ساير ساخت و سازها، محوطه‌هايي براي كاشت پوشش گياهي منظور نشود. به عبارت ديگر، شكل‌گيري معماري و شهرسازي در گرو زيباسازي محوطه‌هاي فضاي سبز درون شهري است. بديهي است اولين گام در منظرسازي شهري، توجه به وضعيت پوشش گياهي نقاط فوق‌الذكر مي‌باشد كه بعضاً همزمان با اتمام عمليات جدول‌كشي و بسترسازي محوطه‌هاي فضاي سبز انجام مي‌گيرد. آنچه در زيباسازي محوطه‌هاي شهري، به ويژه مسيرهاي اطراف خيابان‌ها و رفيوژ مياني بلوارها مطرح مي‌باشد، استفاده از گياهان مقاوم به آلودگي‌هاي زيست محيطي و پرتحمل در برابر استرس‌هاي محيطي (گرما و كم آبي) است به راحتي بتوان فضاي سبز شهري را ساماندهي كرد.
گونه‌شناسي گياهي فضاهاي سبز شهري
 پوشش گياهي يك منطقه از انواع  گونه‌هاي گياهي موجود در آن تشكيل مي‌شود. مشاهدات و تحقيقات لازم درباره نوع‌بندي، موقعيت‌هاي مختلف زيستي و تقسيمات جغرافيايي گياهي تنها متوجه تك‌تك گياهان نيست، بلكه بايد واحدهاي سيستماتيك گياهي را به طور كلي مدنظر قرار داد. به اين ترتيب، تمام گياهان مشابه را كه در اين زمينه به يكديگر نزديكند، در يك واحد خلاصه مي‌كنند كه به آن « تاكسون » مي‌گويند. يك تاكسون كه واحدي از رده‌بندي گياه‌شناسي است، مي‌تواند يك گونه، زيرگونه، جهش يا حتي يك تيره را شامل شود. محدود بودن دائمي تعداد بي‌شماري از تاكسون‌ها نشان‌گر محدوديت قدرت گسترش هر گياه است. اين زماني امكانپذير است كه امكانات مساعد اقليمي‌_ اكولوژيكي در زيستگاه‌ها موجود باشد تا بذرها، جوانه‌ها و نهال‌ها به راحتي بتوانند رشد و نمو كنند. تنوع محيط جغرافيايي ايران و وضعيت آب و هوايي گوناگون در مناطق مختلف كشور، سبب رويش جامعه گياهي و رويشي متنوعي شده است.
بر پايه برخي مطالعات، گونه‌هاي جوامع گياهي بيش از 8000 نوع برآورد شده‌اند. براي انتخاب گونه نبايد عجولانه تصميم گرفت. بررسي قاعده كاشت، بازديد از پارك‌ها، باغ‌ها و آشنايي كلي با گونه‌ها، مواردي هستند كه براي تصميم‌گيري در انتخاب گونه مفيدند.
در زمينه دسته‌بندي گياهان، درختان به عنوان عناصري از فضاي سبز، داراي ويژگي‌هايي هستند كه بر پايه آنها به آساني طبقه‌بندي مي‌شوند. در اين طبقه‌بندي چهار معيار اندازه، تراكم، شكل و برگ را بايد در نظر گرفت. در دسته‌بندي دوم، بوته‌ها و گياهان پوششي قرار دارند. اين گياهان كوتاه قد هستند و رشد سريعي دارند؛ مانند گل‌ها، گياهان، خزنده بالا رونده، پرچين‌ها و چمن‌ها. گونه‌هاي مختلف گياهان از راه‌هاي متفاوتي مي‌توانند در برابر فضاي سبز خود ايفاي نقش كنند. در اين زمينه گونه‌هاي مناسب براي آلودگي‌ هوا، آلودگي صوتي و... را مي‌توان نام برد.
 معيارهاي برنامه‌ريزي فضاهاي سبز شهري
 پيش از هر نوع برنامه‌ريزي براي گسترش سبز شهري، بايد معيارهاي محيطي و مكاني و استانداردهاي آن معين شود. ضوابط و مقررات مربوط به كاربري فضاهاي سبز شهري به دو دسته عام و خاص تقسيم مي‌شوند. «ضوابط عام ضوابطي هستند كه به شكل قانون و آيين‌نامه در همه شهرهاي كشور لازم‌الاجرا مي‌باشند؛ مثل قانون شهرداري‌ها، لايحه‌ قانوني حفظ و گسترش فضاي سبز در شهرها، مصوبات شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران. و اما «ضوابط خاص» شامل ضوابط و مقرراتي است كه همراه با تمامي اسناد طرح‌هاي جامع و هدايتگر به تصويب مراجع ذيربط رسيده و به شهرداري ابلاغ مي‌شود. مصوبات شوراهاي اسلامي شهرها نيز در اين باره جزء ضوابط و مقررات خاص به شمار مي‌آيند.
كاربرد گياهان در آرامستان
گياهان نقش بسيار مهمي در طراحي آرامستان دارند كه مهم‌ترين آنها عبارتند از:
1- گياهان پرچيني
2- گياهان معطر
3- گياهان زينتي
4- گياهان با برگ زينتي
5- درختان هميشه سبز
6- درختان سايه‌انداز
7- گياهان علفي و اشكوب زيرين.
گياهان پرچيني:
پرچين‌ها يكي از عناصر اصلي فضاي سبز در طراحي مناظر هستند و با توجه به ضرورت‌هاي زيست محيطي و اجتماعي و نقشي كه در چشم‌اندازها ايفا مي‌كنند، براساس اهداف كشت و در ابعاد مختلف به منظور جداسازي و تحديد حريم و طراحي منظر و ايجاد عمق چشم‌انداز، حركت‌هاي خط و محور، كنترل‌هاي ترافيكي و جنبه‌هاي بازي كودكان تقسيم‌بندي مي‌شوند. آنچه اهداف مذكور را تامين مي‌كند، در ابعاد مديريتي منوط به رعايت سازگاري اقليمي در گزينش گونه گياهي و رعايت مسائل فني، دقيق و مستمر تيمارهاي نگهداري آنهاست.
پرچين‌ها مي‌توانند از انواع گياهان زير باشند:
زرشك، شمشاد، به ژاپني، ترون، شيرخشت، پيچ امين الدوله، پيراكانتا و رزماري. تفاوت انواع پرچين‌ها در بافت و تراكم آنهاست.
پرچين‌ها در يك تقسيم‌بندي كلي به دو نوع هميشه سبز و خزاندار دسته‌بندي مي‌شوند.
علاوه بر زيبايي، استفاده‌هاي پرچين عبارت است از:
1- محافظت از يك محدوده
2- ايجاد محيط خصوصي
3- جدا كردن بخش‌هاي مختلف با ايجاد يك محيط بسته
4- مشخص كردن مرزها
5- ايجاد پس زمينه براي گل‌ها و گياهان كاشته‌شده در حاشيه‌ها
6- مانع فيزيكي
7- مانع بصري
8- مانع صوتي
9- بادشكن
نوع گياه انتخابي بستگي به سبك طراحي ،آب وهوا ،خاك، مكان و هدف مورد نظر دارد. درميان گونه‌هاي مختلف گياهي گياهان زيادي وجود دارد كه به دليل رشد انبوه و داشتن خاصيت شكل‌پذيري به وسيله هرس، براي ايجاد پرچين مناسب است.
با تركيب چند گونه گياهي مي‌توان پرچين‌هايي متنوع از نظر شكل، اندازه و رنگ براي مقاصد مختلف پديد آورد.
گياهان سازنده پرچين را مي‌توان هرس كرده به شكل منظم درآورد يا به صورت هرس نشده و طبيعي باقي گذاشت و از حالت طبيعي رشد و زيبايي گل و ميوه‌هاي آنها استفاده كرد.
پرچين‌ها ممكن است هميشه‌سبز يا خزان‌كننده، كوتاه، متوسط يا پابلند، گلدار يا بدون گل باشند. دليل اهميت سبزه‌ها اين است كه در تمام فصول حتي زمستان برگ دارند. سوزني برگ‌ها نيز در اين گروه قرار مي‌گيرند. خزان‌كننده‌ها شامل درختان و درختچه‌هايي هستند كه در فصل زمستان برگ‌هاي خود را از دست مي‌دهند. اين گياهان در صورت رعايت فاصله كاشت و هرس صحيح، به صورت انبوه در مي‌آيند و براي ايجاد پرچين مناسبند. اين گروه در طول سال با تغيير رنگ برگ‌ها جلوه‌هاي خاصي به پرچين مي‌بخشند. رنگ برگ‌هاي بعضي گياهان خزان‌كننده، مانند راش، در پاييز تغيير مي‌كند؛ اما برگ‌ها در طول زمستان نيز روي گياه باقي مي‌مانند. تعدادي از خزان‌كننده‌ها، مانند گل‌آويز، به عنوان پرچين فصلي به كار مي‌روند كه در نواحي سردسير در فصل زمستان اندام هوايي آنها از بين مي‌رود، ولي در بهار و تابستان گل‌هاي فراواني مي‌دهند. پرچين‌هاي گلدار را كه با كاشت درختچه‌هاي گلدار و هرس سبك آنها ايجاد مي‌شوند، مي‌توان در آرامستان به كار برد. در صورت هرس زياد و بي‌موقع براي ايجاد فرم‌هاي هندسي منظم، اين درختچه‌ها گل نمي‌دهند.
كاربرد و موارد استفاده از پرچين در آرامستان:
1- به منظور ايجاد مانع فيزيكي
براي حفظ قسمتي از فضاي سبز و جلوگيري از ورود عموم به داخل آن، از گياهاني مانند زرشك و تمشك استفاده مي‌شود كه به علت داشتن خارهاي زياد، مانع فيزيكي غير قابل عبوري است.
2- ايجاد موانع بصري
براي پوشاندن مناظر نازيبا بسيار حائز اهميت است. براي اين منظور از پرچين‌هاي متوسط تا بلند استفاده مي‌گردد.
3- مانع صوتي
براي جلوگيري از ورود سر و صدا به درون محيط‌هاي اداري  يا مسكوني، با كاشت دو رديف درخت دور محدوده آرامستان و دو رديف درختچه پرچيني با ارتفاع متوسط در دو طرف رديف درختان، مي‌توان ديوار سبز متناسبي به وجود آورد تا علاوه بر زيبايي، با جذب صداهاي نامطلوب محيط آرامي ايجاد كند.
4-براي ايجاد بادشكن در مناطق بادخيز
به منظور كاهش جريان هواي ورودي به يك محدوده و در نتيجه حمايت ساير گياهان ان منطقه از گزند بادهاي شديد (در مسافتي حدود 5 برابر ارتفاع بادشكن، بالاترين درجه كاهش شدت باد به دست مي‌آيد)، پرچين‌هاي بلند مناسب است.
5- در كنار وسايل بازي كودكان
مي توان با گياه پرچيني هميشه سبز و بدون خار مانند برگ نو، شمشاد و يا انواعي از سوزني برگ، محيطي جهت بازي كودكان ايجاد كرد كه اين پرچين علاوه بر انتشار اكسيژن در محيط، وسيله‌اي طبيعي و بي‌خطر براي تفريح كودكان خواهد بود.
6- ايجاد محيطي فرح بخش با كاشت گياهان خوشبو
با كاشت گياهان پرچيني معطر مانند اسطوخدوس و سنتولينا مي‌توان محيطي فرح‌بخش ايجاد كرد.
گياهان معطر:
يكي از موارد كاربرد گياهان در طراحي، بهره‌گيري از رايحه گل‌ها و يا شاخ و برگ گياهان معطر است كه اهميت ويژه‌اي دارد؛ زيرا تنها انسان‌هاي داراي سلامت كامل جسماني نيستند كه حق استفاده از فضاي سبز را دارند. افراد سالم مي‌توانند از تمامي عناصر موجود در فضاي سبز مثل مناظر زيبا، صداي آب، پرندگان و حركت باد بين شاخ و برگ درختان و عطر دل‌انگيز گياهان معطر لذت ببرند؛ ولي انساني كه از نعمت بينايي محروم است تنها از طريق شنيدن آواي خوش پرندگان، صداي آب و ... وبوييدن عطر دلپذير گياهان از طبيعت لذت خواهد برد. به علاوه، اين عوامل براي انسان‌هاي سالم نيز مكمل تأثيرات حاصل از حس بينايي خواهد بود. بنابراين تقويت اين دو عامل در طراحي آرامستان ضروري به نظر مي‌رسد. گياهان معطر، گياهاني هستند كه برگ‌ها، شاخه‌ها، گل يا ميوه آنها داراي اسانس‌هاي معطر است.
كاربرد گياهان معطر
1- كاشت گياهان معطر در محل تردد عابران پياده توصيه مي‌شود؛ زيرا عطر دل انگيز آنها در انسانها ايجاد آرامش همراه با شادي و مسرت مي‌كند با كاشت اين گياهان در فضاهاي سبز تنها يكي از جنبه‌هاي طراحي كه استفاده از زيبايي گياهان است در نظر گرفته مي‌شود و از استشمام عطر دل انگيزشان بي‌بهره خواهيم ماند.
2- گياهان معطر را مي‌توان در آرامستان‌ها و در اطراف اماكني كه ممكن است در آنها بوي نامطبوع ايجاد شود، كاشت.
3- كاشت گياهان معطر در قطعات و در اطراف محل قبور مي‌تواند با ايجاد رايحه‌اي ملايم و طبيعي حال و هواي زيارت را براي زائرين دو چندان نموده و در روحيه آنان ايجاد آرامش كند.
4- در صورتي كه آرامستان، ساختمان‌هاي اداري نيز داشته باشد، مي‌توان در باغچه‌هاي اطراف اين ساختمان‌ها و يا درون گلدان در تراس ساختمان‌هاي مسكوني كاشت تا عطر آن به درون ساختمان راه پيدا كند.
تقسيم‌بندي گياهان معطر
گياهان معطر را مي‌توان به دو گروه تقسيم كرد:
الف) گياهان با برگ‌هاي معطر شامل درختان، درختچه‌ها و گياهان علفي و پوششي
ب) گياهان با گل‌هاي معطر كه خود به چهار گروه تقسيم مي‌شوند:
1- درختان
2- درختچه‌ها
3- گل‌هاي فصلي
4- گل‌هاي پيازي
الف ) گياهان با برگ‌هاي معطر
اين گروه شامل گياهان هميشه سبز يا خزان‌كننده است كه برگ‌هاي معطر دارند. برگ‌هاي تعدادي از آنها بعد از فشردن يا هرس درختچه اسانس معطر ترشح مي‌كنند و رايحه اسانس تعدادي از آنها بدون فشردن برگ، به خصوص بعد از آبياري، در فضا مي‌پيچد.
از گياهان با برگ‌هاي معطر مي‌توان به برگ بو، مورد، سنتولينا، سوزني برگان مانند سرو‌ها، اسطوخدوس، آويشن، رزماري، بومادران و غيره اشاره نمود.
ب) گياهان با گل‌هاي معطر
اين گروه شامل گياهاني است كه در فصل مشخصي از سال گل‌هاي معطر توليد مي‌كنند و عطر آنها در فضاي آرامستان مي‌پيچد. اين گروه شامل درختان، درختچه‌ها، گل‌هاي فصلي و گل‌هاي پيازي است. از گياهان با گل‌هاي معطر مي‌توان شب بو مجلسي، شب بو زعفراني، آليسوم، گل عنكبوتي، تنباكوي زينتي، مغربي، ميخك بوقلمون (ريشو)، قرنفل شاه پسند و غيره را نام برد.
ج) گياهان با گل‌هاي پيازي معطر
از گياهان با گل‌هاي پيازي معطر مي‌توان به فريزيا، گس شيراز، كلاغك، مريم، سنبل، سوسن و غيره اشاره نمود.