زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مقدمه:
مسأله آلودگي، اعم از آلودگي‌هاي هوا، آب و خاك و... يكي از معضلات مهم شهرهاي بزرگ محسوب مي‌شود. پوشش سبز، علاوه بر زيبايي و روح بخشيدن به محيط، راهي براي كاهش آلودگي و افزايش سلامت رواني شهروندان است. در معابر و بزرگراه‌هاي شهرها به دليل تردد زياد، ضرورت فضاي سبز بيش از ديگر نقاط احساس مي‌شود. در حاشيه برخي بزرگراه‌ها، به خاطر وجود شيب‌هاي تند و شرايط نامناسب و خصوصا پس منظر ديوارهاي سيماني، چشم‌انداز نامطلوبي ايجاد شده كه لازم است با استقرار پوششي سبز به روي آنها محيطي زيبا و دلپذير به وجود آيد. از طرف ديگر به دليل سطح سخت ديوارهاي بتوني انعكاس صداهاي حاصل از حركت خودرو بر روي آنها دوچندان شده و فشارهاي عصبي را در افراد تشديد مي‌كند. لذا احداث پوشش گياهي روي ديوارهاي بزرگراه‌ها و اتوبان‌ها با گياهان مناسب بالارونده، علاوه بر گسترش فضاي سبز، كه در زمين‌هاي شيبدار حاشيه بزرگراه‌ها از فرسايش خاك جلوگيري مي‌كند، موجب آرامش روحي و سلامت رواني نيز مي‌گردد. از طرفي شرايط زيست امروز در شهرها به گونه‌اي است كه فضاي سبز كاهش و سطوح سخت افزايش يافته است. سطح صدا در خيابان‌هاي شهرهاي بزرگ، در حال حاضر به 80 دسي‌بل و گاه حتي به 110 دسي‌بل مي‌رسد كه از بالاترين حد مجاز استاندارد نيز تجاوز مي‌كند. (ذكر اين نكته لازم است كه 130 دسي‌بل آستانه خطر شنوايي است و خارج از اين حد، به شنوايي انسان صدمه مي‌رساند) در گذشته، متوسط سطح صدا در شهرهاي بزرگ از 10 تا 12 دسي‌بل به 40 تا 50 دسي‌بل افزايش يافت. در صورتي كه اقداماتي در اين زمينه صورت نگيرد، پيش‌بيني مي‌شود كه سطح صدا سالانه 1 دسي‌بل افزايش يابد. كمربندهاي سبز در بزرگراه‌ها و خيابان‌ها عاملي هستند كه اماكن مسكوني را از آلودگي صداي ناشي از تردد انواع وسايل نقليه محافظت مي‌كنند و باعث انكسار و انحراف صدا مي‌شوند. بنابراين لازم است دست‌اندركاران طراحي محيط‌هاي شهري به فضاي سبز نه به عنوان عناصري زيبا، بلكه به عنوان عنصر كاهش‌دهنده آلودگي‌هاي صوتي و حفظ سلامت زندگي شهري توجه كنند. در اين زمينه راهكارهاي علمي و كاربردي مختلفي براي طراحي و زيباتر شدن اتوبان‌هاي شهري وجود دارد كه به قرار زير است:
1) ايجاد باغچه‌هاي خطي در بالادست و پايين‌دست ديواره‌هاي بتوني اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها و زيرگذرهاي شهري
گونه‌هاي گياهي همچون گياهان پوششي، پيچ‌هاي رونده، درختان و درختچه‌ها مي‌توانند در مكان‌هاي مختلف و با ابعاد و شرايط متفاوت مستقر شده و اثرات خود را به نمايش بگذارند. منظور از ايجاد باغچه خطي، در نظر گرفتن فضاي سبزي با عرض هر چند ناچيز و به طول متفاوت است كه بتوان در آن از انواع گونه‌هاي گياهي براي پوشش دادن هر دو جبهه يك ديواره استفاده كرد. بديهي است چنين باغچه‌هايي بايد داراي عمق و خاك مناسب و غني بوده و لااقل به عرض 50 سانتيمتر باشند
2) ايجاد باغچه‌هاي منفرد در بدنه بتوني ديواره‌ها
از آنجا كه ديواره‌هاي بتوني اتوبان‌ها و زيرگذرهاي شهري اغلب با بتون ايجاد مي‌گردد، قابليت شكل‌پذيري اين ماده ساختماني امكان ايجاد باغچه‌هاي منفرد را در بدنه آنها فراهم مي‌آورد كه فرم چنين باكس‌هايي مي‌تواند متنوع و در اشكال مختلف هندسي باشد. بديهي است در اين حالت وجود زهكش‌هايي براي باكس‌ها ضروري است و سيستم آبياري موردنظر نيز بايد تحت فشار باشد.
3) ايجاد ديواره‌هاي حائل با فلاورباكس‌هاي بتوني درگير شونده
ديواره‌هاي حائل اغلب داراي لبه‌هايي هستند كه امكان نصب فلاورباكس‌هاي داراي گيره روي آنها وجود دارد كه اين فلاورباكس‌ها مي‌توانند تعويض شوند. همچنين، به تناسب زمان گلدهي گياهان مختلف مي‌توان از گونه‌هاي گلدار استفاده كرد تا اغلب اوقات گل داشته باشند.
4) ايجاد مكاني براي استقرار گلدان‌هاي بزرگ در لبه ديواره‌هاي بتوني
ديواره‌هاي بتوني اين قابليت را دارند كه روي لبه آنها حفره‌هايي با اندازه استاندارد تعبيه شود و گلدان‌هاي گل كه قبلا تحت مراقبت بوده و گلدار شده‌اند، در زمان‌هاي مختلف درون اين حفره‌ها قرار گيرند و خشكي محيط را كاهش دهند.
5) ايجاد رفيوژ سبز مياني در بزرگراه‌ها
1) كاشت متراكم درختان به منظور ايجاد ديوار با استفاده از درختان به منظور كاهش نفوذ اصوات گوشخراش
2) پوشش ديوارهاي بتوني و فلزي با گياه يا ايجاد حائلي از فضاي سبز بين جاده و ديواره
3) ايجاد باغ‌هاي معلق با كاربرد گياهان آويزي يا بالارونده
در مكان‌هاي شهري به علت محدوديت فضا استفاده از گياهان آويزي به صورت باغ‌هاي معلق در ساختمان‌ها يا بزرگراه‌ها و گياهان بالارونده در بزرگراه‌ها يا ديوار ساختمان‌ها عامل مهمي در كاهش آلودگي هواست. استفاده از دو رديف درخت و دو رديف درختچه پرچيني در اطراف اين درختان در كاهش آلودگي صوتي بسيار موثر است.
4) استفاده از گياهاني مانند بيد، داغداغان، ابريشم و گياهان بالارونده يا آويزي
متاسفانه در ايران علي‌رغم آلودگي صوتي زياد در شهرها هنوز ضوابط منسجم و كاربردي در اين‌خصوص وضع نگرديده و يا به طور كامل اجرايي نشده است. كاهش آلودگي به عوامل مختلفي مانند شرايط آب و هوايي، درجه حرارت و باد بستگي دارد و عوامل مختلفي نظير جذب، انحراف، انعكاس و انكسار امواج صوتي بين منبع صوتي و گيرنده صوت نيز بر ميزان آلودگي تاثير مي‌گذارد. با توجه به نوع، ارتفاع، تراكم و موقعيت درختان و شرايط مختلف آب و هوايي، ميزان كاهش شدت آلودگي متفاوت است. درختان علاوه بر تاثيري كه روي تقليل آلودگي صوتي دارند، اثر قابل ملاحظه‌اي هم روي كاهش آلودگي هوا خواهند داشت، زيرا محل‌هاي عبور اتومبيل‌ها از آلوده‌ترين مكان‌هاي شهري هستند. درختان با ايجاد شرايط آب و هوايي روي ويژگي‌هاي ناهنجار و آسيب‌رسان صدا اثرگذار خواهند بود. ارتعاش امواج صوتي نيز به وسيله برگ‌ها و شاخه‌هاي درختان جذب مي‌شود. همچنين تاج پوشش درختان كاهش‌دهنده راديو اكتيويته ناشي از تشعشعات خورشيدي است.
درختان صدا را تا 7 دسي‌بل كاهش مي‌دهند يك پرچين درختي از سرو به عرض 60 سانتيمتر، مي‌تواند به ميزان 4 دسي‌بل صدا را تقليل دهد. آزمايش‌ها نشان مي‌دهد كه گونه‌هاي مختلف درختان در كاهش سطح صداي ترافيك تفاوت زيادي ندارند، ولي واريته‌هاي مختلف سوزني برگ، با وجود جذب كمتر صدا، به دليل دائمي بودن موثرترند. سطوح صافي مانند چمن با درختان پراكنده و يا موانع درختچه‌اي از نظر جذب صدا براي بزرگراه‌ها و يا پاركينگ‌ها كه صدا را منعكس مي‌كنند، مناسب‌تر است. در شيب‌ها، گياهان رونده و پيچنده بسيار موثر هستند. اگر سطح شيب‌ها، مقابل منابع توليد صدا، پوشيده از چمن يا گياهان رونده باشد، صدا را در حدود 8 تا 10 دسي‌بل مي‌توانند تقليل دهند. پرچين‌ها و درختان با شاخ و برگ انبوه، به ويژه سوزني برگان، در تقليل صداهاي نامطلوب بسيار موثرترند. حداكثر ميزان كاهش صدا به وسيله درختان مختلف، حدود 10 دسي‌بل است. كمربندهاي سبز كه به موازات يكديگر و به صورت متوالي ايجاد شده باشند، در تقليل آلودگي صدا موثرترند.

منشاء آلودگي‌هاي صوتي:
منشاء آلودگي‌هاي صوتي، صنايع و ترافيك مي‌باشد. ترافيك شامل ترافيك هوايي، ترن (وسايل ريلي)، خودروها و وسايل ترافيك شهري است. يك خودروي سنگين با سرعت km/h32 حدود 50 دسي‌بل الودگي صوتي، با سرعت km/h64 حدود 58 دسي‌دبل، با سرعت km/h96 در حدود 64 دسي‌بل و با سرعت km/h40 حدود 74 دسي‌بل آلودگي صوتي ايجاد مي‌كند.
عوامل گياهي جلوگيري‌كننده از آلودگي صوتي:
در جلوگيري از آلودگي صدا عواملي چون اندكس سطح برگ، اسكروفيلي يا چرمي بودن برگ، بافت تاج، به خصوص وزن مواد در واحد سطح بسيار مهم مي‌باشد. درختاني چون انجيلي، نوش، تويا و بلوط در كاهش آلودگي صوتي بسيار موثرند. درختان خزاندار در فصل رشد تاثير بيشتري در كاهش آلودگي صوتي نسبت به هنگام خزان دارند و با توجه به تفاوت‌هاي گونه‌اي هر كدام از درختان و درختچه‌ها به ميزان مشخصي در كاهش آلودگي صوتي موثرند كه با اندازه‌گيري آلودگي صوتي مناطق و مقايسه آن با استاندارد مي‌توان از هرگونه گياهي به نحو مطلوب بهره گرفت.
طبقه‌بندي درختان در كاهش آلودگي صدا:
طبقه‌بندي درختان در كاهش آلودگي صوتي به صورت نسبي است و نسبت به شرايط مختلف، نتايج مختلفي داده است. در يكي از اين طبقه‌بندي‌ها درختان مختلف در چهار گروه قرار گرفته و آلودگي صدا را از 4 تا 12 دسي‌بل كاهش مي‌دهند.
گروه اول: (كاهش صدا به ميزان 4 تا 6 دسي‌بل)
جونيپروس Juniperus chinensis
غان مجنون Betula pendula
صنوبر كانادايي Populus Canadensis
ياس زرد Forsthia intermedia
افراي سياه Acer negundo
اقطي Sambucus nigra
فندق Corylus avellana
نمدار (زيرفون) Tilia cordata
پيچ امين الوله Lonicera maackii
زالزالك Crataegus frutifolia
ذغال اخته Cornus alba
توسكا Alnus inceana
گروه دوم: (كاهش صدا به ميزان 6 تا 8 دسي‌بل)
نرگس درختي Philadelphus pubescens
ممرز Carpinus betulus
خاس Ilex aqifolium
انگور فرنگي Ribes divaricatum
ياس بنفشه خوشه‌اي Syringa vularis
بلوط Quercus robur
راش Fagus sylvatica
خرزهره هندي Rhododendron sp.
گروه سوم: (كاهش صدا به ميزان 8 تا 10 دسي‌بل)
صنوبر Populus x berolinensis
بداغ Vibrunum lantana
بداغ Vibrunum Rhytiodophyllum
نمدار (زيرفون) Tilia platyphyllos
گروه چهارم: (كاهش صدا به ميزان 10 تا 12 دسي‌بل)
افرا شبه چناري Acer pseudoplatanus
راهكارهاي كاهش صدا در سطح سخت فضاي سبز:
استفاده از مصالح ساختماني به تنهايي و بدون پوشش‌هاي گياهي، خصوصا در بزرگراه‌ها و زيرگذرها به علت آزاردهنده بودن براي چشم رانندگان و فرار آنها از ديوارها و حركت ناخودآگاه به سمت مركز جاده، منجر به افزايش آمار تصادفات مي‌گردد؛ لذا پوشاندن اين ديوارها با گياهان راهكاري جهت كاهش عواض اين مكان‌هاست.
(D) كاهش صدا به وسيله مصالح ساختماني از فرمول ذيل پيروي مي‌كند:
a= فاصله منبع صدا يا مانع، b= فاصله گوش با مانع، h= ارتفاع مانع، λ= اندازه موج صدا
D=