زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

چکیده :
فراهم آوردن امكان بازی‌های مورد علاقه کودکان در سنین مختلف، از یک سو حس کنجکاوی آنها را برانگیخته و ذهن آنها را ورزيده مي‌كند و از سوی دیگر موجب شادابی و شادمانی این نونهالان خواهد شد. در بيشتر کشورها مکان‌هایی برای بازی کودکان اختصاص دارد و بازی‌های متداول با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، فرهنگ اجتماعی، سوابق سنتی آن جامعه و همچنین دسترسی به امکانات لازم و تامین آن از نظر اقتصادی متفاوت است. بی تردید، محوطه و وسایل بازی نقش عمده‌ای در جذب و تمایل کودکان به پارک‌ها دارد.
بنابراین به منظور تامین نیازهای عاطفی و روانی کودکان، زمین بازی در پارک‌ها بايد از جنبه‌هاي گوناگون مورد توجه قرار گیرد. طراحی وسایل و زمین بازی باید به نحوی باشد که همه کودکان بتوانند به راحتی از كليه وسایل موجود بنا به خواست و علاقه خود بهره ببرند. تنوع وسایل بازی در پارک به دلیل تفاوت سلیقه کودکان و اختلاف سنی گروه‌های مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است. به همین دلیل در این مبحث عوامل مهم در ایجاد و طراحی یک زمین بازی امن و مناسب برای گروه‌های سنی مختلف که نقش مهمی در پرورش روح، فکر، جسم و شکل گیری شخصیت آینده کودکان مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در ضمن، بهره‌گیری از تجارب و نمونه‌های جهانی ما را در رسیدن به این موارد یاری می‌كند.
 مقدمه:
کودکان به طور مداوم در حال آزمایش و بررسی توان جسمی خود هستند. اگر محوطه بازی به اندازه کافی هیجان‌انگیز نباشد، کودک دلسرد شده و به مکانی دیگر می‌رود. اماکن بازی کودکان بايد دارای وسایلی باشد که به کودک اجازه تاب خوردن، سرخوردن، بالا رفتن، دویدن و سایر بازی‌های جسمی را بدهد. در این خصوص، مقیاس و تناسب وسایل بازی با اندازه کودک و فواصل لازم بين وسایل بازی حائز اهمیت است. از طرفی کودکان دنیای تخیلی ویژه‌ای دارند. از اين‌رو بهتر است محوطه بازی کودکان، مکانی آزاد و غیر رسمی باشد تا کودک تشویق شود و بازی‌های مختلفی را که در ذهن دارد، انجام دهد؛ مکانی که منحصر به یک فعالیت نباشد و قدرت تخیل کودک را تحریک كند. بازی به کودک اجازه می‌دهد ارتباط جسمی خود را با محیط و سایر کودکان بهتر بشناسد. در مراحل مختلف بازی، کودکان یاد می‌گیرند که نه تنها با ديگر بچه‌ها بازی کنند، بلکه نیاز به کمک یکدیگر را نیز درک می‌کنند تا در تکمیل آن بازی موفق شوند. امروزه بحث‌های متعددی در رابطه با زمین بازی و فضاهای شکل‌دهنده آنها و نیازهای مختلف کودکان با توجه به گروه‌های سنی مختلف مطرح است. برای اینکه یک طراح بتواند زمین بازی متناسب با نیاز کودکان طراحی نماید، باید ابتدا تعریفی دقیق از بازی و مکانیزم آن داشته باشد.
بازی:
فرهنگ علوم رفتاری، بازی را فعالیت آزادانه میان سایر کودکان برای لذت بردن و سرگرمی و فعالیت مستقیم کودکان به نسبت رشد و تکامل رفتارشان تعریف می‌کند. تعاریف دیگر بازی عبارتند از:
حرکت، جنبش و فعالیت، همراه با کشش عضلانی
آزادی یا محدوده‌ای برای حرکت یا جنبش
فعالیت یا تمرین برای سرگرمی، تفریح و ورزش
ویژگی‌های بازی:
یک فعالیت هدفدار برای کودک است.
بازی باید به طور آزادانه توسط کودک انتخاب شود.
خوشایند است.
غیر صوری است یعنی عناصري از وانمود سازی را در بر می‌گیرد که در آن کودک برای همسان کردن واقعیت با علایق خود، در واقعیت دخل و تصرف می‌کند).
فعالیتی است که جسم و ذهن کودک به طور فعال با آن درگیر می‌شود.
بازی کودکان یکی از انگیزه‌ها و دلایل عمده مراجعه به پارک‌هاست و بیشتر استفاده کنندگان از پارک‌ها را (به خصوص پارک‌های محلي) کودکان و نوجوانان گروه‌های سنی 14-0 ساله به شرح زیر تشکیل می‌دهند:
گروه سنی 3-0 ساله
گروه سنی 6-3 ساله
گروه سنی 11-6 ساله
گروه سنی 14-11 ساله
بنابراين، با توجه به اهمیت این امر، رعایت نکات زیر با در نظر گرفتن گروه‌های سنی کودکان و نوجوانان در طراحی زمین‌های بازی و پیش بینی تجهیزات آن توصیه می‌گردد:
گروه سنی 3-0 ساله
به طور کلی این دوره، سن تحرک و کنجکاوی کودکان است. آنها دوست دارند محیط بازی را خودشان کشف کنند و پیوسته در حین بازی در حال کنجکاوی هستند. تقویت خلاقیت کودکان و آزاد گذاشتن آنها برای اکتشافات می‌تواند در طراحی زمین بازی برای این گروه سنی مد نظر طراح قرار گیرد.
کودکان در دوره یکسالگی به رنگ‌های روشن و اصوات آرام واکنش نشان می‌دهند و اسباب بازی‌های صدادار و متحرک را دوست دارند. در سن دو سالگی کودک به خوبی می‌دود و بسیار فعال و سرزنده است؛ قوه تکلم پیشرفت کرده و می‌تواند با سایر کودکان ارتباط زبانی برقرار کند. در 3 سالگی کودک بسیار فعال و پرانرژی است و می‌تواند به راحتی بدود و از وسایل گوناگون بالا برود. کودکان در این سنین گاه بسیار اجتماعی و گاه بسیار خجالتی می‌شوند. در این سن کودک از اشخاص ناشناس و دور شدن از پدر و مادر می‌ترسد. احجام ساده و انتزاعی و بسیار شاخص زمینۀ مناسبی برای ابراز و نمایش تخیلات کودکان در این رده سنی فراهم مي‌كنند.
فعالیت‌ها: توپ بازی، بازی‌های فانتزی، توجه به شناخت اشیا، دویدن، قدم زدن عمدتاً به صورت فردی با نظارت والدین.
موقعیت : در فضای باز یا بسته، چمن‌کاری یا کفسازی شده، بدون پله و زاویه‌های خطرناک.
حداقل فضا : 100 متر مربع
 
گروه سنی 6-3 ساله
این دوره، دوره آزمایش و تجربه کودکان است. کودک در چهار سالگی از فعالیت‌هايی که باعث تحرک عضلات می‌شود لذت می‌برد، نسبت به کودکان دیگر و کارهای آنها علاقه بیشتری نشان می‌دهد، و بازی کردن در گروه‌های کوچک را دوست دارد و از بازی‌های پرتحرک لذت می‌برد و فعال است. رنگ‌ها را بهتر می‌شناسد و می‌تواند اشیا را بر اساس خصوصیات ظاهری آنها طبقه‌بندی کند. همچنين به قصه و نمایش علاقه دارد. در این سن بازی‌هايي مثل دویدن و بالا و پایین رفتن‌ها که قبلاً به صورت فردی انجام می‌شد به صورت گروهی در می‌آید و رقابت‌طلبی از خصوصیات این دوره است. کودکان در این سنین به  اشکال توپولوژیک مانند حلقه‌های باز و بسته، منحنی‌های پر و خالی، صفحه‌های صاف و یا سوراخدار واکنش نشان می‌دهند و این‌گونه اشکال را می‌پسندند که این نکات باید در طراحی تجهیزات و لوازم بازی برای کوکان این رده سنی مد نظر قرار گیرد. استفاده از جویبار، فواره برای آب بازی و همچنین قطعات بزرگ چوب برای بالا و پایین رفتن و یا به کار گرفتن وسایل بازی مانند تونل و لوله‌های توخالی برای سینه خیز رفتن و مخفی شدن می‌تواند برای این گروه سنی مفید باشد. این سنين بهترین زمان آموختن و تحریک توانائی‌های اساسی کودک است. در این رده سنی کودک علاقه وافری به رنگ دارد و آن را بر شکل ظاهری اجسام مقدم می‌داند.
فعالیت‌ها: توپ بازی، دویدن، دوچرخه‌سواری، بازی‌های فانتزی، به صورت جمعی یا فردی.
موقعیت : فضای باز و چمن‌کاری‌شده.

گروه سنی 11-6 ساله
در این سن کودکان تمایل دارند در بازی‌های گروهی شرکت کنند. از تاب خوردن، معلق ماندن در هوا و اوج گرفتن لذت می‌برند. روابط اجتماعی آنها گسترده‌تر است و توجه‌شان بیش از هر چیز به مناظر طبیعی جلب می‌گردد. کودکان در این سنین می‌توانند شکل‌های ساده‌ای مانند مربع‌ها، دایره‌ها و مثلث‌ها را بشناسند و درک درستی از احجام و هندسه آنها داشته باشند.
فعالیت‌ها: تاب خوردن، دوچرخه‌سواری، توپ بازی، اسکیت، و بازی‌های آزاد در زمین‌های چمن و یا کفسازی شده.
موقعیت: فضای باز چمن‌کاری یا کفسازی شده.
گروه سنی 14-11 ساله
فعالیت‌ها: دوچرخه‌سواری، ژیمناستیک و بازی‌های آزاد در زمین‌های چمن و کفسازی‌شده (والیبال، فوتبال، بسکتبال و ...) .
موقعیت : فضای باز چمن‌کاری یا کفسازی شده.
هدف اصلی از طراحی یک زمین بازی مناسب برای کودکان، در واقع خلق فضايی است که کودکان برخورد اجتماعی را تجربه و مطابق نیاز و اندازه خود با این فضا ارتباط برقرار کنند. برای رسیدن به این هدف، طراح باید اصول مهم بازی را بشناسد. اين اصول عبارتند از:
بازی و رشد عاطفی
با توجه به این موضوع، زمین بازی باید عرصه‌ای برای رهایی کودک از هیجان و اضطراب و بروز احساسات و همچنین مکانی برای تجلی قدرت خلاقیت، تجسم و تولید باشد.
بازی و رشد اجتماعی
در این مورد کودک در تماس با محیط قرار می‌گیرد و به کسب تجربیات جدید می‌پردازد. همچنین با رعایت اصول و مقررات بازی و سهیم شدن با دیگر کودکان به اهمیت مشارکت و  رعایت نوبت در اجتماع پی می‌برد.
بازی و رشد جسمی
در این مورد طراح با ترغیب حس کنجکاوی و بکارگیری حواس پنجگانه کودکان، سبب رشد مهارت‌های حرکتی آنها می‌گردد و از طرفی کودکان با بازی و تحرک انرژی اضافه خود را تخلیه می‌كنند.
بازی و رشد ذهنی:
بکارگیری توان کودکان در جهت شکوفا شدن استعدادها و استفاده از مفاهیم آموزشی برای تعلیم و تربیت آنها و رشد زبان کودکان، با طراحی زمین بازی مناسب امكان‌پذير مي‌شود.

نمونه‌های مورد مطالعه:
نام پروژه : انعکاس Reflex
مکان : Girona; Spain
طراح : Martiria Figueras
آنچه اکنون در محوطهGirona  به چشم می‌خورد، یک جشن برای ابراز احساسات است که به وسیله رقص نور و انعکاس برگ‌های یک جنگل به وجود آمده است. این اشکال انعکاسی از بهشت موجود یا باغ بهشت و یا به عبارتی مفهومی از اولین باغ هستند. استقرار این عناصر به گونه‌ای است که گروه‌های مختلف سنی مي‌توانند از آن استفاده كنند؛ به ویژه کودکان که آب و نور برای آنها جذابیت ویژه‌ای دارد.
  نور ملایم خورشید و نسیم آرام، اثرات مسحورکننده این جنگل انعکاس‌هاست که از زندگی ناشی می‌شود.
 نقاط رنگی در آسمان و در سطح آب پراکنده شده‌اند؛ جایی که نور خورشید انعکاس می‌یابد و آرامش محیط را افزایش می‌دهد.

نام پروژه : بیرکن Birken III
مکان : Marktheidenfeld, Germany
در طراحی این پروژه، المان‌های بازی مجسمه مانند و بزرگ برای برانگیختن تصویرپردازی طراحی شده اند. به همین ترتیب این المان‌ها به عنوان مظاهری که سرنخی از محتوای بازی به دست می‌دهد شکل گرفته‌اند. در طراحی زمین بازی و بکارگیری تجهیزات و مبلمان این پروژه سعی شده است اصول آموزشی که کودکان نسبت به آنها واکنش نشان می‌دهند، گنجانده شود؛ اصولی مثل بالا بودن، پایین بودن، تنها بودن، در جمع بودن، پنهان بودن، در مرکز توجه بودن، فعالیت ذهنی و فعالیت فیزیکی.
 این شیب‌های تراس‌بندی‌شده از دیگر محرک‌های فضایی در زمین بازی هستند.
 زمین بازی فرم بادبزنی مدرسه را در بر می‌گیرد.
این جعبه‌های جالب که در اندازه‌های مختلف و درجه وضوح متنوع هستند، بچه‌ها را برای قایم موشک بازی و خانه بازی ترغيب می‌کند.
 این O بزرگ قرمز یک عنصر عالی برای جلب توجه است و یک سرسره پایین رونده را شکل می‌دهد.
 سطح برجسته‌ای با ابعاد 5 x3 متر برای نقاشی با گچ در نظر گرفته شده است و با فشار دادن آن به پایین یک منحنی آب بر روی سطح پرتاب می‌شود تا نقاشی‌های کشیده شده را پاک كند.
یک زمین بازی خوب باید فضاهایی برای فعالیت‌های مهيج و سازنده اجتماعی و بازی‌های قانونمند ایجاد کند. برای انجام این فعالیت‌ها سازه‌هایی برای بالا رفتن، زمینه‌ای برای بازی‌های دوار قطعات متحرک، جعبه‌های شن، سازه‌هایی برای بازی‌های ذهنی و چمن برای انواع بازی‌ها باید در نظر گرفته شود. فضای بازی باید نسخه‌ای از طبیعت باشد. این فضاها همچنین باید به بچه‌ها فرصتی برای خطر كردن و کسب تجربه و کنترل محیط را بدهد.  

نکات ضروری در طراحی زمین بازی کودکان در پارک‌ها
الف) انتخاب زمین و مکان مناسب محوطه‌سازی
اولین گام در احداث مکانی مناسب برای بازی کودکان، انتخاب صحیح مکان و محوطه‌ بازی است. محوطه‌های بازی در مناطق مختلف متناسب با نیازها و مشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی گوناگون احداث می‌شوند. طراحان برای ایجاد فضایی مناسب، بهتر است با شرایط اقلیمی محیط (میزان تابش نور خورشید، وزش باد و ...) و مسائل فرهنگی، اجتماعی مکان مورد نظر، همچنین تعداد و سن نسبی کودکان، خردسالان و نوجوانان که از آن محوطه استفاده خواهند كرد، آشنا شده و موارد مذکور را بررسی و مطالعه نمایند.
- محوطه بازي تا حد امکان امن و آرام و از آلودگی‌های محیطی و صوتی ناشی از تجمع وسایل نقلیه دور باشد تا از خطرات احتمالی تصادف جلوگیری شود.
- ورودی زمین نباید در مجاورت بزرگراه و خیابان‌های اصلی باشد.
- زمین بازی حتی الامکان در محدوده‌ای احداث گردد که در مسیر تابش مستقیم نور خورشید و وزش باد نباشد؛ در غیر این‌صورت با کاشت درختان بادگیر و سایبان از اثرات نامساعد این عوامل کاسته شود.
- زمین بازی در یک پارک باید به گونه‌ای مکانیابی شود كه سر و صدای ناشی از بازی کودکان موجب مزاحمت بزرگسالان و سایر فضاهای پیرامون (مانند منازل و آپارتمان‌ها) نگردد.
- ایجاد محیطی امن برای بازی کودکان با تنظیم و نصب صحیح وسایل بازی.
ب) انتخاب کفپوش مناسب 
برای انتخاب پوشش زمین بازی بهتر است کیفیت و حالت‌های مختلف بازی کودکان ارزیابی و شرایط آب و هوایی منطقه در نظر گرفته شود. استفاده از شن، خاک اره، چمن مقاوم به پاخوردگی، لاستیک فشرده و ... مرسوم است.
ج) انتخاب گیاهان
کاشت گیاهان سایه‌دار با تاج گسترده در حاشیه زمین بازی توصیه می‌گردد. از کاشت گیاهان تیغدار و سمی و حساسیت‌زا بايد جدا خودداری شود. بچه‌ها عموماً علاقه وافری به گل‌ها و گیاهان نشان می‌دهند؛ بنابراين کاشت گل و گیاه و حتی سبزیجات در اطراف زمین بازی، آنها را با طبیعت آشنا می‌سازد.
د) وسایل بازی
یک زمین بازی مکانی است سه‌بعدی و باید به کودک اجازه داد که بالا برود، از روی سطحی عبور کند و از سطحی دیگر پائین بیاید. برای ایجاد فضایی جالب توجه و مناسب با رشد فکری و جسمی کودکان، رعایت نکات زیر توصیه می‌گردد:
در ساخت وسایل از رنگ‌های شاد و گرم استفاده شود تا توجه کودکان به آنها جلب گردد.
مواد و مصالح به کاررفته در وسایل، خشن و زمخت نباشد. سطح و کناره‌های وسایل نرم و بدون هرگونه تیزی و برندگی باشد.
در کودک احساس امنیت جسمی و روانی به وجود آید.
وسایل بازی به گونه‌ای ساخته شوند که نقش آموزشی نیز داشته باشند و به یادگیری کودکان از نظر ادراک مفاهیم ریاضی، علمی و یا مقررات اجتماعی کمک كنند.
وسایل بازی به گونه‌ای طراحی گردد که موجب ایجاد احساس استقلال در کودک شود.
وسایل بازی باید قابل شستشو و قابل ضدعفونی کردن باشند.
وسایل بازی از نظر شکل ظاهر جذابیت لازم را داشته باشند و در عین حال قدرت تخیل كودكان را نیز پرورش دهند.
وسایل بازی باید محکم و مقاوم و همچنین فضاي بازي بايد استاندارد و جوابگوي این فعالیت‌ها، باشد.

جدول شماره 1- نمونه‌ای از فضاهای استاندارد برای وسایل بازی
تعداد کودکان    مساحت بر حسب مترمربع    نوع وسیله
6    45    سرسره
4    18    میله‌های افقی
1    15    تاب کوتاه
1    25    تاب بلند
2    10    الاکلنگ


نتیجه‌گیری
به طور کلی جهت فراهم نمودن شرایط مناسب برای بازی‌ها و سرگرمی‌های خلاق و سازنده در هر محیطی، الزاماً شناساندن ارزش‌های جامعه به کودکان با در نظر گرفتن رفتارهای ذاتی و خواسته‌های آنها امری ضروری است. شناخت نیاز ذاتی کودکان و خواسته‌های اجتماعی، ارتباط تنگاتنگي با یکدیگر دارند. طراحان باید با در نظر گرفتن نیازهای کودکان در سنین مختلف، همواره فضایی را برای تقویت جسم، روح و روان و تقویت قوه خلاقیت آنان فراهم آورند.