زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

چكيده
 اختصاص بیشترین سهم هزینه‌های مدیریت مواد زائد ازیک سو و ضرورت بهره‌وری عملیاتی این سیستم با کاهش زمان‌های صرف‌شده از سوی دیگر، بهینه سازی سیستم جمع‌آوری و حمل را به صورت یک اصل در طراحی و مدیریت پسماند مطرح می‌سازد. بنابراين با توجه به سیستم موجود، جمع‌آوری و حمل پسماند در شهر زنجان و نبود ساماندهی مناسب براي آن، ضروری است مزایا ومعایب سيستم با استفاده از روابط ریاضی مناسب و سیستم اطلاعات جغرافیایی ارزشیابی شده و سپس با توجه به ساختار شهری و تناژ پسماندهای تولیدی بهینه‌ترین سیستم مدیریتی ارائه گردد. در اين تحقيق شهرك كارمندان شهر زنجان به عنوان پايلوت در نظر گرفته شد.
داده‌هاي زماني مراحل مختلف جمع‌آوري وحمل پسماند در مسيرهاي فعلي شهرك كارمندان در ده مرتبه توسط دو كورنومتر ديجيتالي گردآوري و با استفاده از روابط رياضي، نرم‌افزار اكسل و سيستم اطلاعات جغرافيايي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. سپس با تكيه بر اطلاعاتي از جمله تراكم جمعيت، سرانه توليد زباله، مسيرهاي موجود و بكارگيري روابط رياضي و سيستم اطلاعات جغرافيايي، سيستم بهينه پسماند براي اين شهرك محاسبه و طراحي گرديد.
نتايج حاصل از ارزيابي زماني سيستم موجود مديريتي نشان مي‌دهد كل زمان صرف‌شده جهت عمليات جمع‌آوري وحمل پسماند شهرك كارمندان با استفاده از خاور دو ساعت و 55 دقيقه و 42 ثانيه و متوسط زمان رفت و برگشت به ازاي هر تن از پسماندها در هر سفر11 دقيقه و 44 ثانيه مي‌باشد. در اين تحقيق همچنين سيستم جمع‌آوري پسماند براي شهرك مورد مطالعه از نظر مكان‌يابي مخازن، تعيين مسيرهاي بهينه جمع‌آوري و هزينه‌هاي سالانه طراحي و برآورد گرديد. شصت مخزن ذخيره 55 و 660 ليتري در محدوده شهرك مكانيابي شد و با طراحي مسير بهينه جمع‌آوري توسط سيستم اطلاعات جغرافيايي و روش سعي و خطا سه وسيله نقليه فان با احتساب وسيله نقليه رزرو براي شهرك كارمندان محاسبه و پيشنهاد شد.
كلمات كليدي: پسماند، سيستم جمع‌آوري زباله، اجزاي زماني، GIS، زنجان
 

مقدمه
تكنولوژي و رشد جمعيت در حال حاضر با سرعت بالايي رو به افزايش است. اين رشد جمعيت در بسياري از موارد، موجب كمبود خدمات شهري، از جمله خدمات مديريت پسماند مي‌گردد. نبود سياست‌هاي اجرايي، تخصيص سرمايه، زمين، تحصيلات، فرصت كافي و مناسب و نارسايي اطلاعات و مديريت تصادفي و بدون كنترل پسماند در كشورهاي در حال توسعه، از جنبه‌هاي گوناگون از جمله بهداشت عمومي، زيبايي‌شناختي، زيست محيطي و اقتصادي به خصوص در مراحل جمع‌آوري و حمل پسماندها حائز اهميت و توجه جدي است.
استان زنجان با وسعت كمي بيش از 22 هزار كيلومترمربع در منطقه شمال غرب كشور بين -UU-'-UU-'-UU-'-UU-'33 و ·35 تا -UU-'-UU-'-UU-'-UU-'15و ْ37 عرض شمالي از خط استوا و -UU-'-UU-'-UU-'-UU-'10 و ْ47 تا -UU-'-UU-'-UU-'-UU-'26 و ْ49 طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ قرار دارد. و ميانگين ارتفاع آن بيش از 1500 متر از سطح درياست. شهرزنجان به عنوان مركز استان در دشت باريكي بين دو رشته از ارتفاعات شمالي و جنوبي واقع گرديده و داراي اقليم نيمه‌خشك فراسرد مي‌باشد.
روزانه 265 تن زباله توليدي شهر زنجان توسط 38 دستگاه ماشين خاور به طور سنتي از سطح شهر جمع‌آوري و پس از بارگيري به ايستگاه انتقال هدايت مي‌شود. جمع‌آوري و حمل پسماندها علاوه بر اختصاص درصد بالايي از هزينه مديريت پسماند شهر زنجان، موجب ايجاد آلودگي‌هاي مستمر زيست محيطي و بهداشتي مي‌گردد. ارزيابي و بهينه‌سازي سيستم موجود جمع‌آوري و حمل پسماند مي‌تواند مسائل زيست محيطي ناشي از ذخيره‌سازي و جمع‌آوري غير بهداشتي را كاهش داده و با اجرای راهکارهای ارائه‌شده علاوه بر ساماندهی سیستم جمع‌آوری و كاهش آلودگی‌هاي محیط زیست، موجب صرفه‌جویی در مصرف انرژی و ارتقای سطح بهداشت گردد. لذا اين تحقيق به طور موردي در شهرك كارمندان شهر زنجان انجام گرفت.
تعاريف اجزاي مختلف زماني در عمليات جمع‌آوري پسماند (براي كانتينرهاي ثابت)
زمان برداشت: عبارت است از زماني كه صرف بارگيري وسيله نقليه مي‌گردد. با توقف وسيله نقليه بارگيري اولين مخزن يا كيسه زباله شروع شده و با تخليه آخرين مخزن يا كيسه زباله پايان مي‌يابد. زمان برداشت شامل زمان برداشت كيسه و زمان مابين برداشت مي‌باشد.
زمان رفت و برگشت: شامل مدت زمان حمل زباله به ايستگاه پس از بارگيري و نيز زمان برگشت خودرو پس از خروج از ايستگاه تا محل جمع‌آوري مي‌باشد.
زمان در ايستگاه: زمان صرف شده در ايستگاه است كه از زمان ورود به ايستگاه شروع مي‌شود و تا زمان خروج آن ادامه مي‌يابد. زمان انتظار جهت تخليه زباله جزء اين زمان محسوب مي‌گردد.
زمان خارج از خط: زماني است كه در آن فعاليتي براي جمع‌آوري صورت نگرفته و شامل زمان خارج از خط ضروري (توقف در چراغ قرمز، ترافيك و تعميرات وسيله نقليه) و زمان خارج از خط غيرضروري (گفتگو، استراحت و ...) مي‌باشد.
در اين تحقيق اندازه‌گيري‌ها و محاسبات زماني سيستم بر اساس روابط موجود در كتاب چوپانگلوس صورت گرفت.
در سال 2006، چوز و همكارانش تحقيقي در مورد طراحي مخازن ذخيره‌سازي و نحوه جمع‌آوري زباله بااستفاده از GIS در شهر آسانسول در قسمت بنگال هند انجام دادند. در اين تحقيق براي مخازن، وسايل نقليه و مسيريابي بهينه درخصوص شهر آسانسول برنامه‌ريزي شده و بر اساس جمعيت، عرض خيابان‌ها، حداقل مسير سفر از خانه‌ها سه نوع ظرف C,B,A با حجم‌هاي 7m3،0/75 m3، 0/5m3 تعيين و پيشنهاد گرديد. تعداد مخازن مورد نياز براي اين شهر 55 عدد مخزن نوع A، 57 عدد مخزن نوع B و 780 عدد مخزن نوع C بود كه به ترتيب براي خيابان‌هاي اصلي، فرعي و عرض كمتر از 5/2 تعيين گرديد. در اين تحقيق مدل مسيريابي جمع‌آوري زباله نيز بر اساس كوتاه‌ترين مسير جمع‌آوري، راه‌بندها، مسيرهاي يكطرفه و غيره طراحي شد. كل هزينه‌هاي پيشنهادي جهت جمع‌آوري پسماند اين شهر 80 ميليون هزينه ثابت و هزينه اجرايي كارگران، نگهداري وسايل نقليه برآورد گرديد.
در سال 2007 موفيد شرهولي و همكارانش نيز تحقيقي درخصوص ويژگي‌هاي مواد زائد و مديريت پسماند شهر الله‌آباد هند انجام دادند. در اين تحقيق كل ظروف مورد نياز شهر 567 مخزن m31 بود كه با توجه به دانسيته جمعيت و با در نظر گرفتن فواصل 100 تا 150 متري، جانمايي اين مخازن تعيين شد. براي مراكز تجاري نيز 6 ظرف m34/4 بزرگ در نظر گرفته شد. مخازن m31 به صورت HCS و مخازن m34/4 به صورت SCS طراحي و تعيين گرديد. همچنين مكان‌يابي و مسيريابي مخازن، با توجه به راه‌بندان‌ها و توسط نرم‌افزار GIS طراحي شد.
 در ايران نيز در سال 1382 علي جليل‌زاده، تحقيقي در خصوص ارزيابي سيستم جمع‌آوري و حمل و نقل مواد زائد جامد شهر اروميه انجام داد. و ارزيابي زماني خودروهاي فعال در شهر اروميه شامل نيسان، خاور، بنز، كمپكتور و فان بود كه در آن كل زمان مصروفه در سيستم جمع‌آوري 58،3 درصد در نيسان، 68،7 درصد در خاور، 61،5 درصد در بنز 5 تني، 81/3 درصد در فشرده ساز، 59/3 درصد در فان به زمان برداشت زائدات اختصاص يافت. نتايج حاصل از اين تحقيق مشخص مي‌سازد كه استفاده از خودروهاي فان چه از بعد زماني و چه بعد اقتصادي مقرون به صرفه‌ترين خودروي سيستم جمع‌آوري مواد زائد شهر اروميه است.
روش تحقيق
اين تحقيق طي سه مرحله انجام شده است:
در مرحله نخست، مشاهدات و مطالعات وضعيت موجود شهرك از نظر بافت و مديريت پسماند مورد مطالعه قرار گرفت. در مرحله دوم، شناسايي خصوصيات زماني سيستم جمع‌آوري در شهرك مدنظر بود كه در اين خصوص داده‌ها با استفاده از دو عدد كورنومترو در ده مرتبه تكرار به صورت مشاهدات و اطلاعات ميداني جمع‌آوري و سپس با استفاده از نرم‌افزار اكسل و روابط رياضي مناسب مربوط به كانتينرهاي ثابت ارزيابي و تجزيه و تحليل شد. در مرحله سوم طراحي سيستم بهينه جمع‌آوري وحمل پسماند شهرك كارمندان انجام گرديد.
شهرك كارمندان در شمال و در منطقه دو شهري شهر زنجان واقع شده است. اين شهرك جزء وسيع‌ترين شهرك‌هاي منطقه دو زنجان بوده و داراي سه فاز يك، دو و سه مي‌باشد. وسعت منطقه 9/799207 كيلومتر مربع با حدود 2254 خانوار است.
يافته‌ها
وضعیت مدیریت مواد زائد جامد در شهرک کارمندان
در اين منطقه زباله توسط وسيله نقليه خاور از درب منازل جمع‌آوري و به ايستگاه انتقال حمل مي‌گردد. ساعت جمع‌آوري در فاز يك و دو شهرك از ساعت 5 تا 10 صبح و در فاز 3 از 11 تا 1 بعدازظهر است. جدول (1) وضعيت مديريت پسماند شهرك كارمندان را نشان مي‌دهد

 مقدمه
تكنولوژي و رشد جمعيت در حال حاضر با سرعت بالايي رو به افزايش است. اين رشد جمعيت در بسياري از موارد، موجب كمبود خدمات شهري، از جمله خدمات مديريت پسماند مي‌گردد. نبود سياست‌هاي اجرايي، تخصيص سرمايه، زمين، تحصيلات، فرصت كافي و مناسب و نارسايي اطلاعات و مديريت تصادفي و بدون كنترل پسماند در كشورهاي در حال توسعه، از جنبه‌هاي گوناگون از جمله بهداشت عمومي، زيبايي‌شناختي، زيست محيطي و اقتصادي به خصوص در مراحل جمع‌آوري و حمل پسماندها حائز اهميت و توجه جدي است.
استان زنجان با وسعت كمي بيش از 22 هزار كيلومترمربع در منطقه شمال غرب كشور بين -UU-'-UU-'-UU-'-UU-'33 و ·35 تا -UU-'-UU-'-UU-'-UU-'15و ْ37 عرض شمالي از خط استوا و -UU-'-UU-'-UU-'-UU-'10 و ْ47 تا -UU-'-UU-'-UU-'-UU-'26 و ْ49 طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ قرار دارد. و ميانگين ارتفاع آن بيش از 1500 متر از سطح درياست. شهرزنجان به عنوان مركز استان در دشت باريكي بين دو رشته از ارتفاعات شمالي و جنوبي واقع گرديده و داراي اقليم نيمه‌خشك فراسرد مي‌باشد.
روزانه 265 تن زباله توليدي شهر زنجان توسط 38 دستگاه ماشين خاور به طور سنتي از سطح شهر جمع‌آوري و پس از بارگيري به ايستگاه انتقال هدايت مي‌شود. جمع‌آوري و حمل پسماندها علاوه بر اختصاص درصد بالايي از هزينه مديريت پسماند شهر زنجان، موجب ايجاد آلودگي‌هاي مستمر زيست محيطي و بهداشتي مي‌گردد. ارزيابي و بهينه‌سازي سيستم موجود جمع‌آوري و حمل پسماند مي‌تواند مسائل زيست محيطي ناشي از ذخيره‌سازي و جمع‌آوري غير بهداشتي را كاهش داده و با اجرای راهکارهای ارائه‌شده علاوه بر ساماندهی سیستم جمع‌آوری و كاهش آلودگی‌هاي محیط زیست، موجب صرفه‌جویی در مصرف انرژی و ارتقای سطح بهداشت گردد. لذا اين تحقيق به طور موردي در شهرك كارمندان شهر زنجان انجام گرفت.
تعاريف اجزاي مختلف زماني در عمليات جمع‌آوري پسماند (براي كانتينرهاي ثابت)
زمان برداشت: عبارت است از زماني كه صرف بارگيري وسيله نقليه مي‌گردد. با توقف وسيله نقليه بارگيري اولين مخزن يا كيسه زباله شروع شده و با تخليه آخرين مخزن يا كيسه زباله پايان مي‌يابد. زمان برداشت شامل زمان برداشت كيسه و زمان مابين برداشت مي‌باشد.
زمان رفت و برگشت: شامل مدت زمان حمل زباله به ايستگاه پس از بارگيري و نيز زمان برگشت خودرو پس از خروج از ايستگاه تا محل جمع‌آوري مي‌باشد.
زمان در ايستگاه: زمان صرف شده در ايستگاه است كه از زمان ورود به ايستگاه شروع مي‌شود و تا زمان خروج آن ادامه مي‌يابد. زمان انتظار جهت تخليه زباله جزء اين زمان محسوب مي‌گردد.
زمان خارج از خط: زماني است كه در آن فعاليتي براي جمع‌آوري صورت نگرفته و شامل زمان خارج از خط ضروري (توقف در چراغ قرمز، ترافيك و تعميرات وسيله نقليه) و زمان خارج از خط غيرضروري (گفتگو، استراحت و ...) مي‌باشد.
در اين تحقيق اندازه‌گيري‌ها و محاسبات زماني سيستم بر اساس روابط موجود در كتاب چوپانگلوس صورت گرفت.
در سال 2006، چوز و همكارانش تحقيقي در مورد طراحي مخازن ذخيره‌سازي و نحوه جمع‌آوري زباله بااستفاده از GIS در شهر آسانسول در قسمت بنگال هند انجام دادند. در اين تحقيق براي مخازن، وسايل نقليه و مسيريابي بهينه درخصوص شهر آسانسول برنامه‌ريزي شده و بر اساس جمعيت، عرض خيابان‌ها، حداقل مسير سفر از خانه‌ها سه نوع ظرف C,B,A با حجم‌هاي 7m3،0/75 m3، 0/5m3 تعيين و پيشنهاد گرديد. تعداد مخازن مورد نياز براي اين شهر 55 عدد مخزن نوع A، 57 عدد مخزن نوع B و 780 عدد مخزن نوع C بود كه به ترتيب براي خيابان‌هاي اصلي، فرعي و عرض كمتر از 5/2 تعيين گرديد. در اين تحقيق مدل مسيريابي جمع‌آوري زباله نيز بر اساس كوتاه‌ترين مسير جمع‌آوري، راه‌بندها، مسيرهاي يكطرفه و غيره طراحي شد. كل هزينه‌هاي پيشنهادي جهت جمع‌آوري پسماند اين شهر 80 ميليون هزينه ثابت و هزينه اجرايي كارگران، نگهداري وسايل نقليه برآورد گرديد.
در سال 2007 موفيد شرهولي و همكارانش نيز تحقيقي درخصوص ويژگي‌هاي مواد زائد و مديريت پسماند شهر الله‌آباد هند انجام دادند. در اين تحقيق كل ظروف مورد نياز شهر 567 مخزن m31 بود كه با توجه به دانسيته جمعيت و با در نظر گرفتن فواصل 100 تا 150 متري، جانمايي اين مخازن تعيين شد. براي مراكز تجاري نيز 6 ظرف m34/4 بزرگ در نظر گرفته شد. مخازن m31 به صورت HCS و مخازن m34/4 به صورت SCS طراحي و تعيين گرديد. همچنين مكان‌يابي و مسيريابي مخازن، با توجه به راه‌بندان‌ها و توسط نرم‌افزار GIS طراحي شد.
 در ايران نيز در سال 1382 علي جليل‌زاده، تحقيقي در خصوص ارزيابي سيستم جمع‌آوري و حمل و نقل مواد زائد جامد شهر اروميه انجام داد. و ارزيابي زماني خودروهاي فعال در شهر اروميه شامل نيسان، خاور، بنز، كمپكتور و فان بود كه در آن كل زمان مصروفه در سيستم جمع‌آوري 58،3 درصد در نيسان، 68،7 درصد در خاور، 61،5 درصد در بنز 5 تني، 81/3 درصد در فشرده ساز، 59/3 درصد در فان به زمان برداشت زائدات اختصاص يافت. نتايج حاصل از اين تحقيق مشخص مي‌سازد كه استفاده از خودروهاي فان چه از بعد زماني و چه بعد اقتصادي مقرون به صرفه‌ترين خودروي سيستم جمع‌آوري مواد زائد شهر اروميه است.
روش تحقيق
اين تحقيق طي سه مرحله انجام شده است:
در مرحله نخست، مشاهدات و مطالعات وضعيت موجود شهرك از نظر بافت و مديريت پسماند مورد مطالعه قرار گرفت. در مرحله دوم، شناسايي خصوصيات زماني سيستم جمع‌آوري در شهرك مدنظر بود كه در اين خصوص داده‌ها با استفاده از دو عدد كورنومترو در ده مرتبه تكرار به صورت مشاهدات و اطلاعات ميداني جمع‌آوري و سپس با استفاده از نرم‌افزار اكسل و روابط رياضي مناسب مربوط به كانتينرهاي ثابت ارزيابي و تجزيه و تحليل شد. در مرحله سوم طراحي سيستم بهينه جمع‌آوري وحمل پسماند شهرك كارمندان انجام گرديد.
شهرك كارمندان در شمال و در منطقه دو شهري شهر زنجان واقع شده است. اين شهرك جزء وسيع‌ترين شهرك‌هاي منطقه دو زنجان بوده و داراي سه فاز يك، دو و سه مي‌باشد. وسعت منطقه 9/799207 كيلومتر مربع با حدود 2254 خانوار است.
يافته‌ها
وضعیت مدیریت مواد زائد جامد در شهرک کارمندان
در اين منطقه زباله توسط وسيله نقليه خاور از درب منازل جمع‌آوري و به ايستگاه انتقال حمل مي‌گردد. ساعت جمع‌آوري در فاز يك و دو شهرك از ساعت 5 تا 10 صبح و در فاز 3 از 11 تا 1 بعدازظهر است. جدول (1) وضعيت مديريت پسماند شهرك كارمندان را نشان مي‌دهد.

تعيين مسير جمع‌آوري پسماند در شهرك كارمندان
علاوه بر تعيين مسيرهاي موجود در شهرك، آرايش بلوك‌هاي ساختماني، موقعيت درب منازل و حجم زباله توليدي، عوامل زير نيز جهت طراحي كوتاه‌ترين مسيري كه كليه مخازن را پوشش دهد، رعايت شد:
1- مسيرها، مسيرهاي آسفالت‌شده، آسفالت‌نشده، راه‌هاي قابل دسترسي و غيرقابل دسترسي تعيين گرديد.
2- شروع و خاتمه مسيرها نزديك خيابان اصلي تعيين شدو با توجه به توپوگرافي و خصوصيات فيزيكي منطقه مرزبندي انجام و آخرين مخزن جمع‌آوري نزديك سايت دفع در نظر گرفته شد.
3- حركت ماشين‌هاي حمل در طول مسير به صورت راست‌گرد تعيين شد.
4- تا حد امكان از يك خيابان يك بار عبور گردد؛ به جز در مواقع ضروري از جمله فضاي باز، وجود بلوار در وسط خيابان و... كه در اين شرايط يك مسير رفت و برگشت در نظر گرفته شد. نقشه شماره 3 طراحي مسير جمع‌آوري پسماند در شهرك كارمندان را مشخص مي‌نمايد.

بحث و نتيجه‌گيري
اين تحقيق براي ارزيابي و بهينه‌سازي سيستم جمع‌آوري وحمل پسماند شهر زنجان انجام گرفت. نتايج ارزيابي زماني و اختصاص بيشترين زمان به مرحله برداشت در اين تحقيق نشان‌دهنده مديريت سنتي و غيرمبتني بر مسائل علمي و كاربردي و به كارگيري ماشين‌آلات غيرمرتبط در مديريت پسماند شهر زنجان است. موارد مذكور مي‌تواند به سرعت موجب افزايش آلودگي‌هاي زيست محيطي و عوامل بيماريزا در جامعه گردد. بنابراين توجه و بكارگيري علوم و فنون مرتبط براي بهينه‌سازي اين سيستم كه ارتباط مستقيم با زندگي شهروندان دارد، امري ضروري است كه مي‌تواند به طور چشمگيري موجب صرفه‌جويي در هزينه‌هاي مديريت پسماند شود.
نتايج اين تحقيق در بخش بهينه‌سازي سيستم جمع‌آوري پسماند شهرك كارمندان منجر به مكان‌يابي مخازن و مسيريابي جمع‌آوري پسماند شهرك كارمندان گرديد. با تهيه نقشه‌هاي كاربري، عرض معابر، سرانه زباله، تراكم جمعيت، طبقات واحدهاي مسكوني و تعيين فاصله زماني و مكاني جهت انتقال پسماند 60 مخزن ذخيره زباله 550 و660 ليتري در مناطق مسكوني و تجاري جانمايي شد. مسير جمع‌آوري نيز با استفاده از نرم‌افزار  GIS و روش سعي و خطا تعيين و سه وسيله جمع‌آوري فان براي شهرك پيشنهاد گرديد. هزينه ثابت 1410000000ريال و هزينه متغيير564570000 ريال براي جمع‌آوري پسماند شهرك به طور ساليانه برآورد شد. آموزش صحيح و مناسب كارگران، تبليغات فرهنگي جهت ارتقاي سطح آگاهي‌هاي عمومي مردم به منظور مشاركت همگاني، جلب مشاركت انجمن‌ها، تشكل‌ها و سازمان‌هاي غيردولتي (NGO) در زمينه مسائل گوناگون زيست محيطي و مديريت مواد زائد در زندگي شهري مي‌تواند در اجراي صحيح و مناسب اين امر تاثير بسزايي داشته باشد.
سپاسگزاري
محققان برخود لازم مي‌دانند از همكاري معاونت پژوهشي دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات تهران، اساتيد محترم دانشگاه علوم پزشكي، دانشگاه زنجان، شهرداري، سازمان بازيافت زنجان و سازمان بازيافت تهران كه در به ثمر رساندن اين تحقيق ياري رساندند، تشكر و سپاسگزاري كنند.

منابع در دفتر مجله موجود است..